Morgunblaðið - 26.07.1992, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ 1992
Opið bréf...
Sifj aspellsteymið
hefur reynst vel
- segir Gísli Pálsson lögreglufulltrúi
eftir Guðna Einorsson
INNAN Rannsóknarlögreglunnar eru fjórar rannsóknardeiidir með
aðskilin verksvið. Meginrannsóknarsvið 1. deiidar RLR eru brot
gegn lífi og líkama, undir það flokkast hvers konar ofbeldisverk
svo sem manndráp, líkamsmeiðingar og kynferðisafbrot, þar með
talin afbrot gegn börnum.
Gísli Pálsson er annar
tveggja yfirmanna 1.
deildar. Hann fór í fyrra
í náms- og kynnisferð til
rannsóknarlögreglunnar í Ósló til
að kynnast meðferð og rannsókn
kynferðisbrota gegn börnum. Und-
anfarið ár hefur Gísli tekið þátt í
störfum Sifjaspellsteymis Félags-
málastofnunar Reykjavíkur (FR),
sem kannar möguleg kynferðisbrot
gegn börnum. Auk hans eru i
teyminu forstöðumaður fjölskyldu-
deildar FR, sálfræðingur, fulltrúar
hverfaskrifstofa og unglingadeild-
ar FR. Flestir þátttakendurnir eru
félagsráðgjafar með mikla reynslu
og sérhæfíngu á þessu sviði.
„Hópurinn hittist vikulega og oftar
ef þörf krefur. Þegar upp koma
ný mál þarf skjót viðbrögð og þá
er skotið á aukafundi. í teyminu
er farið yfir stöðu nýrra og eldri
mála og við hjá RLR kynnum þau
mál sem berast beint til okkar.“
Upplýsingum um kynferðisbrot
gegn börnum og unglingum er
yfirleitt beint fyrst til félagsmála-
stofnana eða barnaverndarnefnda
og koma víða að. Foreldrar, syst-
kini og nágrannar tilkynna um
möguleg kynferðisbrot, einnig
hafa mál borist frá skólahjukrun-
arfræðingum, kennurum og fóstr-
um. í Noregi hefur verið opin
umræða um þessi mál og þeir sem
vinna með börnum eru fræddir um
einkenni sem kunna að fylgja kyn-
ferðisbrotum. Gísli segir málin
misjafnlega alvarleg og liggja mis-
ljóst fyrir, allt frá óljósum grun-
semdum þar sem enginn ákveðinn
gerandi er tiltekinn til máia þar
sem ekki leikur vafi á hver hafi
framið kynferðisbrot gegn barni.
„í teyminu er lagt mat á hvert
mál og því markaður farvegur.
Þegar grunur leikur á að um kyn-
ferðisbrot sé að ræða er barnið
tekið til viðtals og farið fram á
læknisrannsókn hafi hún ekki þeg-
ar verið gerð. Læknisskoðunin er
mikilvægur rannsóknarþáttur og á
höfuðborgarsvæðinu annast
barnalæknir og kvensjúkdóma-
læknir á Landspítalanum skoðun-
ina. Niðurstöður rannsókna Fé-
lagsmálastofnunar og sérfræðinga
eru sendar til RLR sem tekur
ákvörðun um framhald málsins.
Forræði sakamálsins er í höndum
RLR en jneðferðarþátturinn snýr
að Félagsmálastofnun. Þolendurn-
ir hafa orðið fyrir áfalli og ekki
síður nánustu aðstandendur
þeirra. í þessum málum er gerand-
inn oft nátengdur barninu. Einhver
sem gjörsamlega brást og engan
grunaði. Afleiðingarnar geta orðið
mjög víðtækar og skiptir miklu að
allir aðilar hafi aðgang að faglegri
meðferð. Þáttur félagsmálastofn-
unar eru mjög mikilvægur í þessu
tilliti."
Yfirheyrslur yfir þolendum kyn-
ferðisbrota hafa verið gagnrýndar
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Gísli Páisson lögreglufulltrúi.
af þeim sem láta sig þessi mál
varða. Þykja þær bæði nærgöngui-
ar og sneyddar tillitssemi til rauna
þolandans. „Málshefjendur gagn-
rýni eru oft þeir sömu og í upp-
hafi komu máli á framfæri. Gagn-
rýnin mótast meðai annars af því
að máli lauk með öðrum hætti en
að var stefnt. Það á við um kyn-
ferðisbrot af öllu tagi að sjaldnast
eru aðrir til frásagnar en þolandi
og gerandi. Við reynum að hraða
Ætluð kynlerðisbrot gegn börnum
Fjöldi mála hjá Félagsmálastofnun Reykjavíkur þar sem grunur um
kynferðisbrot gegn börnum var til staðar 1985-júlí ’92
85 86 87 88 89 90 91 92 )úll 85 86 87 88 89 90 91 92 júii
Eftir að Sifjaspellsteymi Félagsmálastofnunar Reykjavíkur tók
til starfa 1988 komst meðferð ætlaðra kynferðisbrota gegn börn-
um í fastari skorður. Aukin umræða um þessi mál hefur aukið
árvekni fólks fyrir mögulegum kynferðisbrotum. Málin eru misal-
varleg og liggja misjafnlega ljóst fyrir. Upplýsingar um hversu
mörg mál enduðu með kæru til lögreglu lágu ekki fyrir.
yfírheyrslum og ljúka þeim innan
vikutíma. Það skiptir meginmáli
að yfirheyrsla yfir þolanda, í þessu
tilviki barni eða unglingi, gefi
tæmandi upplýsingar og að að
henni sé staðið í samræmi við
ákvæði réttarfarsreglna. Þar kem-
ur meðal annars til skoðunar
hvernig spurningar eru bornar
upp, um hvað er spurt og hvort
einhveijum spurningum sé ósvar-
að. Gat eitthvað rennt stoðum
undir framburð og var eftir því
leitað? Skýr og greinargóður fram-
burður um málavexti og tímasetn-
ingar ætlaðs brots getur skipt höf-
uðmáli. Næsta skref er yfirheyrsla
yfir sakborningi og hún byggist á
þessum gögnum. Framhald máls-
ins veltur allt á því hversu vel það
er unnið á rannsóknarstigi."
Börnin, sem verða fyrir kynferð-
isbrotum, eru á öllum aldri, allt frá
vart talandi börnum og upp í
þroskaða unglinga. Sálfræðingur
Félagsmálastofnunar er fenginn
til að tala við yngstu börnin og
taka af þeim skýrslu. Ef barnið
þykir hafa nægan þroska gefur
það skýrslu hjá lögreglu og starfs-
maður barnaverndarnefndar mæt-
ir með því. Þegar rannsókn máls
er lokið og öll gögn hafa borist
er málið sent til Ríkissaksóknara.
Hann ákveður á grundvelli fyrir-
liggjandi gagna hvort höfða skuli
mál fyrir héraðsdómi, hvort frek-
ari rannsóknar sé þörf eða að opin-
bert mál verði ekki höfðað. Ýmsar
ástæður geta legið til þess að fall-
ið sé frá málshöfðun, til dæmis ef
málið telst óupplýst eða sönnunar-
gögn að öðru leyti ófullnægjandi.
„Ég held að við séum á réttri
leið hvað varðar starfsaðferðir og
aðstöðu," segir Gísli. „Nágranna-
þjóðirnar eru komnar með þetta í
ágætis farveg, en við höfum verið
svolítið á eftir og ekki síst í umræð-
unni um kynferðisbrot. Mér finnst
hún oft einkennast af Ailfinninga-
semi og upphlaupum og fjarri því
að vera nógu fagleg. Við hjá RLR
eigum oft erfitt um vik að svara
gagnrýni öðruvísi en að vitna í til-
tekin mál. Það getum við ekki
gert, enda værum við þá að brjóta
trúnað við málsaðila. Af þessu leið-
ir að ýmsar, oft skaðlegar, mis-
sagnir og ranghugmyndir leiðrétt-
ast síður. Þannig umræða er ekki
til bóta.“
TERRACINABRÉF
Endirinn eða upphafið
Sunnudagssíðdegi um kl. 17 í ítölskum
bæ er rólegur tími, fólkið rétt að byija að
ranka við sér eftir miðdegishvildina og
hugsa sér til hreyfings. Palermo er engin
undantekning og á sunnudaginn var barst
sprengjudynurinn víða um borgina frá
grónu hverfi rétt við gömlu miðborgina.
Mennirnir sjö, sem voru nýkomnir að
blokkinni, fengu sprengjuna í fangið. Sex
létust samstundis, einn slapp.
í fyrstu gerði enginn ser grein fyrir hvert
skotmarkið hafði verið. í húsi rétt hjá býr
Giuseppe Ayala, þingmaður Repúblikana-
flokksins. Um árabil var Ayala samstarfsmað-
ur Giovanni Falcones, dómarans sem ásamt
konu sinni og þremur lífvörðum var myrtur í
sprenjutilræði fyrir tæpum tveimur mánuðum.
Þriðji samstarfsmaðurinn var Paolo Borsellino,
sem tók við merki Falcones að honum látnum.
Þeir þrír voru um árabil kjarninn í andmafíu-
starfmu. Ayala var heima að horfa á sjónvarp-
ið þegar sprengingin glumdi við. Ut um
gluggann sá hann eldtungurnar teygja sig upp
á fimmtu hæð, neðar voru heilu múrstykkin
horfin. Þegar hann hljóp út streymdu að
slökkvilið og sjúkrabílar. Ayala sneri fljótlega
við, yfirkominn af því sem hann sá. Tættir
og brenndir líkamshlutar og reykandi fólk inn-
an um brennandi bíla. Skömmu seinna var
honum sagt hver hefði verið þama á ferð.
Borsellino, vinur hans og fyrrum samstarfs-
maður, hafði verið að koma í reglulega sunnu-
dagsheimsókn sína til móður sinnar og syst-
ur. Borsellino hafði verið einna fyrstur á vett-
vang þegar ráðist var á Falcone og hann dó
í örmum hans.
Það leið varla hálftími frá sprengingunni
áður en sjónvarpið lét textafréttir um spreng-
inguna rúlla yfir skerminn og stuttu seinna
var farið að sjónvarpa frá slysinu. Skólabróðir
Borsellinos og nágranni, sem dómarinn hafði
verið í heimsókn hjá fyrr um daginn, heyrði
um morðið þegar nágrannakona hans æpti upp
yfir sig, eftir að hafa séð fréttimar í sjónvarp-
inu. Um tveimur tímum eftir sprengjutilræðið
var viðtal við Ayala í sjónvarpinu ítalska. Það
kostaði hann átök að endurtaka það sem hann
hafði sagt eftir morðið á Falcone: „Það breyt-
ist ekkert á Ítalíu fyrr en stjórnmálaflokkarn-
ir vilja það í raun og veru.“
Þessir þrír eru allir Sikileyingar, eíns og
flestir lögfræðinganna sem bera þungann af
andmafíustarfinu og krókurinn beygðist
snemma. Borsellino hefur sagt frá því í við-
tölum að í skóla vildi hann ekki leika sér við
aðalgæjann í bekknum, sem var sonur al-
ræmds mafíuleiðtoga. Þeir eru af lögfræðinga-
ættum eða tengdir þeim. Borsellino lætur eft-
ir sig þijú börn. Tvö eru komin í háskólanám
og bæði leggja stund á lögfræði.
Með Falcone dóu þrír öryggisverðir. Með
Borsellino dóu fimm. Á sunnudagskvöld
ákváðu öryggisverðir í Palermo að leggja nið-
ur störf í bili, því þeir væru ekkert annað en
sprengjufóður. Þó skotskjótir séu, eru þeir
bjargarlausir gegn tilræðum eins og þessum.
Meðal hinna látnu nú var stúlka, fyrsti kvenör-
yggisvörðurinn sem lætur lífíð við skyldu-
störf. Hún er ættuð frá litlum bæ á Sikiley,
þar sem atvinnuleysið er viðloðandi. Hún gekk
í lögregluna og bað sérstaklega um að vera
sett í fremstu víglínu. Annar öryggisvörður
var að eigin ósk nýfluttur úr rólegu starfi á
meginlandinu. I vikunni hótuðu dómarar á
Sikiley að segja af sér, því stjórnmálamennirn-
ir styddu ekki nógsamlega við bakið á þeim.
Framhaldið er óljóst. Falcone hafði látið svo
um mælt að dómarar Iifðu svo lengi sem
mafían leyfði, ríkið gæti ekki varið þá. Bæði
hann og Borsellino höfðu fengið morðhótanir.
Eftir morðið á Falcone ríkti mikil beiskja í
garð ítalskra stjórnmálamanna, því þeim er
eindregið kennt um uppgang mafíunnar. Við
útför hans voru innanríkisráðherrann og fleiri
grýttir með smápeningum og múgurinn hróp-
aði að þeim kröftug og hatrömm ókvæðisorð.
Öryggisverðir Borsellinos voru jarðaðir á.veg-
um ríkisins að viðstöddum forsetanum, stjórn-
málamönnum og öðrum fyrirmönnum. Það
voru uppþot við jarðarförina, þegar nánustu
ættingjar og samstarfsmenn sögðu nokkur
minningarorð yfir kistunum. Biskupinn sem
jarðsöng hrópaði yfir söfnuðinn: „Rís upp
Palermo!" Borsellino var ekki jarðaður fyrr
en á föstudaginn, því yngsta dóttir hans var
á ferð í Indónesíu, þegar hann var myrtur.
Fjölskyldan afþakkaði útför á vegum ríkisins
og aðeins forsetanum, engum stjórnmála-
manni, var boðið að vera við útförina. Blaða-
menn og almenningur var beðinn um að sýna
fjölskyldunni þá tillitssemi að halda sig fjarri.
Það er ekki að ósekju að reiði, örvænting
og fyrirlitning almennings bitni á stjórnmála-
mönnum. í orði hefur ýmislegt verið gert til
að koma í veg fyrir mafíustarfsemina, en fyr-
ir þras og þóf stjórnmálamanna hefur orðið
minna úr en til stóð. Það eru til lög, sem ekki
eru notuð. Um árabil var bitbeinið alríkislög-
regla hliðstæð bandarísku FBI, sem er enn
ekki tekin til starfa. Falcone og fleiri hafa
óspart bent á að mafían sé ekki óþekktur
andstæðingur. Það er vitað hvemig hún starf-
ar, nöfn tengd henni eru kunn, en þekkingin
og vitneskjan nýtist ekki fyrir tregðu stjórn-
málamannanna til að gefa dómurum og lög-
reglu olnbogarými. Um hríð hefur staðið til
að skipa sérstaka yfirdómara í mafíumálum,
sem eiga að hafa rýmri starfsreglur en aðrir
dómarar, en skipun þeirra þæfist. Menn eins
og Borsellino og Falcone voru sjálfsagðir í
þessi embætti.
Sérhver kjósandi getur horft í eigin barm
og spurt sig hvernig standi á því að Kristilegi
demókrataflokkurinn tapi fyrir norðan, en
vinni á fyrir sunnan, þegar einmitt þessi flokk-
ur er talinn einna mest tengdur mafíunni.
Ayala er ekki í vafa um að mafían ráði þúsund-
um atkvæða á Sikiléy og noti áhrif sín til að
styðja flokkinn. En reiðin, sem sprengjutilræð-
in tvö hafa leyst úr læðingi, vekur vonir um
að nú geti stjórnmálamennirnir ekki lengur
smokrað sér undan framkvæmdum í stað orða.
Það er reyndar sérkennilegt að mafían skuli
kynda svona undir reiðina. Spurningin er hvort
samtökin eru svona örugg með sig, eða hvort
þau reyna á örvæntingarfullan hátt að skelfa
meðreiðarsveina sína og aðra til hlýðni.
Einn af þeim sem voru spurðir álits fyrstu
klukkustundirnar eftir sprengjutilræðið er
gamall dómari, sem nú er kominn á eftirlaun.
Um leið og hann gekk út úr húsi sínu spurði
fréttamaðurinn hann hvernig honum sýndist
málin standa nú. Dómarinn svaraði grátandi
að nú væri öllu lokið, allt búið. Um leið og
hann settist inn í bíl sinn, spurði fréttamaður-
inn hvað hann ætti við. Dómarinn tók báðum
höndum utan um hönd fréttamannsins, sem
hélt á hljóðnemanum, endurtók orð sín, horfði
eitt andtak biðjandi á fréttamanninn áður en
hann sleppti og lokaði bílhurðinni. Forsetinn
hefur hvatt þjóðina til að gera hið ómögulega.
í sjónvarpinu bað grátandi kona í miðborg
Palermo stjórnmálamenn að segja almenningi
hvað hann ætti að gera, því það væri allt að
vinna. Sprengjutilræðin bundu enda á farsælan
starfsferil dugandi manna, sem væri mest virð-
ing sýnd með því að fylgja hugmyndum þeirra
og reynslu fast eftir.
Sigpnin
Davíðsdóttir