Morgunblaðið - 26.07.1992, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ 1992
21
taldar byrja þar og dreifast svo það-
an, því þar í kring er svo mikið þurr-
lendi að jöklarnir geta vaxið.
Borkjamana er hægt að aldurs-
greina. Það eru hreinlega lög í ísn-
ura, eins og árhringir í tré. Stundum
eru þar öskulög, sem og önnur tor-
kennileg lög, sem við þekkjum aldur-
inn á. Uppi við yfirborðið er þvert
árslag um 23 cm á þykkt, en þegar
neðar dregur þynnast lögin, því þau
fletjast út undir ísfarginu. Eftir bor-
unina síðasta sumar vomm við kom-
in niður á 2.300 m dýpi og þá er
hvert árlag aðeins 2 sm. Við getum
talið okkur niður, því ísinn og þar
með kjarninn hefur góða eiginleika
á þessum stað. Það gefur kjamanum
ómetanlegt gildi, þegar tímaþráður-
inn er óslitinn og þekktur.
Sem stendur erum við komin aftur
í ísöld. Þá var mikil rykmengun, sem
skilur eftir sig eins og bönd í ísnum.
Með því að athuga rafleiðnina í ísnum
er hægt að sjá mun sumars og vet-
urs. Venjulega leiðir ís illa, en þegar
til dæmis eldgos verður kemur
brennisteinssýra, sem sest í ísinn og
gefur mikla leiðni. Úr fjarlægum
gosum finnum við aðeins sýmna, en
frá nærliggjandi gosum finnst stund-
um aska. Þannig finnum við merki
um flest eldgos á norðurhveli jarðar.
Norræna Eldfjallastöðin ætlar að
ganga í rannsóknir með okkur á ösk-
unni, til að ákvarða uppruna hennar.
Askan gæti reyndar verið komin frá
Alaska, en það er ótrúlegt, því á ís-
öld var vindakerfið allt öðruvísi en
nú. Þá blésu oft vindar frá íslandi
til Grænlands sem gerist varla leng-
ur. Á þessum tíma hefur Sahara
verið gróðurvin, því þar rigndi. Skýr-
ingin er líklega sú að Golfstraumur-
inn og þar með lægðimar hafa farið
beint yfir Atlantshafið en ekki norð-
ur eftir. Ef slíkt gerðist nú, væri það
dauðadómur yfir íslandi og Norður-
Evrópu, því hann er lífæð okkar.
Liklega hefur Golfstraumurinn
sveigt úr leið vegna þess að öflugir
stormar hafa borið hann frá íslandi.
Rykmengunin bendir til stormanna.
Á þessum tfm^. hefur yfirborð sjávar
verið um 100 m lægra en nú, svo
að þurrlendið var stærra og mikið
til að blása burt. Það er mikið ryk
og mengun í jöklinum frá þessum
tíma. í þessum ryklögum finnum við
merki um götunga (pínulitlar skelj-
ar), sem hafa blásið burt af megin-
landssökklum, sem hafa risið úr sjó.
Þarna erum við að tala um kulda-
skeið sem stóð yfir frá því fyrir
110-11 þús. árum. Kaldasta tímabil-
ið hefur verið fyrir 45-15 þús. árum.
Á þessum tíma var Neanderdalsmað-
urinn að deyja út og Cro Magnon-
maðurinn að koma fram. í þúsundir
ára hefur verið hríðkalt, Golfstraum-
urinn kom og fór og veðurfarið hefur
verið afar óstöðugt. Það hafa verið
erfiðir tímar og erfitt fyrir frum-
stæða menn að laga sig að þessum
snöggu veðurfarsbreytingum."
Upplýsingar um fortíðina og
hugsanlega um framtíðina
- Hvaða ályktanir er hægt að
draga af rannsóknunum um veður-
farið nú?
„Með því áð rannsaka sem flesta
umhverfisþætti er leitast við að skilja
veðurfarið eins og það er nú. Nú
hefur verið hlýskeið í um ellefu þús-
und ár og venjulega hafa þau ekki
staðið mikið lengur en það. Kenning
júgóslavneska stjörnufræðingsins
Milankóvitsj skýrir langtímasveifl-
urnar með stjörnufræðilegum rökum,
svo sem halla jarðmöndulsins og af-
stöðu jarðar til sólar, en okkur vant-
ar skýringar á skammtímasveiflum.
Þetta skiptir máli og vekur áhuga
og því eru veittir peningar í slík rann-
sóknarverkefni.
Kenningar um gróðurhúsaáhrifin
eru auðvitað með í dæminu. Við
sjáum engin merki um slík áhrif. Til
þess þarf lengri tíma en nokkur ár
eða áratugi. Ahrifin þurfa að vera
orðin sterkari en þau eru nú. Gróður-
húsaáhrifín eru talin valda hlýnun,
en það er óljóst hversu mikilli. Mér
finnst líkönin sem kenningin byggist
á ekki nægilega sannfærandi, því þau
ráða ekki við hafstrauma og skýja-
far. Með stærri tölvum verður hægt
að bæta straumunum við, sem skipt-
ir niáli, því þeir flytja til hita og
kulda. Skýjafar skiptir einnig máli,
því það endurkastar geislum sólar,
ver okkur fyrir þeim og kælir.
Af kjömum frá Grænlandi og Suð-
urheimskautinu, þar sem svipaðar
Pálína handleikur borkjarna. í baksýn sér í Sigfús.
Skálaó á jöklinum. Frá vinstri Sigfús, Pálína og Þorsteinn Þorsteinsson sem einnig hefur
verið að vinna á jöklinum.
rannsóknir eru stundaðar, sést að
það var mun minni kolsýra í loftinu
á ísöld, sem skýrir af hveiju öll jörð-
in rennur samtímis inn í kuldaskeið.
Það er þá liklegt að öfug gróðurhús-
ahrif viðhaldi kuldaskeiðinu. Nú eru
ýmsir hræddir við gróðurhúsahrifín,
það er aukna kolsýru í andrúmsloft-
inu, sem valdi þá hlýnun svo jöklam-
ir bráðni, Sahara stækki og önnur
svæði breytist í eyðimerkur. Þetta
er alla vega langt undan og kemur
kannski alls ekki. Hins vegar gætu
gróðurhúsaáhrifin hindrað komu
nýrrar ísaldar."
Stöðug ögrun
Rannsóknirnar á jöklinum eru hluti
af starfi Sigfúsar og falla honum
vel, því honum er hvort eð er bölvan-
lega við hita og vill heldur klæða af
sér kuldann. En hvað rekur hann
áfram?
„Þetta er svosem ekki þægilegt
fyrir fjölskylduna, en svona hefur
þetta alltaf verið hjá okkur. Fyrir
mér er þetta einfaldlega ferlega gam-
an. Eg fer oftast á jökulinn með ný
verkefni, sem þarf að leysa, nýja staði
til að athuga, ný tæki til að prófa.
Starfið er stöðug ögrun og það heillar
mig.“
Pálína segist aftur á móti elska
hita og finnst kannski ögn súrt að
missa af sumrinu. En það heldur þó
ekký aftur af henni.
„Ég fór fyrst á Grænlandsjökul
1979 og þá af forvitni, því þá var
Sigfús búinn að vera við rannsóknir
þar í tíu ár. Fyrr hafði ég eiginlega
ekki komist, því það var flogið á jök-
ul með bandarískum herflugvélum og
fram til 1978 var konum bannað að
koma um borð í flugvélarnar. Ég var
alveg sannfærð um að ég gæti þetta
og hafði smá vinnu þama þá. Mér
leist strax vel á mig, þetta var allt
öðmvísi en allt sem ég hafði áður
gert, ég hef meðal annars unnið á
ferðaskrifstofu. Ég fór svo tvö næstu
árin og vann þama, en síðan ekki
aftur fyrr en undanfarin tvö sumur.“
Sigfús bætir við að með því að
taka hana með viti þeir sem með
honum em að hann haldist lengur á
jökli, auk þess sem Pálína sé harðdug-
leg og sé nú sú í hópnum, sem mesta
reynslu hafi í að vinna með kjamana,
eftir að þeir koma úr bomum.
Pálína tekur aftur til máls: „Ég
vinn við að passa ískjarnana, geri á
þeim mælingar og sé um að merkja
hlutana og pakka þeim niður. Það
skiptir miklu máli að halda röð og
reglu á þeim, því þetta era margir
bútar. Sumir samstarfsmannanna
koma ár eftir ár, kjaminn í rannsókn-
arhópnum er alltaf sá sami og þeim,
sem koma ár eftir ár kynnist maður
vel. Allir nema kokkurinn vinna við
boranina og kjamana, flestir karl-
menn en einnig nokkrar konur. Þama
era bæði vísindamenn og stúdentar,
sem fá að koma og vinna í stuttan
tíma til að kynnast þessu.
Það er ákveðinn hópur sem sækist
eftir þessu lífi. Uppi á jöklinum eru
einnig bandarískar rannsóknarbúðir.
Konan sem er kokkur þarna hefur
verið þar á sumrin, en á Suðurheim-
skautinu á vetuma og þannig var hún
samfleytt á jökli í þijú ár, en þá fór
hún til Suður-Ameríku í mesta hitann
þar og svo aftur upp á jökulinn. Með
okkur var Breti, sem hafði verið 2'A
ár samfleytt á Suðurheimskautinu.
Það virðast ýmsar tilfinningar sljóvg-
ast við slíkar tamir, en það vantar
ekki að fólkið sé eldhresst í vinnu.“
- En hvað er það nákvæmlega sem
þú vinnur við, Sigfús?
„Ég er við borinn, sem ég hannaði
og smíðaði með öðram, er borstjóri
og alltaf til taks. Sl. sumar gekk allt
vel, en það hefur komið fyrir að ég
hef unnið í íjörutíu klukkustundir
samfleytt, þegar illa stóð á. Það þarf
alltaf að vera einhver á vakt, ef eitt-
hvað bjátar á. Ég bora mína átta tíma
og er svo á bakvakt. Hins vegar er
svo vísindaleg úrvinnsla, sem ég
stunda bæði í Kaupmannahöfn og í
Reykjavík. Heima fyrir vinn ég að
mælingum með Árnýju Erlu Svein-
bjömsdóttur sérfræðingi á Raunvís-
indastofnun Háskólans. í samvinnu
við Dani og Frakka mælum við súr-
efnis- og tvívetnissamsætur, sem gefa
gleggsta mynd af veðurfarsbreyting-
um.“
Fegurðina má finna víða
Það er greinilegt að Sigfús og
Pálína ætla að halda fast við jökla-
vistina. Að vísu mun áætlunin um
að ljúka boranum í þessu verkefni í
sumar ætla að standast og eftir það
er óljóst hvað verður með rannsóknir
á jöklinum. Á Suðurheimskautinu
eru einnig stundaðar svipaðar rann-
sóknir og það hefur verið ámálgað
við Sigfús að hann kæmi þangað
með borinn sinn, sem hefur reynst
svo vel. En Sigfús er ekkert sérlega
uppveðraður yfir Suðurheimskaut-
inu. Þau taka hins vegar undir að
jökulvistin sé orðinn hluti af lífs-
mynstrinu. „Já, þetta er ágætt,“ seg-
ir Sigfús, „þó þetta sé reyndar bölv-
að puð . .. Maður gengur í gegnum
þetta, því þama fæst það sem mann
langar í. Það er ýmsu kostað til,
ekkert sumarfrí,“ og Pálína skýtur
inn að þau hafi tvisvar farið í venju-
legt sumarfrí. „Já, við höfum lítið
gert af því, það passar einhvern veg-
inn ekki inn í þetta mynstur. Þetta
er nokkuð óvenjulegt starf, sem
maður heldur áfram í, svo lengi sem
hægt er að sækja þarna betri gögn,
sem geta kennt okkur eitthvað. Við
boram ekki bara til að bora. Puð já,
en hver segir að lífið eigi bara að
vera dans á rósum. ..“
Á stofuborðinu fyrir framan Sig-
fús liggur vitnisburður um eitt af
áhugamálum Sigfúsar, bók um af-
stæðiskenningu Einsteins. „Já, það
er svo makalaust með éðlisfræði-
kenningar að þær era meðal annars
dæmdar eftir því hversu fallegar þær
era. Fegurð er ein af forsendunum
þar.“ Og fegurðina er víða að finna.
Það hlýtur oft að vera fallegt á Græn-
landsjökli... og það er ákveðin feg-
urð falin í því að taka höndum sam-
an um jafn víðtæka samvinnu og
stunduð er á jöklinum.
||
ÁSBJÖRN ÓLAFSSON HF. \í
COMMISSION AGENTS & WHOLESALE MERCHANTS
P.O. BOX 532 -105 REYKJAVÍK - ICELAND
CELMOCHAMBEB
0FC0MMBCE
Viðskiptavinir
athugið!
Frá og með 27. júlí 1992 flytjum við í
nýtt húsnæði í Skútuvogi 11A.
Vinsamlegast athugið
breytt síma- og faxnúmer.
IMýtt símanúmer:
91-767900,8 línur.
Fax 91-677990/677995 pantanir
Telex 2193 - Pósthólf 4250,124 Reykjavík.
Ásbjörn Ólafsson hf.,
Skútuvogi 11A, 104 Reykjavík.

Bjóðum upp á ferðir milli
Reykjavíkur og Akureyrar um
Sprengisands- og
Kjalvegsleiðir þar sem farið
er á einum degi hvora leið.
Fariö er frá Reykjavík norður Sprengisand:
Mánudaga og fimmtudaga kl. 08.00
og frá Akureyri suður Kjöl:
Miðvikudaga og laugardaga kl. 08.30.
Ferðir þessar seljast með leiðsögn og fæði þann daginn sem ferðast er.
I ferðum þessum gefst fólki tækifæri að sjá og heyra um meginhluta
miðhálendisins, jökla, sanda, gróðurvinjar, jökulvötn, hveri og margt
fleira í hinni litriku náttúru Islands.
Hægt er að fara aðra leiðina eða báðar um hálendið eða aðra leiðina
um hálendið og hina með áætlunarbílum okkar um byggð og dvelja
Norðanlands eða Sunnanlands að vild, því engin er bundinn nema
þann daginn sem ferðast er.
Nánari upplýsingar gefur BSÍ, Umferðarmiðstöðinni í Reykjavík,
sími 91 -22300, og
Bifreiðastöð Norðurlands, Umferðarmiðstöðinni, Akureyri,
sími 96-24442 og hjá okkur.
Norðurleið - Landleiðir hf., sími 91-11145