Morgunblaðið - 24.09.1992, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. SEPTEMBER 1992
Menn og menntir
norðan heiða
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
HÚNAVAKA. 32. ár. 354 bls.
Útg. Ungmennasamband Austur-
Húnvetninga. 1992.
Átthagafræði hét kennslugrein í
barnaskólum sem oft var til um-
ræðu kringum miðja öldina. Rithöf-
undur nokkur benti þá á að greinin
sú fjallaði raunar um margt annað
en átthaga og gæti þess vegna
heitið hvað sem væri. Orð hans
koma í hugann við lestur Húnavöku
því þar er einmitt á ferð raunveru-
leg og ósvikin átthagafræði. Þetta
er stórt rit og fjölbreytt, langmest
skrifað af heimamönnum og efnið
allt heimahögum tengt. Stefán Á.
Jónsson var meðal stofnenda ritsins
og hefur æ síðan verið ritstjóri þess
og hugmyndasmiður. Auk formála
er hann að þessu sinni höfundur
viðtals er hann átti við Torfa Jóns-
son, bónda á Torfalæk. Segir Torfi
þar frá þjóðháttum í æsku sinni og
búskaparháttum á fyrri hluta aldar-
innar, en hann var lengi bóndi þar
á föðurleifð sinni.
Annað viðtal er í bókinni, en þar
ræðir Jóhann Guðmundsson við
Elísabetu Sigurgeirsdóttur. Elísa-
bet er aðflutt og getur því skoðað
lífshætti Húnvetninga með glöggu
gests auga, en hún hefur eigi að
síður blandað sér í hópinn og gerst
virk í félagslífi í héraði.
Því er ekki að neita að viðtals-
formið er að verða nokkuð slitið.
Það getur þó átt við þegar verið
er að leita eftir tilteknum fróðleik
sem viðmælandinn býr yfir og skrá-
setjari vill bjarga frá gleymsku. Og
svo er einmitt um bæði þau viðtöl
■ SKEMMTITRÍÓIÐ Fánar
leikur á veitingahúsinu Hressó
annaðkvöld, föstudagskvöld. Tríóið
leikur danstónlist er meðlimir þess
eru Magnús Einarsson gítarleik-
ari, Þórður Högnason kontra-
bassaleikari og Bergsteinn Björg-
úlfsson sem leikur á trommur og
syngur. Á laugardagskvöldið verður
rokkhljómsveitin Ham með útgáfu-
tónleika á Hressó.
sem þarna eru birt.
Að öðru leyti er efni þessarar
Húnavöku dæmigert fyrir rit af
þessu tagi: stuttir frásöguþættir um
minnisstæð atvik úr daglega lífinu,
ferðasögur, frásögur af dularfullum
atvikum, lýsingar á fyrri tíma hí-
býla- og búskaparháttum, smásög-
ur og kveðskapur. Héraðsrit á að
vera vettvangur heimamanna þar
sem þeir geta komið á framfæri því
sem á hugann leitar. Þarna er saga
héraðsins skráð frá ári til árs og
þar með varðveitt handa síðari tíma
fræðimönnum. Meðal annars er
þarna kafli sem ber yfirskriftina
Fréttir og fróðleikur og annar þar
sem getið er látinna á fyrra ári;
stutt grein um hvern og einn. Minn-
ingargreinar hafa hingað til verið
skoðaðar sem dagblaðaefni. Spurn-
ing er hvort þær eiga ekki fremur
heima í riti eins og Húnavöku. í
greinunum er getið um helstu
æviatriði og síðan fylgir gagnorð
mannlýsing á viðkomandi. Vafa-
laust mætti hafa margan fróðleik
af greinum þessum ef þær væru
lesnar sem heild með tölfræðina í
huga. Til dæmis er sýnt að margir
Húnvetningar ná nú háum aldri,
hvergi sjaldgæft að þeir komist á
tíunda tuginn og jafnvel nálgist
hundraðið. Slíkur aldur var til
skamms tíma talinn til einsdæma.
Svo er ekki lengur. Nú er líka að
falla í valinn síðasta kynslóðin sem
ólst upp við miskunnarlausa lífsbar-
áttu, stundum við verulegt harð-
ræði: »Þar var hann látinn vinna
við vatnsburð, sem krepptar hendur
hans báru upp frá því vitni um.«
Og um sama mann segir að sautján
ára hafí hann í fyrsta skipti »lifað
það að_ standa saddur upp frá
borði«. í Skagafirði ólst hann upp,
maðurinn sá, en fluttist síðar vestur
yfir Stóra-Vatnsskarð og gerðist
Húnvetningur.
Margur hleypur yfír íþróttaþætti
sem oftar en ekki byggjast á tölum
um hæð og lengd í hlaupum og
stökkum. Iþróttasagan í þessari
Húnavöku er annars eðlis; tengist
mannlífssögunni með beinni hætti.'
Er þar getið Qölda manna sem gert
hafa garðinn frægan vegna íþrótta-
Bók sem beðið
var eftir
Bækur
Stefán Á. Jónsson
afreka. Þeirra á meðal er Pálmi
Jónsson, þingmaður Húnvetninga,
en hann segir þarna frá reynslu
sinni sem íþróttamaður á yngri
árum.
Öll er Húnavaka vel læsileg. Og
margt efni hennar skírskotar til
allra sem kunna gott að meta, hvar
sem þeir eiga heima.
Pétur Pétursson
Bænabók; leiðsögn á vegi trúar-
lífsins. Séra Karl Sigurbjörnsson
tók saman. Skálholtsútgáfan
1992, 216 bls.
Ætla mætti að útkoma bænabók-
ar teljist ekki mikil tíðindi. Fyrstu
bækur sem prentaðar voru í nokkru
upplagi hér á landi voru alþýðleg
trúarrit, postillur, hugvekjur og
sálmabækur og voru þessar bækur
alþýðu manna löngum handhægari
en sjálf Biblían. Nú er öldin önnur
segjum við og allt milli himins og
jarðar er prentað og gefið út og
úrval lesefnis er /eg-jo.Könnun sem
Guðfræðistofnun HI gerði 1987 sýn-
ir að örfáir fletta reglulega í sálma-
bókinni (6% oftar en einu sinni í
mánuði) og sama er að segja um
Biblíuna (4%). Hins vegar biðja ís-
lendingar mikið til Guðs. Um það
bil þriðjungur þeirra segir sig biðja
daglega eða því sem næst.
Af hveiju held ég því fram að
útkoma þessarar bókar sé eitthvað
sérstök? Jú, í fyrsta lagi vegna þess
að fólk hugsar mikið um trúmál,
hefur mikla trúarþörf, en sækir lítt
til hefðbundinna trúarstofnana um
leiðsögn og næringu fyrir trúarlíf
sitt. Margir eru ráðvilltir og sumt
sem andlega þyrst fólk sækir í getur
vart talist holl fæða. Það ráfar úr
einu í annað og finnur ekkert sem
hald er í. I öðru lagi er bókin þann-
ig upp byggð og efnið þannig valið
og fram sett að það hentar vel hinum
margumtöluðu nútímaaðstæðum.
Hún hefur eitthvað fyrir alla, hver
sem þeir eru staddir á vegi trúarlífs-
ins og við hinar ýmsu aðstæður. Þar
eru bænir fyrir fólk í ijárhagskrögg-
um (nr. 128); bæn fyrir uppskurð
(nr. 150), bæn á kosningadegi (nr.
Bókmenntir
Guðmundur Heiðar
Frímannsson
Þorleifur Óskarsson: íslensk
togaraútgerð 1945-1970, Bókaút-
gáfa Menningarsjóðs, 1991, 272
bls.
Sjávarútvegur virðist ævinlega
hafa verið önnur meginstoð lífs í
landinu; hin var lengst af landbún-
aður. Á þessari öld hefur sjávarút-
vegur síðan orðið uppspretta mesta
hluta þess auðs, sem skapazt hefur
í landinu. Á sama tíma hefur ís-
lenzkt efnahagslíf smám saman
orðið flóknara og fjölbreytilegri
möguleikar hafa verið til að mönn-
um græðist fé. En alveg fram til
þessa hefur það verið aflinn úr sjón-
um, sem drýgstar hefur skapað
útflutningstekjurnar. í raun er ís-
lenzkur sjávarútvegur íslenzk stór-
iðja.
Frímerkjasérfræðingur frá
Sotheby’s verður á Islandi
5.-6. október næstkomandi
Eitt þeirra frímerkja sem gefin voru út í
tilefni Alþingishátíðarinnar 1930, úr bókinni
„Die Jubilaums-Briefmarken von Island
930-1930“, sem seldist fyrir um 480.000
íslenskar krónur (5.000£) á uppboði í
London í september síðastliðnum.
Helsti frímerkjasérfræðingur
uppboðshússins Sotheby’s
verður á íslandi dagana
5.-6. október nk. Hann mun
veita ráðgjöf um söluvirði
frímerkja. Ráðgjöfin er yður að
kostnaðarlausu og án nokkura
skuldbindinga.
Þeir, sem hafa áhuga,
vinsamlegast hafi samband við
fulltrúa Sotheby’s á íslandi,
Sigríði Ingvarsdóttur, í síma
91-20437, millikl. 17ogl9,
bréfasími 91-620437.
STÆRSTA UPPBOÐSHÚS HEIMSINS
SOTHFBYS
FOUNDED1744
Nú mætti ætla, að þessum merka
þætti þjóðlífsins hefði verið vel sinnt
í sagnfræðirannsóknum. Á síðari
árum hafa komið út nokkur rit um
íslénzkan sjávarútveg, sem eru eft-
irtektarverð. En það mætti gera
mun meira, því ég þykist viss um,
að af mörgu sé að taka. Nýjasta
viðbótin í sagnfræði íslenzks sjávar-
útvegs er bók Þorleifs Óskarssonar:
íslensk togaraútgerð 1945-1970.
Ég hygg það ekki ofmælt að segja
þessa bók merkilegt og markvert
framlag til sögu íslenzks sjávarút-
vegs. Þar við bætist, að bókin er
skýr og skipuleg og ekkert hikað
við að draga djarfar ályktanir. Það
er ástæða til að hvetja alla að kynna
sér þessa bók, sem hafa áhuga á
íslenzkum sjávarútvegi og íslenzkri
sagnfræði.
Þessi bók rekur sögu togaraút-
gerðar fyrstu tvo og hálfan áratug-
inn eftir seinni heimsstyijöldina. Á
þessu tímabili er sennilega mark-
verðast framtak Nýsköpunarstjörn-
arinnar í lok styrjaldarinnar, en þá
greip ríkisvaldið í fyrsta sinn inn í
kaup og rekstur togara í þessu
landi. Sömuleiðis eru togarakaup á
vegum Stefaníu stjórnarinnar og
árið 1959 var þriðja alda togara-
kaupa á þessu tímabili. í kjölfar
þess, um eða upp úr 1970, hefst
síðan skuttogaravæðingin.
Höfundur rekur all nákvæmlega
aðdraganda og ráðstafanir Nýsköp-
unarstjórnarinnar, eins og eðlilegt
hlýtur að teljast, því hún markar
tímamót í ýmsu tilliti. Hann gerir
grein fyrir, hvernig staðið var að
togarakaupum þeirrar stjórnar, og
lýsir þeirri meginbreytingu, sem
verður í rekstri útgerðarfyrirtækja
með tilkomu bæjarútgerða og al-
mennri þátttöku sveitarfélaga í út-
gerð með Reykjavíkurbæ í broddi
fylkingar. Hann segir frá miðum
og afla, þróun markaða á þessu
tímabili. Hann fjallar einnig um,
hvernig rekstrarskilyrði togaranna
á þessu tímabili voru og mikilvægi
þeirra í efnahagslegrf afkomu
landsmanna.
Það má orða það svo, að niður-
staða höfundarins sé, að togara-
Landsfundur Kven-
réttindafélags Islands
LANDSFUNDUR Kvenréttinda-
félags Islands verður haldinn
dagana 24.-26. september í
Gerðubergi í Reykjavík.
í tilefni af 85 ára afmæli félags-
ins verður sérstök opnunarhátíð
landsfundarins með óvenju veglegu
sniði. Opnunarhátíðin, sem verður
F yrirtaks sagnfræði
kaup Nýsköpunarstjórnarinnar hafi
verið ein mikilvægasta forsenda
þess, að hér hafi tekist að halda
uppi góðum lífskjörum á áratugun-
um eftir stríð. Þeir hafi aukið mjög
afköst og hagkvæmni í sjávarút-
vegi, þótt þeim hafi verið búin svo
fráleit rekstrarskilyrði á sjötta ára-
tugnum, að þeir hafi skilað tapi
lengst af. Aukinn afli togaranna
hafi kallað á auknar framkvæmdir
í fandi við vinnslu aflans. Þetta
hafi, þegar til alls er tekið, verið
hagkvæmt þjóðarbúinu.
Allt þetta efni er skipulega og
vel sett fram og bókin er ágætlega
skrifuð. Það ætti að vera öllum ljóst,
að af miklu efni er að taka í svona
bók. Það, sem mig langar til að
staldra við, er samspil togaraút-
gerðar og stjórnmála, en það sam-
spil er sennilega yfirgripsmesti efn-
isþáttur bókarinnar og að ýmsu
leyti merkilegastur. Það er raunar
bara einn liður í þessum efnis-
þætti, sem hægt er að staldra víð
í stuttum ritdómi. Mig langar að
hyggja að mati höfundarins á verk-
um Nýsköpunarstjórnarinnar. Hann
segir á bls. 63: “Það er niðurstaðan
hér, að í þetta skiptið hafi ríkisaf-
skipti reynst landsmönnum far-
sælli, en fijálst framtak einstakling-
anna. Nýsköpunarstjórnin gerði
rétt.“ Á bls. 192 stendur: “Stefna
nýsköpunarstjórnarinnar vár hár-
rétt.“
Það er tvennt, sem ástæða er til
að benda á í þessu mati. í fyrsta
lagi þá dregur höfundurinn ályktan-
ir um verðmæti eða gildi í þessum
orðum, sem vitnað var til. Það er
rétt að benda lesendum á að fara
nú ekki að gera athugasemd við
þetta á þeim forsendum, að verð-
mæti séu huglæg og einstaklings-
bundin og um þetta sé ekki hægt
að komast að neinni niðurstöðu.
Þetta eru hálfvitarök og standast
ekki neina skoðun. Allir sagnfræð-
ingar, sem eitthvert bragð er að,
og mér liggur -við að segja allir fé-
lagsvísindamenn, komast að skipu-
legum niðurstöðum um verðmæti.
Það er mikill kostur á þessari bók,
að höfundurinn vandar sig einmitt
með fjölbreyttri dagskrá, verður
haldin í Súlnasal Hótels Sögu í
kvöld, fimmtudagskvöld, og hefst
kl. 20.30.
Landsfundarstörfin hefjast síðan
á morgun, föstudag, kl. 9.00 árdeg-
is.
(Fréttatilkynning)