Morgunblaðið - 21.11.1992, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1992
. v!.' . ]-},———!—Ti'^TlT* 1'-r—' l-"' ‘T'
HVERTVERK
ERHIÐFYRSTA
AÐEINS nítján ára gamall var Áskell Másson
fastráðinn tónhöfundur Islenska dansflokksins,
en þá hafði hann Iært á klarínett og slagverk
frá barnsaldri. Hann gegndi þeirri stöðu um
tveggja ára skeið og samdi meðal annars tónlist
fyrir ballettinn Höfuðskepnurnar og leikrit Birg-
is Sigurðssonar Selurinn hefur mannsaugu sem
sýnd voru á Listahátíð 1974. Arin hafa liðið og
brátt getur tónskáldið og slagverksleikarinn
Áskell Másson fagnað tuttugu ára starfsafmæli
við tónsköpun, en á þessum árum hefur hann
hefur samið tónlist fyrir sinfóníuhljómsveit,
kammerhópa, einleikara, söngraddir, leikhús og
myndmiðla. Þessi þula er þó aðeins forsmekkur
af elju hans við nótnablöðin.
Aþessum árum hefur
Áskell einnig starfað
sem hljóðfæraleikari,
og vann til dæmis
með Norræna kvart-
ettinum um nokkurt
1 skeið og fór með
honum í tónleikaferð iyn Kína árið-
1987. En kvartettinn hefur lagt upp
laupana. „Joseph Fung, tónskáld
og gítarleikari, sem starfaði með
okkur, er nú búsettur í Hong Kong,“
segir Áskell aðspurður um afdrif
hópsins, „og þegar heimsálfur
liggja á milli er nánast ógjömingur
að halda svona samstarfi lifandi,
því miður. Ég get raunar ekki neit-
að því að ég sakna spilamennskunn-
ar öðru hvoru, og er eflaust tekinn
að ryðga á því sviði sökum ónógra
æfínga, þar sem tónsmíðamar hafa
svo lengi setið í fyrirrúmi."
Snjór og marimba-sónata
Verk Áskels em nú um sjötíu
talsins. Þar má nefna konsert fyrir
marimbu sem Sinfóníuhljómsveitin
í Gautaborg frumflutti í fyrra, §öm-
tíu mínútna langan píanókonsert
og básúnukonsert sem Sinfóníu-
hljómsveit Islands fmmflutti auk
verka fyrir ýmis einleikshljóðfæri,
þ. á m. verkið Prim sem daufdumbi
Morgunblaðið/Gunnar Blöndal
ásláttarleikarinn Evelyn Glennie
flutti á tónleikum í Royal Festival
Hall og Wigmore Hall í London í
hitteðfyrra, og sónötu fyrir slagverk
sem flutt var í Finlandia-höllinni í
Helsinki, svo stiklað sé á stóm.
Árið 1988 var gefínn út geislaplata
með fímm tónverkum sem hann
samdi á árabilinu 1980-1985, og
var fyrsta geislaplatan sem gefín
vaT út hérlendis með tónlist íslensks
samtíðartónskálds. Skemmst er
einnig að minnast þáttar sem Sjón-
varpið sýndi í fyrravetur en þar
rannu texti Thors Vilhjálmssonar,
myndverk Amar Þorsteinssonar og
tónsmíðar Áskels saman í þríeina
og ljóðræna heild. Rétt undir síð-
ustu áramót lauk Áskell við blásar-
akvintett eftir pöntun sænska blás-
Áskell Másson
arakvintettsins Quintessence, er
hefur flutt hann í átján borgum á
Norðurlöndum og hljóðritað fyrir
danska og sænska útvarpið. í sum-
ar lauk Askell við verk sem pantað
var af japönskum listunnanda og
auðkýfingi, sem mun vera fróður
um íslenska tónlist, og bað fímm
tónskáld sérstaklega að semja verk
fyrir sig. „Mitt verk samdi ég með-
fram öðmm þætti sinfóníu sem ég
hef haft í smíðum undanfarin ár
og er geysilega kraftmikill og nokk-
um veginn í fullkominni andstöðu
við litla japanska verkið, Snjó, eins
og ég kalla það, að minnsta kosti
hvað yfirborð varðar. Snjór er fín-
gert ljóð eða innhverf hugleiðing,
skrifað fyrir 4 hljóðfæraleikara, en
sinfónían fyrir um 110 hljóðfæra-
leikara.“ Snjór verður fluttur á
Myrkum músíkdögum í febrúar
næstkomandi, þá í Japan og loks
gefíð út á geisladisk með verkum
hinna tónskáldanna.
Árið hefur einnig verið annasamt
hjá Áskeli, ef miðað er við flutning
verka hans á ýmsum tónlistarhátíð-
um og tónleikum í Ástralíu, Banda-
ríkjunum, Danmörku, Englandi,
Frakklandi, Japan, Noregi, Nýja
Sjálandi og Svíþjóð. Þá þijá mánuði
sem Áskell dvaldi í Englandi í upp-
hafí árs, vissi hann um flutning á
verkum sínum á u.þ.b. 40 stöðum.
Ber þó við að tónskáld frétti ekki
af flutningi verka sinna fyrr en
seint eða aldrei. Fyrir tíu dögum
kom út geislaplata með hálftíma-
löngum marimbu-konsert sem Sin-
fóníuhljómsveit Gautaborgar leikur
undir stjórn Jun’ichi Hirokami, en
einleikari er félagi Áskels úr Nor-
ræna kvartettinum, Roger Carls-
son. „Hljómsveitin frumflutti verkið
í nóvember í fyma með sama ein-
leikara," rifjar Áskell upp. „Þetta
var mér ákaflega stór stund, því
sjaldan eða aldrei hefur tónlist eftir
mig fengið jafn góðar móttökur.
Tónleikahöll Gautaborgar var full
út að dymm, og fólk reis úr sætum
eftir flutninginn og fagnaði ákaf-
lega, sem er mjög óvenjulegt þegar
um ný verk er að ræða.“ í beinu
framhaldi var ákveðið að hljóðrita
verkið og fengnir til tónmeistarar
sem hafa meðal annars unnið með
Deutche Grammophone-hljóm-
plötuútgáfunni. Konsertinn er gef-
inn út hjá fyrirtæki er nefnist Intim
Musik, og var geislaplata með Ás-
hildi Haraidsdóttur flautuleikara
gefínn út hjá sama fyrirtæki fyrir
EINS KONAR
NEYTENDAFÉLAG
Ein er sú menningarstofnun í Reykjavík sem lftið lætur yfir sér og
berst sjaldan á í fjölmiðlum. Þó er samfellt starf orðið nær fjórir ára-
tugir og hefur vel verið haldið á spilum; opinber fyrirgreiðsla lítil sem
engin og engu eytt umfram efni. Þetta er Kammerkiúbbur Reykjavík-
ur, einstakt dæmi um félagsskap áhugamanna sem helgað hefur krafta
sína þvi eina markmiði að fá tækifæri reglulega til að hlýða á bestu
tónlistarmenn landsins flytja kammertónlist. Einfalt og göfugt.
^■■^ ammerklúbbur
f Reykjavíkur hefur nú
hafíð sitt 36. starfsár
og framundan em
[ aðrir tónleikar vetr-
I arins; Reykjavíkur-
kvartettinn leikur í
Bústaðakirkju annað kvöld kl. 20.30,
Strengjakvartett nr. 1 í G-dúr K. 80
eftir Wolfgang Ámadeus Mozart,
Strengjakvartett nr. 1 í F-dúr op.
18 eftir Ludwig van Beethoven og
Strengjakvartett nr. 15 í es-moll op.
144 eftir Dmitri Shostakovits.
Efnisskráin annað kvöld er gott
dæmi um hvemig Kammerklúbbur-
inn setur saman efnisskrá á tónleik-
um á sínum vegum, þess er vandlega
gætt að sígild verk séu í öndvegi
(17. 18. og 19. öldin); þegar nýrri
verk em samþykkt inn á efnisskrá
er það ávallt gert í þeirri vissu að
verkið hafí engu að síður sannað
gildi sitt og eigi „ódauðleikann"
framundan. Strengjakvartett nr. 15
eftir Shostakovits uppfyllir án efa
slík skilyrði.
Aðalsmannatónlist
Einar B. Pálsson verkfræðipró-
fessor er einn fimm stjómenda og
stofnenda Kammerklúbbsins og í
þessu viðtali leiðsögumaður um
hvemig tónlistaráhugamaður sinnir
þessu áhugamáli sínu af alúð. „Ég
vandist strax sem bam á að sækja
tónleika og á námsámm mínum í
Þýskalandi 1930-36 sótti égtónleika
eftir því sem kostur var,“ segir Einar
og bætir því við að upplifun tónlistar
á tónleikum sé einstök og þar komi
ekkert í staðinn. „rammófónninn er
ágætur og ég á sjálfur mikið safn
af hljómplötum og geisladiskum, en
það kemur ekki í stað tónleika."
Kammertónlist dregur nafn sitt
af því að uppmna þessa tónlistar-
forms er að fínna í salarkynnum
aðalsmanna í Evrópu á 18. og 19.
öld. „Þá var öðmvísi um að litast í
Evrópu en nú er; álfunni var skipt
upp í fjölda smáríkja, konungs- og
furstadæma, þar sem aðalsmenn og
smákóngar réðu ríkjum og margir
lögðu metnað sinn í að hafa á sínum
snæmm listamenn er fluttu þeim
tónlist og máluðu myndir o.s.frv.
Aðeins þeir auðugustu, keisarar og
konungar, höfðu ráð á stómm hirð-
hljómsveitum er flutt gátu heilar
sinfóníur, hinir urðu að láta sér
nægja smærri
sveitir, 4-8 hljóð-
færaleikara, er léku
reglulega fyrir hús-
bóndann og hirð
hans. Margir lögðu
einnig metnað sinn
í að kaupa verk af
viðurkenndum tón-
skáldum fyrir þessa
hljómsveitarskipan og þannig má í
stuttu máli segja að kammertónlistin
hafí þróast, tríó, kvartettar, kvintett-
ar og allt upp í oktetta," segir Einar.
í kjölfar þeirra miklu þjóðfélags-
breytinga sem verða í Evrópu á 19.
öld og vexti borgarastéttarinnar má
segja að betri borgarnir taki að
nokkm leyti við hlutverki aðalsmann-
anna.
„Tónleikahallir vom reistar í
helstu borgum Evrópu og kringum
þær stofnaðar ríkishljómsveitir, en í
smærri borgunum þar sem fjárráð
vom heldur minni, tóku heldri borg-
arar sig gjaman saman og réðu í
sameiningu nokkra hljóðfæraleikara
til að leika þau verk sem hentuðu
þeim, kammertónlistina."
Stofnun Kammerklúbbsins
Hér á íslandi má segja að aðdrag-
andinn að stofnun Kammerklúbbsins
sé sumpart svipaður þessari þróun,
því klúbburinn er stofnaður í kjölfar
þess að ríkið tók
að sér flutning
stóra tónverkanna
með stofnun ríkis-
hljómsveitarinnar,
Sinfóníuhljóm-
sveitar íslands.
„Tónlistarfélag-
ið var stofnað 1932
og aðalmarkmið
þess í upphafí var að koma á fót
tónlistarskóla. Þegar Tónlistarskóli
Reykjavíkur var kominn á Iaggimir
var aðaláherslan lögð á reglulegt
tónleikahald hér í Reykjavík. A ámn-
um fyrir stríð vom fengnir hingað
til lands erlendir hljóðfæraleikarar
en slæmar samgöngur og takmörkuð
fjárráð félagsins leyfðu ekki meiri
umsvif en að fá hingað einleikara til
tónleikahalds. Það heyrði til algjörra
undantekninga að hingað kæmu
stærri sveitir," segir Einar.
Þegar svo Sinfóníuhljómsveit ís-
lands var stofnuð 1950 vom í fyrsta
sinn orðin til skilyrði til að flytja öll
stóru verkin, sinfóníur og konsert-
verk, og Tónlistarfélag Reykjavíkur
Kammerklúbbur
Reykjavíkur á
36. starfsári
stóð fyrir reglulegum einleikstónleik-
um með bæði innlendum og erlendum
listamönnum en hvað kammertónlist-
ina varðaði var nánast eyða. Þetta
var að minnsta kosti skoðun þeirra
Guðmundar Vilhjálmssonar lögfræð-
ings og Magnúsar Magnússonar eðl-
isfræðings sem vom upphafsmenn
að stofnun Kammerklúbbs Reykja-
víkur árið 1956.
Gangið í klúbbinn
„Við emm fimm sem stjómum
klúbbnum og höfum gert frá upp-
hafí, Guðmundur Vilhjálmsson lög-
fræðingur er okkar formaður, en
hinir em Þórarinn Guðnason læknir,
Jakob Benediktsson málfræðingur,
Runólfur Þórðarson verkfræðingur
og svo ég sjálfur. í upphafí náðum
við saman 200 félagsmönnum í
klúbbinn sem greiða viss árstillag
og fá í staðinn aðgang að tónleikum
á vegum klúbbsins. Þessi hópur er
nú farinn að grisjast enda em menn
famir að eldast og sumir horfnir á
vit feðranna," segir Einar og með
þessum orðum er tilmælum beint til
unnenda kammertónlistar að gefa sig
fram og styrkja starf Kammerklúbbs
Reykjavíkur með inngöngu. „Ef
klúbburinn væri lagður niður núna
er alveg ljóst að ekkert kæmi í stað-
inn.
„Kammertónlist er mjög sérstakt
og vandmeðfarið tónlistarform. Það
er ekki hægt að hóa saman fjórum
hljóðfæraleikumm og áefa upp
nokkra kvartetta fyrir eina tónleika
og snúa sér svo að einhveiju öðm.
Hljóðfæraleikarar þurfa langan tíma
til að ná saman í góðum kvartett og
það eru alls ekki allir sem hafa skap-
gerð til þess,“ segir Einar. Skilyrði
fyrir samfelldum rekstri tríóa, kvart-
etta eða kvintetta hafa heldur ekki
verið fyrir hendi hér á landi, nema