Morgunblaðið - 21.11.1992, Blaðsíða 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1992
-------—----
FIÐLAN
IBLOÐINU
FIÐLULEIKARINN Paganini
er sagður hafa gert kaupmála
við djöfulinn um snilld sína og
gjaldið var sál hans. Litháíski
fiðluleikarinn Martynas
Svegzda-von Bekker er ungur
að árum og of snemmt að spá
fyrir um sálarháska hans, en
þykir hann þó gefa fögur fyrir-
heit um áframhaldið, enda ný-
skriðinn úr námi með hæstu
einkunn sem skóli hans hefur
veitt fiðluleikara á annan ára-
tug. Hann var aðeins sjö ára
gamall þegar hann kom fram
sem einleikari með sinfóníu-
hljómsveit í Vilníus, en neitar
þó harðlega að hafa verið
undrabarn á sínu sviði. Hógvær
þakkar hann ömmu sinni og
ástundun við fiðlunámið hæfi-
leikana sem hann býr yfir og
segir að þeir séu ekkert eins-
dæmi. Hérlendis heldur hann
tvenna tónleika ásamt píanó-
leikaranum Guðríði St. Sigurð-
ardóttur, hina fyrri í dag i ís-
lensku óperunni.
Litháíski fiðluleikarinn
Martynas Svegzda-von
Bekker fæddist í Viln-
íus árið 1967, faðir
, hans er þekktur list-
málari og starfar nú í
Berlín en móðir hans
er sviðsmyndahönnuður, og rekur
Martynas ættir sínar til tónlistar-
manna, eins og sést glöggt á að
afi hans var þekktur tónlistar-
stjóri í Litháen og fímm ára gam-
all hóf Martynas fiðlunám hjá
ömmu sinni, prófessor E. Strazd-
as, en hún var vel þekktur fiðlu-
leikari á sínum tíma. „Ýkjulaust
má því segja að fiðlan sé mér í
blóð borin,“ segir Martynas
Svegzda-von Bekker. „Amma var
með mér á hveijum degi, og þótt
hún kenndi mér ekki alltaf, hafði
hún umsjón með því að ég svikist
ekki um og tæki framförum. Hún
menntaði sig í Prag og París og
átti mikinn frama fyrir höndum,
en lokaðist inn i Litháen með alla
sína menntun og kunnáttu við
valdatöku Sovétríkjanna í stríðs-
lok. Nýir stjómarherrar viður-
kenndu hana ekki sem listamann
því hún tengdist „vestrænu auð-
valdi“ og hún einbeitti sér þess í
stað að kennslu minni.“ Eftir
þennan undirbúning hóf Martynas
nám í Ciurlionis-listaskólanum í
Vilníus. „Það var stöðugur skoð-
anaágreiningur milli ömmu og
kennaranna í skólanum, en þann-
ig fékk ég samtímis tvenns konar
menntun, vestræna og rússneska.
Þetta hafði jákvæð áhrif á leik
minn, því ég gat tileinkað mér
það besta frá báðum hefðum."
Ári síðar kom Martynas fyrst
fram sem einleikari með sinfóníu-
hljómsveit í Vilníus, þá einungis
sjö ára gamall. „Ég var alls ekk-
ert undrabarn," fullyrðir hann,
„tónleikar með sama sniði voru
og eru fremur algengir á þessum
slóðum."
Áar Martynas eru af fjölbreyttu
þj’óðemi. Ættamafnið tilheyrir
gömlum aðalstitli og er hollenskt
að uppruna, en einn forfaðir hans,
gyðingur, keypti titilinn þar og
flutti til Þýskalands. Pólskt blóð
blandast síðan saman við ættina
og hún hafnar loks í Litháen, og
segir Martynas raunar að alþjóð-
leg samsetning fjölskylda sé al-
Morgunblaðið/Þorkell
Martynas Svegzda-von Bekker: Líklegast er ég fyrsti handhafi vegabréfs frá Litháen sem til ís-
lands kemur.
geng í Vilníus. „Ég ólst upp með
mismunandi tungumál klingjandi
í eyranum og þrátt fyrir að ég
lærði ekki mál allra forfeðra
minna, vandist ég því að hlusta á
framandi tungur og varð móttæki-
legri fyrir vikið.“ Á næstu áram
vann hann til margvíslegra verð-
launa í heimalandi sínu en 1989
flutti hann til Hamborgar
með 200 dollara í vasanum,
nótnabunka og fíðlukassa
undir hendinni. Þar í borg
stundaði hann nám í Hoc-
hschule fiir Musik und The-
ater undir leiðsögn prófess-
ors Marks Lubotskys og
lauk prófí nýverið með
hæstu einkunn sem skólinn
hefur gefíð fiðlunema í á
annan áratug. Sigurganga
hans í keppnum og sem ein-
leikari hefur varað nær
óslitið síðan.
En af hveiju kaus hann
að sækja sér framhalds-
menntun vestur á bóginn?
„Þijár ástæður réðu vali
mínu. í fyrsta lagi, og það
vó þungt, vildi ég ekki
gegna herþjónustu í sovéska
hemum. í öðra lagi, sem var
mikilvægast, heyrði kona
að nafni Lampsatis, prófessor í
píanóleik, í mér á tónleikum og
bauð mér að sækja einkatíma til
Hamborgar. Og í þriðja Iagi var
Hamborg sú vestræna stórborg
sem lá næst Litháen og því ódýr-
ast að fara þangað því farareyrir
var af skornum skammti. Ég vildi
líka læra meira og það á erlendri
grund, en ekki endilega í Þýska-
landi. Samkeppnin er einnig meiri
á Vesturlöndum og sú staðreynd
heillaði mig. Samt sem áður sé
ég geysimikla möguleika í tónlist
í öllum baltnesku löndunum á
næstu fimm áram, því hefðin er
þar fyrir hendi, mikill áhugi á tón-
list og vilji fólksins til að gera
tónlist hátt undir höfði. Ég er
fæddur í landi sem stjórnað var
af Sovétríkjunum og eins og öll
mín fjölskylda hataði ég kerfíð,
en við reynum að sjá málin í hlut-
lausu ljósi eins og þau vora og
verða. Það kann að virðast bág-
borið, en samt trúi ég heilshugar
á framtíðina, vegna þess að fólkið
Eftir áratugalöng yfirráð
Sovétríkjanna
verður öldinni ekki kippt í liðinn
á tveimur árum og á þeim
forsendum
þörfnumst við langlundargeðs
og skilnings umheimsins.
Ég vil þó halda
því fram að þetta sé síðasta
tilraun fólksins til að treysta
öflum sem tengjast
að einhverju marki gamla
stjórnarfyrirkomulaginu.
sýndi svo mikla samstöðu við að
losa sig undan sovésku valdi að
því eru allir vegir færir."
Fólkið hefur gleymst
- Hafa sviptingar í stjómmál-
um í Litháen, og nú seinast úrslit
þingkosninganna, þá ekki þvingað
eðlilegt líf fólksins af réttri braut?
„Útlendingar sjá atburðina í
Litháen í mjög einföldu ljósi, allt
er annað hvort jákvætt eða nei-
kvætt. Óneitanlega er hugsunar-
háttur fólksins mjög á þeim nótum
um þessar mundir, einkum þar
sem blaðamenn og stjórnmála-
menn sem skrifa í blöðin, virðast
hafa gleymt ýmsum „smáatriðum"
sem era í raun mjög mikilvæg.
Þessi litlu vandkvæði era samt
stór í augum fólksins en þau skiij-
ast ekki á erlendri grandu, annað
hvort líta menn fram hjá þeim eða
rangtúlka. Þannig fær maður á
tilfinninguna þegar vestræn blöð
era lesin eða horft á sjónvarp, að
með úrslitum þingkosninganna
séu kommúnistar komnir tii
fyrri valda. Reyndin er önn-
ur. Auðvitað óskaði maður
þess að hægri flokkamir
hefðu unnið, og það hefði
verið það besta í stöðunni,
en málið er flóknara en svo.
Litháískt þjóðfélag þarf að
endurbyggja í efnahags-
legu, félagslegu og menn-
ingarlegu tilliti. Við þörfn-
umst nýrrar byijunar. Frá
því að langþráðu sjálfstæði
var komið á hafa stjóm-
málamenn verið svo ákafir
í að bindast Vesturlöndum
endumýjuðum böndum, að
innanríkismál og fólkið í
landinu hefur gleymst. Nú
má segja að upprannið sé
tímabil þar sem búið er að
staðfesta öll mikilvægustu
atriði varðandi utanríkis-
mál, og því er óskandi að
sú ríkisstjórn sem sest á valda-
stól, þótt hún hafi verið kosin eins
og hún var kosin, snúi sér að lausn
innanbúðar vandamála. Það er líka
nauðsynlegt að vestræn stjómvöld
snúi ekki baki við Litháen, þótt
þau vantreysti nýjum valdhöfum.
Eftir áratugalöng yfirráð Sovét-
ríkjanna verður öldinni ekki kippt
í liðinn á tveimur áram, og á þeim
forsendum þörfnumst við lang-
lundargeðs og skilnings umheims-
ins. Ég vil þó halda því fram að
þetta sé síðasta tilraun fólksins
til að treysta öflum sem tengjast
að einhveiju marki gamla stjóm-
arfyrirkomulaginu. Að í næstu
kosningum muni kommúnísk áhrif
útvatnast enn frekar þegar fólkið
nær áttum í ringulreiðinni sem
hefur einkennt landið síðustu tvö
ár.“
- Ég hjó eftir að þú ýjaðir að
kringumstæðum kosninganna, að
þær hefðu ekki verið fullkomlega
eðlilegar. Hefurðu þá eitthvað sér-
stakt í huga?
„Ég kom til Litháen tæpum
hálfum mánuði fyrir kosningar,
viku áður hætti afgreiðsla á bens-
íni og olíu og ekki var hægt að
knýja bíla eða kynda íbúðir. Hitinn
var tekinn af í 5 gráðu frosti.
Þetta ástand stóð yfir frám yfir
kosningar og var umtalsverður lið-
styrkur fyrir stjómarandstöðuna
og óánægjukór fólks yfír efna-
hagsástandinu varð háværari.
Tímasetningin er engin tilviljun
og orkuskorturinn ekki bein afleið-
ing af efnahagsástandinu. Menn
verða að hafa hugfast að elds-
neyti og orka er innflutt frá Rúss-
landi, þannig að hæg era heima-
tökin. Fjölmiðlar í Moskvu sem
enn era að einhveiju leyti hallir
undir kommúnisma eða rússneska
þjóðernisstefnu, eins og Pravda
og Izvestia, lofuðu Litháum gulli
og grænum skógum ef stjóm
Landsbergis færi frá, og reyndu
með aðdróttunum og óþverra-
brögðum að gera flokk hans, Saju-
dis, tortryggilegan sem öfgasinn-
aðan hægriflokk. Þau höfðu það
eftir áreiðanlegum heimildar-
mönnum að Rússar myndu hægja
á eða fresta brottflutningi her-
sveita sinna um óákveðinn tíma
þangað til úrslit kosninganna
væru ljós. Skrattinn var svo ræki-
lega málaður á vegg, að það má
taia um ísmeygilegan sálfræði-
hemað sem fólk var ekki ósnortið
af. Mér fínnst mikilvægt að al-
menningur á Vesturlöndum viti
af þessum aðstæðum áður en hann
fellir sleggjudóma. Ég tel hins
vegar að Lýðræðislegi verkalýðs-
flokkurinn sem sigraði, sé ekki
jafn litaður af gamla kommúnista-
flokknum og menn vilja vera láta
í vestri.“
Óopinberir sendiherrar
landsins
- En hvemig þrífst menning-
arstarfsemi þegar varla er nægi-
legt fé fyrir daglegu brauði og
stórir hópar listamanna hafa verið
tældir af gylliboðum til Vestur-
landa?
„Það era engir peningar í um-
ferð til að halda uppi öflugu nienn-
ingarlífi í Litháen. Og menning
þjóðar er hlutur sem þarf að sinna,
annars er hætt við að hún deyi
út eins og eitthvað sem bundið er
tíma og stað. Ég skil þó vel að
menn haldi í víking vestur á bóg-
inn, enda sjálfur í þeim flokki. En
ef listamennimir sem búa erlendis
gleyma aldrei að kynna sig og
þjóð sína, geta þeir aðstoðað land-
ið jafnvel meira en þeir gætu á
heimavígstöðvum. Margir þeirra
sem flytja frá Litháen og starfa
erlendis, era bæði opinberir og
óopinberir sendiherrar landsins.
Af þeim sökum sé ég ekkert nei-
kvætt við búsetu þeirra. Maður
gleymir aldrei upprana sínum, en
neyðist til að færa sig um set tíma-
bundið til að komast áfram.“
Þegar erlendúr vettvangur ber
á góma, vill Martynas taka fram
hve gífurlega ánægður hann er
að heimsækja landið sem viður-
kenndi sjálfstæði Litháens fyrst
allra eftir hatramma frelsisbaráttu
er virtist um tíma ætla að fara
út um þúfur vegna varkámi
heimsbyggðarinnar. „Óneitanlega
kom mér þó spænskt fyrir sjónir
að þurfa sérstaka vegabréfsáritun
til íslands, þar sem tollyfirvöld
viðurkenna ekki vegabréf mitt og
hefðu vart hleypt mér inn í landið
án áritunar. Þau hafa ekki fengið
rétta pappíra til viðmiðunar og
staðfestingar. Stjómmálamenn
sem hingað komu vora í fyrstu
með rússnesk vegabréf og síðan
með diplómatabréf, þannig að lík-
legast er ég fyrsti handhafi vega-
bréfs frá Litháen sem til landsins
kemur. En það er alls ekki verra."
SFr