Morgunblaðið - 31.01.1993, Qupperneq 20

20 ------------------------ MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1993
Nokkrír samningar veríð gerðir um sölu á umframorku
Islenskar gúrkur
á markað allt áríð
LANDSVIRKJUN og almenningsrafveitur hafa þegar gert
nokkra samninga um sölu á umframrafmagni á afsláttar-
kjörum sem byijað var að bjóða um áramót. Til dæmis
hafa garðyrkjubændur aukið lýsingu í gróðurhúsum. Hafin
er vetrarræktun á gúrkum með lýsingu og er útlit fyrir
að framvegis verði íslenskar gúrkur á boðstólum allt árið,
og framleiðsla blóma er að aukast. Formaður Sambands
garðyrkjubænda segir að miklir möguleikar séu í garðyrkj-
unni til að nýta umframorkuna til framleiðslu en hátt verð
og afarkostir í afhendingarskilmálum Landsvirkjunar og
RARIK dragi úr mönnum kjarkinn að nýta þá.
Að sögn Þorsteins Hilmarssonar,
upplýsingafulltrúa Landsvirkjunar,
hafa samningar þegar verið gerðir
eða eru í burðarliðnum við nokkra
aðila. Garðyrkjubændur í Hvera-
gerði hafa myndað orkusamlag um
aukin raforkukaup og búast við að
auka kaup á rafmagni um 47% þeg-
ar á fyrsta ári. ísaga hf. hefur sam-
ið við Rafmagnsveitu Reykjavíkur
um kaup á viðbótarrafmagni vegna
aukningar á súrefnis- og köfnunar-
efnisframleiðslu, meðal annars til
frystingar matvæla. Kaupfélag
Skagfirðinga semur við Rafmagns-
veitu Sauðárkróks um kaup á raf-
magni vegna mjólkur- og kjöt-
vinnslu. Þá eru Bæjarveitur Vest-
mannaeyja, Rafveita Akraness og
fleiri rafveitur með ýmsa samninga
í burðarliðnum.
Mögxileikar í garðyrkju
Kjartan Ólafsson, formaður Sam-
bands garðyrkjubænda, segir að
garðyrkjubændur hafí undanfarin
ár verið að komast upp á iagið með
að nota ljós til að rækta blóm allt
árið. Lengst séu þeir komnir í rósa-
ræktun. Innlenda framleiðslan hafi
komið í stað innfluttra blóma og
sparað gjaldeyri. Kjartan segir að
möguleikar séu á að rækta fleiri
tegundir blóma með þessum hætti
og ýmsar tegundir grænmetis. í
vetur hóf Óttar Baldursson, garð-
yrkjubóndi í Hveragerði, ræktun á
gúrkum með lýsingu og voru ís-
lenskar gúrkur á markaðinum fram
undir áramót. Þá eru garðyrkju-
bændur á Laugalandi í Borgarfírði
byijaðir að rækta gúrkur og kemur
framleiðsla þeirra á markað eftir
um það bil viku, rúmum mánuði
fyrr en venjulega. Er útlit.fyrir að
eftir það verði íslenskar gúrkur á
markaðinum allt árið.
Þórhallur Bjarnason garðyrkju-
bóndi á Laugalandi segir að gúrku-
ræktunin sé tæknilega framkvæm-
anleg og að hún virðist einnig vera
fjárhagslega hagkvæm þrátt fyrir
töluverða fjárfestingu við kaup á
lömpum og mikla rafmagnsnotkun.
Hann segir útlit fyrir að viðunandi
verð fáist fyrir framleiðsluna en
miklar sveiflur séu á því vegna
breytilegs verðs á innfluttum gúrk-
um. Bendir hann á að íslensku gúrk-
urnar séu mun ferskari en innfluttar
og segir að reynslan sýni að neyt-
endur kaupi þær frekar, að öðru
jöfnu.
Kjartan segir að tómatar séu
ræktaðir allt árið í Noregi og
Kanada og orðið sé tímabært að
hefla tilraunir með ræktun þeirra
hér. Árið 1985 notuðu ylræktar-
bændur innan við 2 gígawattstundir
á ári við framleiðsluna. Nú nota
þeir innan við 10 gWst en Kjartan
segir hægt að fjórfalda rafmagns-
Morgunblaðið/Theodór Kr. Þórðarson
Vetur úti - sumar inni
í garðyrkjustöðinni á Laugalandi í Borgarfírði eru ræktaðar gúrkur með
lýsingu. Þar er sumar og „sól“ með tilheyrandi grósku innandyra á meðan
vetrarveðrin geysa fyrir utan. Þórhallur Bjamason garðyrkjubóndi stendur
við gróðurhúsið.
Gúrkur í janúar
Þórhallur Bjamason sýnir ljósmynd-
aranum gúrkur sem vaxa hratt und-
ir Ijósunum. Fyrsta framleiðslan fer
á markað eftir viku. Er það meira
en mánuði fyrr en venjulega.
notkunina til að framleiða græn-
meti og blóm fyrir innlendan mark-
að í stað innflutnings. Þá segir hann
að þegar garðyrkjubændur hafí náð
tökum á þessari ræktun væri ekki
fráleitt að ætla að opnast gætu
möguleikar á framleiðslu einhverra
tegunda til útflutnings.
Afarkostir
Landsvirkjun veitir einnar krónu
afslátt af verði hverrar kílówatt-
stundar í umframraforku til nýrrar
framleiðslu. Kjartan segir að raf-
orkuverðið sé enn tiltölulega hátt,
þrátt fyrir afsláttinn, og sérstaklega
að afarkostir séu í afhendingarskil-
málum. Hann segir að þrátt fyrir
umframgetu í raforkuframleiðslu og
dreifingu hafi garðyrkjubændur
þurft að ijúfa rafmagnið á daginn
vegna fáránlegra sölusamninga
milli Landsvirkjunar og RARIK.
Þegar Rafmagnsveiturnar komist í
sölutopp þurfí garðyrkjubændur að
slökkva ljósin, eða greiða þrefalt
verð, þótt þeir vilji kaupa rafmagn
sem nóg sé til af í landinu. Þá seg-
ir hann að gefa þurfí mönnum tæki-
færi til að auka rafmagnskaupin
smátt og smátt en Landsvirkjun
hafi sett þau skilyrði að menn ykju
þau strax um 300 megawattstundir.
Garðyrkjubændur í Hveragerði hafa
stofnað orkusamlag til sameigin-
legra orkukaupa til að geta notið
afsláttarkjaranna. Kjartan segir að
þessi tæknilegu vandamál þurfí að
leysa og sé Samband garðyrkju-
bænda í viðræðum við Landsvirkjun
um það.
Staðamál hin nýjustu
Reykliolt er kirkjunuar - ekki líkisins
- segir Geir Waage sóknarprestur
ENGINN aðili hefur þinglýsta eignarheimild fyrir Reyk-
holti. Erindi frá séra Geir Waage sóknarpresti um að
þinglýsa Reykholtsmáldaga sem réttri eignarheimild
kirkjunnar var ekki talið hæft til þinglýsingar. í sumar
var yfirlýsingu frá fjármálaráðuneyti um eignarheimild
ríkissjóðs vísað frá; var ekki heldur talin vera nægjan-
lega rökstudd.
AF INNLENDUM
VETTVANGI
PÁLL LÚÐVÍK EINARSSON
Séra Geir sagði sættargjörðina eftir „staðarmál
hin síðari“ standa í fullu gildi. Þ.e.a.s. sáttmálann
frá 2. maí 1297 milli Arna biskups Þorlákssonar-
(,,Staða-Áma“) og Noregskonungs Eiríks
Magnússonar „prestahatara“.
í gögnum sýslumannsembættis-
ins í Borgamesi er Reykholt talið
vera eign ríkissjóðs en eignarheim-
ild vantar. Sóknarprestur og stað-
arhaldari í Reykholti telur að tekist
hafi að hægja á ásælni ríkisvaldsins
í kirkjueigur. Ríkissjóður hafí ekki
þinglýsta eignarheimild. Sam-
komulagið um staðamál hin síðari
milli Árna biskups Þorlákssonar
(Staða-Áma) og Eiríks Magnús-
sonar Noregskonungs (Eiríks
prestahatara) frá 1297 standi
óhaggað og máldaginn frá 1185
gildi. „Til kirkju liggur í Reykja-
holti heimaland með öllum lands-
nytjum."
Eignarheimild
í desembermánuði í hitteðfyrra
lagði sr. Geir Waage sóknarprestur
og staðarhaldari í Reykholti inn
erindi á sýsluskrifstofu Mýra- og
Borgamessýslu í Borgamesi. Sókn-
arpresturinn óskaði eftir því að því
yrði fortakslaust og löglega þing-
lýst að „Reykholtskirkja í Reyk-
holti í Borgarfjarðarprófastsdæmi
á í Reykholti heimaland með öllum
landsnytjum, gögnum og gæðum
þeim sem tilheyra og tilheyrt hafa
því sama Benfício, eftir því sem
tilgreint er i Reykjaholtsmáldagan-
um og öðmm yngri máldögum
kirkjunnar, og eigi hefur verið
fargað úr hennar eign með kaupum
og sölum og öðmm löggjömingum
eða verið með sannanlegum hætti
afhent öðmm að réttum lögum".
Auk fyrrgreindrar yfirlýsingar ósk-
aði presturinn eftir því að texta
Reykholtsmáldaga yrði þinglýst
sem réttri eignarheimild fyrir
nefndri eign og réttindum.
Tilefni þessarar málaleitunar
vom áform fjármálaráðuneytisins
í tengslum við útgáfu á eignaskrá
ríkisins um að óska eftir þinglýs-
ingu á ýmsum eigum í opinberri
eigu sem ekki væm þinglýstar.
Geir Waage taldi jörðina Reykholt
sannanlega í opinberri eigu, þ.e.
eigu kirkjunnar en ekki í eigu ríkis-
valdsins.
í júnímánuði á síðasta ári
grennslaðist Morgunblaðið nokkuð
fyrir um þetta þetta mál á sýslu-
skrifstofunni í Borgamesi. Sam-
kvæmt gögnum embættisins hafði
enginn aðili þinglýsta eignarheim-
ild á Reykholti. Erindi og óskir fjár-
málaráðuneytis um þinglýsingu
höfðu ekki þótt nægjanlega rök-
studd og verið.endursend. En þá
hafði ekki verið tekin afstaða til
umleitunar sóknarprestsins í Reyk-
holti.
Varnarsigur
Morgunblaðið hafði nýlega sam-
band við Rúnar Guðjónsson sýslu-
mann í Borgamesi. Sýslumaður
sagði að að höfðu samráði við
dóms- og kirkjumálaráðuneytið og
með vísan til þinglýsingarlaga hefði
erindi Geirs Waage ekki verið talið
hæft til þinglýsingar og endursent
til prestins fyrir nokkmm vikum.
Sýslumaður veitti Morgunblaðinu
þær upplýsingar að á fasteignabók-
arblaðinu fyrir Reykholt stæði að
eigendur væm „ríkissjóður" en á
þeim stað sem ætlaður væri fyrir
skrásetningu eignarheimildar
stæði hins vegar „vantar“. Reyk-
holt væri því talin eign ríkissjóðs
en eignarheimild vantaði.
Eftir þessi tíðindi leitaði blaða-
maður Morgunblaðsins til sr. Geirs.
Prestur sagði það greinilegt að í
þessu máli treysti ráðuneytið sér
ekki til að gera nokkum skapaðan
hlut. Menn væm ekki tilbúnir til
að taka á þessu máli. Staðarhald-
ari Reykholts taldi þó að honum
hefði tekist að veijast nokkuð
ásælni ríkisins í kirkjueigur. Hann
hefði óskað eftir þinglýsingu á
eignarheimild kirlq'unnar til að
koma í veg fyrir að yfirlýsing um
eignarheimild ríkisins yrði þinglýst.
Klerkur sagði að enn stasði það
gmndvallaratriði óhaggað að kirkj-
an í Reykholti hefði a.m.k. síðan
1185 átt jörðina. Á því hefði engin
breyting orðið í aldanna rás, hvorki
með lögum, kaupi eða sölu eða
nokkurri annarri ráðstöfun. Hann
benti m.a. á að í byijun 13. aldar
hefði Magnús Pálsson „gefið upp
staðinn “ og Snorri Sturíusonhefði-
„fengið heimildir" að Reykholti,
varðveislu á staðnum og staðarfé
öllu dauðu og lifandi, fríðu og
ófríðu, föstu og lausu. Orðalagið
gæfí til kynna að ekki hefði verið
að selja fasteign. Eftir víg Snorra
hefði konungur tekið til sín ýmsar
eignir Snorra, t.d. Bessastaði. En
Hákon konungur hefði ekki gert
Reykholt upptækt, einfaldlega
vegna þess að Snorri átti ekki
Reykholt heldur bara heimildir að
kirkjunni og öllu því sem hún átti.
Séra Geir sagði sættargjörðina eft-
ir „staðarmál hin síðari" standa í
fullu gildi. Þ.e.a.s. sáttmálann frá
2. maí 1297 sem gerður var í Ög-
valdsnesi í Noregi milli Áma bisk-
ups Þorlákssonar (,,Staða-Áma“)
og Noregskonungs Eiríks Magnús-
sonar „prestahatara". Þeir staðir
sem kirkjan ætti alla skyldu vera
undir forræði biskups.