Morgunblaðið - 26.02.1993, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1993
C 5
Kristinn Tómasson
Þar sem spilafíknin eða áráttan
orsakast af öðrum geðsjúkdómum
getur fólk þurft á lyfjameðferð að
halda eins og í þeim tilfellum þegar
spilafíknin hefur komið upp með
oflæti.
Spilað fyrir tugi þúsunda í lottó
eða getraunum
— Hverskonar veðmál eða happ-
drætti sækja spilafíklar í?
„Þeir sækja í það sem veitir
spennu og skyndilega ánægju.
Spilavíti eru hönnuð fyrir veðmála-
fíkla og því dæmigerð fyrir það sem
fíkillinn fellur fjfrir. Hann sækir til
dæmis í lottó, getraunir, spilakassa
og bingó sem er næstum því hægt
að spila hvert einasta kvöld. Sala
lottóseðla og getrauna fer næstum
öll fram sama dag og dregið er.
Það er spennan að bíða í skamman
tíma eftir úrslitum sem dregur að.
Hér á íslandi eru til nokkur dæmi
um að menn hafí farið með tugi
og jafnvel hundruð þúsunda og
keypt slíka miða.
Kristinn segir að fyrir drátt sé
fíkillinn ör og kátur, spennan í há-
marki. Eftir að úrslit eru kunn er
eins og lofti sé hleypt úr blöðru,
hann er búinn að tapa og þá er
bara að reyna aftur. Það var við
því að búast að hann tapaði núna
en næsta laugardag leikur lánið
örugglega við hann ...
Það kemur fram hjá Kristni að
víða eriendis eru takmörk fyrir því
hversu miklu hægt er að eyða í
happdrætti. í Bandaríkjunum er til
dæmis ekki óalgengt að spilapen-
inga megi aðeins kaupa fyrir lágar
upphæðir, eða sem samsvarar þijú
þúsund krónum, ekki megi kaupa
nema visst mörg bingóspjöld og þak
sé sett á eyðslu í happdrætti. Hér
á landi eru engin takmörk og er
það umhugsunarvert.
Brenglar verðmætamat bama
-Nú umgangast böm töluvert
lottó, happdrætti og spilakassa.
Fyrir jólin er jafnvel jólasveinninn
hvattur til að gefa skafmiða í skó-
inn. Getur þetta haft áhrif síðar
meir?
„Böm skynja ekki hvað er eðlileg
eyðsla og mér fínnst að böm ættu
ekki cið umgangast þessa hluti fyrr
en á fullorðinsárum“, segir Krist-
inn. „Það á ekki að kynna lottó,
skafmiða eða spilakassa sem hugs-
anlega leið til að græða á skömmum
tíma. Það brenglar verðmætamat
sem böm öðlast annars með því að
safna í baukinn sinn og spara.“
Að sögn Kristins telja þeir sem
velta þessum málum mikið fyrir sér
að veðmál í æsku sé áhættuþáttur
fyrir veðmálsfíkn á fullorðinsárum.
„Annars vitum við í rauninni ekki
hverjar afleiðingamar eiga eftir að
verða af þessu happdrættisæði okk-
ar þvi þaið er tiltölulega stutt síðan
það skall á.“
— Nú dreymir okkur flest um
þann stóra. En hvenær fer þessi
fíkn að verða okkur hættuleg?
„Þetta er að vissu leyti eins og
með áfengi,“ segir Kristinn. Þorri
fólks getur umgengist happdrætti
og tekið því eins og góðum leik,
spilað fyrir ákveðna upphæð og lát-
ið þar við sitja. Þegar einstaklingur-
inn fer að eyða meim en hann ætl-
aði og getur ekki hætt er voðinn
vís.“ ■
Guðbjörg R. Guðmundsdðttir
.
Besta bama-
efnið í sjónvarpinu
BANDAKÍKJAMENN hafa oft áhyggjur af því hversu miklum tima
ungviðið þar eyðir fyrir framan sjónvarpið. Og barnaefnið finnst þeim
heldur ekki alltaf vera upp á marga fiska. Við hér á Fróni getum llk-
lega tekið undir hvorutveggja því bæði eyða of margir íslenskir krakk-
ar mðrgum klukkustundum á dag fyrir framan sjónvarpið og því mið-
ur er ekki alltaf um skemmtílegt eða uppbyggjandi efni að ræða sem
ráðamenn sjónvarpsstöðvanna bjóða þessum yngstu áhorfendum sínum
uppá.
í New York er starfandi stofnun
sem heítir Museum of Television and
Radio eða Sjónvarps og útvarpssafn-
ið og þessa dagana bjóða forráða-
menn þar á bæ gestum sínum að sjá
sýnishom úr liðlega sjötíu þáttum
sem gerðir hafa verið fyrir böm og
þykja skara framúr. Þættimir eru
frá öllum heimshomum og þar á
meðal era Babar, fílinn sem íslensk
böm þekkja vel og Pingu sem er
þáttur um mörgæsir. ■
Óhamingjusamar
unglingsstúlkur sækja í
auknum mæli til skólahjúkrunarfræðinga
AIIERSLUBREYTINGAR í
starfí skólahjúkrunarfræð-
inga hafa átt sér stað að und-
anfðrnu í þá átt að leggja
aukna áherslu á andlega vel-
líðan bama en fækka í staðinn
almennum læknisskoðunum
innan veggja skólanna.
a„Auk þess sem starfsfólk
skólaheilsugæslu þarf að
sinna andlega þættinum í
auknum mæli, er brýnt að
o hlú vel að þeim bömum sem
eiga við ákveðna sjúkdóma
að stríða eins og t.d. sykur-
sýki eða flogaveiki,“ segir
Anna Björg Aradóttir yfir-
S hjúkrunarfræðingur hjá
landlæknisembættinu, en emb-
ættið hélt nýlega fund með
skólahjúkrunarfræðingum þar
sem rætt var um breytt skipu-
lag á Skólaheilsugæslu.
„í mörgum skólum hefur
áherslum þegar verið
breytt í þessa átt, €
i samræmi við
í nágrannalöndun-
um. Nú er ætlunin
að samræma
skipulag á starfí
skólahjúkranar-
fræðinga, þó
vissulega verði að
taka tillit til þess
að mikiH munur
getur verið á aðstöðu
og skipulagi eftir því
hvort eru skólar í Reylqa-
vík eða á landsbyggðinni."
Reglubundnar mælingar á
sjón, heym, hæð og þyngd
verða áfram á vegum skóla-
heilsugæslu, en ekki lengur
skylt að gera þær á hveiju
ári. - Bólusetningar verða
einnig áfram í höndum
starfsfólks skólaheilsu-
gæslu.
Böm í áhaettuhóp
„Öll böm eiga kost á við-
tölum við skólahjúkrunar-
fræðing á hveiju ári og mikil-
vægt er að gott samstarf verði
milli kennara og hjúkrunar-
fræðinga. Stefnt er að því að
þeim bömum verði sinnt sem
em í áhættuhópi vegna líkam-
legra, andlegra eða félagslegra
vandamála.“
Nemendavemdarráð starfa í
öllum skólum, en í ráðinu eiga
sæti fulltrúi skólastjóra eða
yfírkennara, fagstjóri í sér-
kennslu, ftilltrúi sálfræðideild-
ar og oft skólahjúkranarfræð-
ingur eða skólalæknir. „Upp-
lýsingastreymi milli heilsu-
gæslustarfsfólks og heimila
þarf að auka. Við eram að leita
nýrra leiða til að mæta brýnni
þörf sem lengi hefur verið til
staðar. Vegna þess hversu
tímafrekar almennar læknis-
skoðanir era, hefur ekki verið
mögulegt að mæta þessari þörf
sem skyldi.“
Þar sem fyrirhugað er að auka
andlegan stuðning við þau börn
sem á þurfa að halda, vaknar sú
spuming hvort það sé ekki tíma-
frekara en læknisskoðanir. „Það
á eftir að koma í ljós,“ segir Anna
Björg. „Nú er gert ráð fyrir að
hver skólahjúkranarfræðingur
annist 800-1.000 böm, en með
breyttum áherslum þarf að meta
hversu marga nemendur er æski-
legt að einn starfsmaður annist.“
Hvers leita börnin?
Þorbjörg Gunnarsdóttir og Sól-
friður Guðmundsdóttir eru skóla-
hj úk ru n arfræðingar í Langholts-
skóla. Á fundi landlæknisembætt-
is, sem getið er hér að framan,
sögðu þær frá ástæðum fyrir komu
barna til hj úkrunarfræðinga.
Á síðasta skólaári leituðu nem-
endur 1.437 sinnum til Þorbjargar
að eigin frumkvæðL Þetta þótti
henni mikið, sérstaklega í ljósi
Af nemendum úr eldri bekkjum
leituðu margfalt fleiri stúlkur en
drengir til skólahjúkrunarfræð-
ings.
þess að viðtalstímar hennar eru
aðeins 4 klst. á dag, §óra daga
vikunnar. Því ákvað hún að skrá
komur nemenda og ástæður sem
þeir tiltóku.
Langoftast, eða í tæplega 1.240
tilfellum, var ein ákveðin ástæða
fyrir því að börnin leituðu til hjúkr-
unarfræðings og var kynjaskiptmg
nokkuð jöfn hjá 6-8 ára bömum.
„Hjá eldri bömum var kynjamunur
sláandi og stúlkur komu margfalt
oftar en drengir. „í þessu tflefíii
má nefna að í 6. bekk komu 37
stúlkur alls 348 sinnum á sama
skólaárinu.“
Flestir kvörtuðu um einhvers
konar veriri. „Oft var það höfuð-
eða magaverkur. Þá spurði ég
bömin hvort og hvað þau hefðu
borðað fram að þeim tíma og
hversu mflrið þau hefðu sofið. I
langfíestum tilfellum mátti sjá
tengsl milli svefii-eða matar-
leysis og höfuðverkjar. Það átti
aðallega við um böm í eldri
bekkjardeildum, sem oft höfðu
vaknað á síðustu stundu og
ekki haft tíma tfl að fá sér
morgunverð áður en þau fóru í
skólann.“
Einn af athyglisverðustu liðum
úr niðurstöðum Þorbjargar verður
að teljast flokkurinn „Óljósar
kvartanir“ þegar böm leituðu tll
hennar án augljósrar ástæðu.
„Þetta var 22% af heildarfjölda
og þá virtist vera tfl staðar félags-
leg eða andleg vanlíðan.“
Margir sofa og borða of lítið
Sóifríður gerði könnun meðal
12 ára nem-
enda í upphafi
þessa árs, þar
sem líðan
þeirra var at-
huguð. Meðal
annars voru
svefe- og mat-
arvenjur
þeirra kann-
aðar. „Tæp-
lega 29%
sögðust
sjaldnast eða
aldrei borða
morgunmat
og um 90%
borða brauð-
eða kornmeti í hádeginu. Tveir af
hveijum þremur sögðust vera sátt-
ir við sjálfa sig og 85% sagðist
oftast líða vel. Það vakti athygii
mína að 15% þessara bama kváð-
ust ekki hafa neinn til að tala við
um líðan sina. Flestir sögðust sofa
vel, en þónokkrir sögðust sofa
„sæmilega". Algengast er að böm-
in fari í rúmið um kL 23 en softii
ekki fyrr en um eða uppúr mið-
nætti. Svefnþörf er vitaskuld ein-
staklingsbundin en 9-12 ára böm
þurfa flest 10-11 klukkustunda
svefn, svo það gefur auga leið að
böm sem softia um miðnættí og
vakna snemma á morgnana, fá
ekki nægan svefn.
Tímaskortur foreldra bitnar oft
fllilega á bömunum. Foreldrar
ættu að gefa sér betri tíma til að
tala við bömin sín og reyna að
skilja það sem þau segja. Foreldr-
ar gera oft óraunhæfar kröfur til
bama, sem era í engu samræmi
við þroska þeirra. Ég gef bömim-
um oft ráð til að nálgast foreldra
sína og fá þá tfl að hlusta. Heimili
á að vera sá staður þar sem böm
eiga rétt á ástúð, skilningi og
aga.“ ■
Brynja Tomer
Athygiisvert
er uð 22%
unglingoí
nseó
Oliósor
virtust þjóst
of féiogslegri
eóa andlegri