Morgunblaðið - 06.03.1993, Blaðsíða 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. MARS 1993
Vinirnir Jacobsen og Deyrolle.
Fari einhvetjir að rýna í norræna
listasögu komast þeir fljótlega
að því, að menn eru þar ekki eins
einangraðir og margur villl vera láta,
og hlutur okkar í listþróuninni er
meiri en menn almennt hyggja. Hér
skiptir meginmáli að menn glati
ekki uppruna sínum, og að listin
verði meira en endurómur þess, sem
er að gerast meðal stærri þjóða, þar
sem þessi þáttur mannlífsins er
meira metin og betur ræktaður.
Einn þeirra, sem borið hafa hróð-
ur norrænns anda vítt um heim var
danski myndhöggvarinn og grafík
listamaðurinn Robert Jacobsen, sem
fæddist í Kaupmannahöfn 4. júní
1912.
í París fékk hann viðurnefnið “Le
Gros Robert“, því að bæði var hann
mikill á velli og svo þóttu myndir
hans stórbrotnar og maðurinn mik-
ilsháttar listamaður. Til eru þeir í
Frakklandi sem álíta Jacobsen mesta
anda sem Danska þjóðin hafi alið
síðan Sören Kirkegaard, og veiga-
mesta mýndhöggvara aldarinnar
ásamt Alberto Giacometti. Frá árinu
1947 var hann búsettur í París, eins
og vikið er að í greininni um Ric-
hard Mortensen, og var það til árs-
ins 1969 eða í 22 ár. En var reglu-
lega um áraraðir í Múnchen í Bæj-
aralandi, þar sem hann varð prófess-
or við Fagurlistaskólann árið 1962,
og var kjörinn heiðursmeðlimur, er
hann hætti nítján árum seinna eða
1981. Svo snemma sem árið 1950
var gefín út bók um hann “Le Gros
Robert“ sem kom út á svipuðum tíma
í París og Kaupmannahöfn, og var
höfundurinn engin minni bógur en
málarinn Jean Dewasne. Hin síðari
ár var hann búsettur í heimalandi
sínu, eða frá 1969, og þar fékk hann
sjálfkrafa viðumefnið “Store Rob-
ert“. Meðan hann gengdi ennþá pró-
fessorstöðu sinni í Múnchén, var
hann einnig ráðinn prófessor við
fagurlistaskólann í Kaupmannahöfn
(1976), og var þannig í fímm ár pró-
fessor í rýmislist í tveim listaháskól-
um, og veit ég ekki önnur dæmi um
slíkt. Þó gat hann ekki státað af
mikilli almennri menntun og í mynd-
listinni telst hann sjálflærður.
Ráðning hans að fagurlistaskó-
lanum í Kaupmannahöfn gekk ekki
hljóðlaust fyrir sig, því að fleiri vildu
stöðuna, og einn þeirra mun hafa
um árabil verið aðstoðarkennari við
skólann, en var hvergi nærri jafn
nafnkenndur listamaður. En fjöldi
nemenda í höggmyndadeildinni vildu
einmitt þennan mann og nokkrir
fulltrúar í akademíráðinu einnig, og
þar fyrir utan voru ýmsar lista-
mannaklíkur Robert andsnúnar
þannig að hlutimir fóru á háaloft
og málið komst í hnút. En loks tók
menningarmálaráðherrann Mimi
Stilling Jacobsen af skarið og réði
Robert Jacobsen. Henni þótti ein-
faldlega ekki stætt í því að ganga
fram hjá hinum víðkunna lista-
manni, sem einnig hafði getið sér
gott orð sem prófessor í Múnchen.
Jacobsen reyndist farsæll í starfí
og var vel metinn af nemendum sín-
um á báðum stöðunum. Upplifði það
raunar, sem eftir var tekið í Dan-
mörku, að fyrrum óvinir hans og
andstæðingar varðandi prófessor-
stöðuna urðu með tímanum góðvinir
hans og þannig lognuðust deilurnar
útaf og runnu saman við það sem
nefna má danskan yndisleika.
það mun hafa verið félagi hans
Deyrolle, sem þegar var prófesor í
Múnchen, frá vormánuðum 1959, og
unnið hafði sig í mikið álit, sem taldi
frumkraftinn í persónu Robert
Jacobsens eiga brýnt erindi þangað
og mælti eindregið með honum í
starfið. Er Jacobsen svo seinna yfír-
gaf listhús Ðenise René 1955, kom
hann í kjölfarið á Deyrolle í hið virta
listhús “Galerie du France“ árið
1962, sem var þá toppurinn á öllum
frama í París. Vafalítið hefur Dey-
rolle mælt með honum, en hann
hafði verið meðlimur frá 1959 minnir
mig.
I stuttu máli hófust listrænar at-
hafnir Roberts Jacobsens á því, að
hánn gerir sína fyrstu höggmynd
árið 1930. Tveim árum seinna varð
hann fyrir hugljómun á sýningu
frammúrstefnulistamanna eins og
Klee, Kokoschka, Kandinsky, Nolde,
Kirchner Barlach, Schmidt-Rottluff
o.fl., sem sett var upp í Kaupmanna-
höfn. Það varð til þess að hann hóf
nám hjá tréskurðarmeistara og
steinhöggvara og áratug seinna eru
verk eftir hann tekin á árlega haust-
sýningu listamanna á Charlotten-
borg (Kunstnerenes Efteraarsud-
stilling) og hann sýnir þar reglulega
til ársins 1945. En áður hafði ýmis-
legt gengið á og hinn ungi maður
reynt fyrir sér í margvíslegum störf-
um samfara listiðkuninni. Hann
hafði yfirgefið skólann í sjötta bekk,
unnið fyrir sér sem boðsveinn á reið-
hjóli, jassgítaristi, kennt badmiton
og gætt hamingjuhjóls í Tivoli í heilt
sumar svo eitthvað sé nefnt. Þegar
hann var sendisveinn kom hann eitt
sinn í fyrirtæki þar sem hann sá
myndir eftir allþekkta listamenn eins
og Sören Hjort Nielsen og Erik Ra-
adal á veggjunum. Svona nokkuð
hafði hann aldrei séð áður og snart
hann mjög. Eftir það fór hann að
nauða á móður sinni um kaup á
verkum eftir ýmsa atvinnulistamenn
og það bar árangur. Er tímar líða
fer hann að vinna og sýna með Ric-
hard Mortensen og var í slagtogi við
listamenn, er seinna mynduðu
danska kjarnan í Cobra hreyfing-
unni, en þeir voru: Asger Jorn,
Henry Heerup, Carl Henning Peters-
en og Egill Jacobsen.
Árið 1946 sýnir hann með Richard
Mortensen í listhúsinu Tokanten, og
árið eftir fara þeir báðir til Parísar
og setjast að í nýkeyptu húsi fyrir
danska listamenn í einu úthverfa
Parísar “La Maison des Artistes
Danois", Suresnes. Robert Jacobsen
tilheyrði ekki hinum mennt-
aða og fræðilega kjarna nú-
listamanna, heldur var hann
öðru fremur hið hugmynda-
ríka og hráa náttúrubarn,
sem lagði út af kraftinum
og styrkleikanum í þeim
efnivið sem hann hafði á
milli handanna hveiju sinni.
Það er merkilegt að hugsa
til þess hve þeir félagar
Jacobsen og Mortensen voru
fljótir að hitta á listahópinn
í kringum Denise René, og
aðeins ári seinna eða 1948
sýnir Jacobsen í listhúsi
hennar ásamt franska mál-
urunum Jacques Duthoo og
hinum rússenensk fædda
málara Serge Poliakoff og
má orða það svo, að þar með
hafí upphaf frægðarferils
hans verið bókað og skjal-
fest. Og það var svo á einka-
sýningu í listhúsinu 1950,
sem hann sló í gegn.
Jacobsen hafði einnig
unnið við við fornsölu og söfnun als-
kyns aflóga dóts samhliða listsköpun
sinni og og á tíma átti hann ásamt
móður sinni verslun með notaða
muni. það hafði seinna mikil áhrif á
mótun listar hans, sem hefur verið
líkt við fijóvgun ruslsins, eða sáð-
fall á jám, en hann er nafnkenndast-
ur fyrir meðhöndlun sína á járni,
þótt list hans spanni vítt svið.
Upphaflega skar hann út í tré og
hjó kynjaverur í stein og var þannig
myndhöggvari af sígildu gráðunni
handverkslega séð, en seinna fór
hann að sjóða saman járn og vírbúta
og var það eftir að hann hafði um
skeið unnið á bifreiðaverkstæði í
París og lært að sjóða saman járn.
Og með logsuðutækið í hendinni
skóp hann svonefndar rýmisteikn-
ingar sínar, eins konar kalligrafíu
rúmtaksins, þar sem hann notaði
járnið til að ná fram spennu í línurn-
ar og gerði það með mikilli tilfinn-
ingu fyrir hrynjandi og myndbygg-
ingu.
Á sama tíma bjó Jacobsen til svo-
nefnda “dúkkuskúlptúra", sem
höfðu ekki beinlínis hið fágaða og
draumkennda yfírbragð brúðunnar,
heldur voru gerðar úr alls konar
afgangsdóti og rusli, sem hann
tengdi lystilega saman, og jafnvel
voru þesar kynjaverur úr einum
gömlum stólfæti eða ryðguðu brota-
járni. Hann var einn hinna fyrstu
til að uppgötva eiginleika brotajárns-
ins, að það væri í sjálfu sér gætt
myndrænni fegurð og við hana
mætti auka með mannlegu innsæi
og hugviti. Hér var hann samkvæm-
ur eðli sínu, lífí og uppruna og þró-
aði fljótlega mjög persónuleg stíl-
brögð, sem báru kennimark hans og
allir innvígðir könnuðust umsvifa-
laust við, þótt ekki hefðu þeir fyrst
leitað að áletruninni á myndverkun-
um, sem var einfaldleg RJ, en þó
ekki endilega skammstöfun fyrir
ryðgað járn!
Þó hann telst einn hinna fyrstu á
vettvanginn, var hann langt frá því
að vera fyrstur, því ýmsir mynd-
listarmenn t.d. Picasso og Kurt
Schwitters höfðu gert einstök verk
úr tilfallandi efnivið löngu áður, en
hann var vissulega einn hinna fyrstu
til að gera sviðið að kjarna listar
sinnar. Þá má vísa til áhrifa frá
Henry Heerup hvað lágmyndir úr
rusli snertir og Alexander Calder
hyað járnið áhrærir. Fljótlega varð
Robert eins konar tákngerfíngur
fyrir nýjar formrænar lausnir í
skúlptúrlistinni og áhrifavaldur í list
fjölmargra og þar á meðal Gerðar
Helgadóttur, sem um árabil handlék
losuðutækið á svipuðum grundvelli.
Járnskúlptúra sína málaði Jacob-
sen iðulega kolsvarta og það gaf
þeim einmitt hinn sérstaka og mjög
svo einkennandi blæ, er varð fljót-
lega kennimark hans og ótal spor-
göngumanna, sem fæstir komust
nokkru sinni með tærnar þar sem
meistarinn var með hælana. í högg-
myndinni, eða skúlptúrnum er hið
óáþreifanlega loftkennda rými ekki
síður mikilvægt en hið áþreifanlega,
en það er engin ný speki heldur
hefur gengið gegnum alla sögu rým-
islistarinnar frá hinum assírísku og
grísku meisturum til nútímans.
í þessum hrifmiklu skúlptúrum
var þyngdarlögmálið næsta afstætt,
þeir voru allt í senn loftkenndir sem
jarðrænir, formið svífandi sem jarð-
tengt, létt og leikandi, en þó traust
og óhagganlegt. Jámið var útlínan
sem byggði og spennti upp rýmið
og gerði það sýnilegt. Fyrir margt
höfðu þessi þrívíðu form samhljóm
með því sem félagar hans voru að
fást við á hinum tvívíða fleti, og
voru nokkurs konar framlenging og
útvíkkun myndsviðsins. Nýr ferskur
og rammur tónn í sinfón óhlutlægrar
en vitsmunalegrar sköpunar.
Þessir samverkandi þættir voru
meginatriði listar Jacobsens frá
fyrstu tíð og til hins síðasta, en hann
var virkur fram í andlátið og átti
nokkrum verkefnum ólokið er hann
sofnaði inn í eilífðina í bókstaflegum
skilningi, því að andlát hans bar að
í svefni.
Eðlislæg fölhæfni Jacobsens fékk
útrás á mörgum öðrum sviðum
myndlistarinnar og þannig málaði
hann á pappír og gler, auk þess sem
hann vann mikið í grafík enda er
hann bæði titlaður myndhöggvari
og grafík listamaður í uppsláttar-
bókum. Einkenni grafík mynda hans
er nær óbeislaður hömlulaus kraftur
og þær eru líkastar formrænum eld-
Með hækkandi sól
í Galleríi Sævars Karls við Bankastræti stendur yfir sýning á gler-
verkum eftir Ingu Elínu Kristinsdóttur. Á sýningunni eru glermál-
verk, glerskúlptúrar, glermyndir á tréplötum og munir sem flokka
má undir nytjalist; skálar ýmiss konar. Inga Elín stundaði nám við
Myndlistarskóla Reylgavíkur 1972-1974, næstu fjögur árin við Mynd-
lista- og handíðaskóla íslands og nam síðan við kennaradeild skól-
ans. Frá 1983 til 1988 var Inga Elín við framhaldsnám í Skolen for
Brugskunst í Danmörku og lauk þaðan prófi frá keramik- og gler-
deild.
Með hækkandi sól“ er yfírskrift sýning-
arinnar og víst er að hún er engin
skuggaveröid; það sindrar á glerið í
öllum regnbogans litum og mér dett-
ur helst í hug setning sem gömul
kona sagði einu sinni við mig, þegar
ég spurði hvort henni þætti ekki
leiðinlegt að hafa bara svart/hvítt
sjónvarp. Hún svaraði: „Það er í lit.“
Þegar ég hváði, sagði sú gamla:
„Maður ræður alveg sjálfur hvort
maður sér lífíð í svart/hvítu eða lit.“
Inga Elín sér það greinilega í lit;
birtan leikur um verkin, litatónamir
breytast, eftir því hvar birtan fellur
og þau minna helst á landslag sem
breytir um andlit eftir gangi sólar.
Vinnustofa Ingu er í listamannahverf-
inu á Álafossi og þar vinnur hún
daglangt að Iisthönnun.
„Ég kenndi alltaf með áður en ég
fór til Danmerkur," segir Inga Elín,
„en þegar ég kom aftur heim, ákvað
ég að vinna eingöngu við það sem
ég hafði verið að læra - eða hætta
alveg. Ég ákvað að láta kennsluna
eiga sig, vegna þess að hún tekur svo
mikla orku að það er ekki gott að
vinna jafnframt að listsköpun. Ég
byijaði á því að fá mér lán og koma
mér upp vinnustofu og fór að vinna."
Og hvemig gengur?
„Það gengur mjög vel. Þetta var
erfítt fyrst, en nú gengur þetta orðið
mjög vel og ég lifí alveg af þessari
vinnu."
Er þetta ekki dýrt fyrirtæki?
„Jú, en ég er ekki með blásturs-
verkstæði. í það þarf maður heitan
ofn, sem kallað er, og hann þarf að
vera í gangi í 24 tíma á sólarhring.
Þeir sem vinna við blástur, verða
hálfgerðir þrælar ofnanna, vegna
þess að það er svo dýrt að halda
þeim gangandi að maður verður að
hafa sig allan við að framleiða. Ég
hafði ekkert efni á að kaupa mér
þannig ofn og reka hann þegar ég
kom heim, þannig að ég fékk mér
leirbrennsluofn og var fyrst til að
byija með dálítið í keramik. En gler-
ið kallaði á_mig og ég fór að prófa
ýmis efni. Ég fór að blanda saman
keramik og gleri og geri dálítið af
því enn að blanda glerinu við önnur
efni. En mest vinn ég með gler nú
orðið.
Það má kannski segja að neyðin
kenni naktri konu að spinna. Allavega
urðu blankheit mín til þess að ég fór
að prófa mig áfram með alls konar
glermótun og glerlitun og þetta hefur
verið feykilega skemmtileg vinna.
Ekki þar fyrir að það gefur líka mjög
mikla möguleika að hafa blástursofn
og er mjög skemmtilegt. En ég held,
að ef ég kaupi mér einhvem tímann
blástursofn vinni ég bara við hann í
3-4 mánuði á ári.“
Tókstu glerbrennsluna sérstaklega
fyrir í náminu í Danmörku?
„Nei. Þar voru öll tæki sem við
þurftum og kostuðu ekkert. Við þurft-
um ekki einu sinni að greiða efnis-
kostnað. Við vorum því dálítið vemd-
uð. Mér fínnst, svona eftir á að
hyggja, að það hefði mátt ýta aðeins
við okkur og segja: „Þið verðið ekki
alltaf í skóla.“ Flestir unnu því ein-
göngu við það sem þeim fannst
skemmtilegast. Ég fór að þróa gler-
skúlptúrana þegar ég var komin heim,
en hafði ekki haft neinn sérstakan
áhuga á þeim í skólanum. Hinsvegar
hafði ég fyrst og fremst áhuga á
hönnun og þá aðallega hönnun nytja-
hluta. Ég var alltaf að skoða hinar
deildirnar og fór í þverfaglegan kúrs,
lærði meðal annars að hanna skó og
límrúlluhaldara. Það er nefnilega