Morgunblaðið - 09.05.1993, Síða 2

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. MAÍ 1993
2 B
Tvær konut' gegna nú stðrfum
ráðuneytisstjóra á íslandi,
en þar sem það er ekki al-
gengt hvorki hér heima né
erlendis að konur gegni því
embætti spyr ég Guðríði
hvað hafi orðið til þess að hún sótt-
ist eftir því starfi.
„Þetta er góð spurning," segit'
hún hugsi. „Ég hef aldrei unnið að
neinu starfi með það í huga að ég
sé kona. Ég vinn að hvetju starfi
af heilindum og þetta starf höfðaði
til mín eftir að ég hafði starfað hér
í eitt ár sem ráðunautur. Það hvarfl-
aði aldrei að mér að ég væri að
taka að mér starf sem væri óvenju-
legt fyrir konur. Það var í raun og
veru út af málaflokkunum sem ég
sóttist eftir þessu starfi. Mennta-
og menningarmál eru mér mjög
hugleikin."
— Þú hefur kennt í grunnskóla,
framhaldsskóla og háskóla, verið
skólaráðgjafi og ert með meist-
aragráðu frá Harvard. Kemur þú
til með að hafa mótandi áhrif á
menntastefnuna með þennan bak-
grunn eða verður starf þitt fólgið
í því að segja aðeins, já ráðherra?
Hún kímir þegar hún heyrir
gamJa frasann. „Ríkisstjórnin og
menntamálaráðherra móta stefn-
una, ráðuneytisstjóri útfærir stefn-
una,“ segir hún. „Ráðuneytisstjóri
á ekki að móta stefnu eða hafa
áhrif, en það gefur augaleið að það
er styrkleiki hvers ráðuneytis að
ráðuneytisstjóri hafi faglega þekk-
ingu. Hann hlýtur að vera ráðgef-
andi aðili þó svo að það sé auðvitað
alltaf endanlega ráðherrans að taka
ákvarðanir.“
Stjórnunarhættir
Þar sem ástæðulaust er að hlífa
ráðuneytisstjóranum við tali um
konur i stjórnunarstöðum fer ég
nánar út í þau vers.
Hún segir mér að tveir stúdentar
úr háskólanum, sem fengið hafi það
verkefni að skilgreina mun á stjórn-
arháttum kvenna og karla, hafi
spurt hana hvort hún væri öðruvísi
stjórnandi en karlmaður. „Ég hef
velt þessu aðeins fyrir mér, því að
stór hluti þess starfs sem ég gegni
er stjórnun. Ég hef áhuga á stjórn-
unarstörfum, nokkuð sem ég var
mér ekki meðvituð um áður. Sá
áhugi hefur smám saman komið í
kennslunni, ég hafði ög hef gaman
af að leiðbeina og stjórna, enda
veldur sá kennari sem hefur ekki
stjórnunarhæfileika oft illa starfi
sínu.
Stjórnun opnar nýjar víddir og
því fylgir þessu starfi eftirvænting.
Hér í ráðuneytinu starfa um 80
manns og þar af leiðandi er starf
ráðuneytisstjóra viðamikið verk-
efni.“
— Finnur þú mun á því að starfa
með körlum annars vegar og konum
hins vegar?
Hún hugsar sig vel um, segir svo
að sér finnist það í flestum tilvikum
vera persónubundið. „Þegar mönn-
um hentar kalla þeir það kynjamun.
En þegar grannt er skoðað eru það
samskiptin og hvernig til tekst með
þau, sem eru ákvarðandi um sam-
starf.
Þó eru einhver blæbrigði sem
maður getur heimfært á kynin,“
bætir hún við.
— Ertu femínisti?
„Nei, ég nálgast engin mál út frá
því sjónarmiði. Konur eiga ekki að
þurfa að skilgreina sig. Við höfum
okkar sérkenni og karlmenn sín.
Eftir því sem árin líða verð ég sann-
færðari um að það er munur á kynj-
unum og ég vil að hann sé viður-
kenndur. En þegar um stjórnunar-
störf eða önnur störf er að ræða
eigum við ekki einu sinni að velta
vöngum yfir honum. Það sem skipt-
ir máli eru þeir kostir sem viðkom-
andi hefur.“
— Mér er sagt að þú sért smá-
munasöm.
„Er það já?“ segir hún undrandi
í fyrstu en segist svo ekki neita
því. „Menn verða smámunasamir
og nákvæmir ef þeir hafa unnið
lengi að rannsóknum og kennslu.
Ég er til dæmis mjög nákvæm eða
kannski smámunasöm með allt sem
ég læt frá mér í skrifuðu máli.
Börnin mín segja hins vegar að ég
eigi ekki til smámunasemi!
Lestrarkennsla heillandi
Guðríður lauk kennaraprófi frá
Kennaraskóla íslands árið 1966 og
hóf þá að kenna í Öldutúnsskóla í
Hafnarfirði. „Það var mjög góður
skóli,“ segir hún. „Skólastjórinn var
framfarasinnaður svo og kennar-
arnir. Ég sé það alltaf betur eftir
því sem árin líða hve mikið ég lærði
þar. Ég var nokkur ár í Öldutúns-
skóla en á sama tíma lauk ég stúd-
entsprófí og hóf nám í félagsfræði
og þjóðfélagsfræði við háskólann.
Þar var ég í fullu námi en kenndi
jafnframt hálfa kennslu.
Ég skil ekki enn hvernig ég fór
að því, ég var nú hálf veimiltítuleg
á þessum árum. En ég var með
þennan bekk sem ég gat ekki hugs-
að mér að skilja við. Ég hafði kennt
Menn verða
smámunasam-
ir og nákvæmir
ef þeir hafa
unnið lengi að
rannsóknum
og kennslu.
undir niðri. Þarna eru menn komn-
ir til að standa sig, en eru elskuleg-
ir í samskiptum og maður lærir á
að tala við allt þetta fólk, ekki síst
prófessorana sem hafa mikil áhrif
á stúdenta.
Eiginlega fínnst mér allt það
umhverfi sem ég hef verið í hafa
haft á mig viss áhrif, en ég verð
þó að segja að fyrir mestum áhrif-
um varð ég frá dr. Brodda Jóhann-
essyni fyrrum rektor í Kennaraskól-
anum,“ segir hún og hefur nú allt
í einu gleymt hinum merka banda-
ríska skóla.
„Ég hreifst mjög af Brodda og
það má segja að ég fari út á þessa
braut vegna sterkra áhrifa hans.
Ég hlakkaði til að fara á skólasetn-
ingar og skólaslit því ég hafði svo
mikla unun af að hlusta á ræðurnar
hans.“
— Er ekki algengara að nemend-
ur stynji undir slíkum ræðum?
börnunum frá sjö ára aldri og tímdi
ekki að sleppa þeim fyrr en þau
voru orðin þrettán ára gömul, þó
svo ég kenndi þeim minna eftir því
sem þau eltust.“
í Flensborgarskóla kenndi Guð-
ríður félagsfræði og sálfræði, varð
þar einnig skólaráðgjafi síðar, en
eftir nám í Harvard-háskóla kenndi
hún námsráðgjöf í Háskóla íslands.
Þegar ég spyr hana hvaða skólastig
hafi höfðað mest til kennarans í
henni, segir hún að það hafi verið
sú kennsla sem hún sinnti hvetju
sinni. „Þó fínnst mér þegar ég
hugsa um kennsluna, að það sem
mér haft tekist best hafi verið að
kenna lestur. Ég held líka að ég
hafi bara verið nokkuð góð í að
kenna viðtalstækni í háskólanum.
En mér fannst lestrarkennslan al-
veg sérstaklega heillandi."
Harvard-kona
Þeir eru ekki margir íslending-
arnir sem stundað hafa nám við
Harvard-háskólann í Bandaríkjun-
um, en tildrög þess að Guðríður hóf
nám þar voru þau, að jafnframt
kennslu sinni í Flensborgarskóla
vann hún við þroskarannsókn. Við
rannsókn þessa sem gerð var á
þroskaferli barna og unglinga var
stuðst við kenningar frá Harvard.
Hún hóf síðan nám við Harvard-
háskóla árið 1983 og tók meistara-
próf í uppeldisfræði með áherslu á
sálfræði og ráðgjöf.
„Dvöl mín í Harvard hafði vissu-
lega mótandi áhrif á lífsviðhorf
mín. Harvard-háskólinn er í útborg
Boston sem heitir Cambridge. Bos-
ton er mikið mennta- og menning-
arsvæði og andrúmsloftið kringum
Harvard er alveg sérstakt. Þetta
er iðandi skólaborg og ævintýri lík-
ust. Umhverfið er fijálslegt, en
hvetjandi, ögrandi og menntandi.
Fólkið er óskaplega áhugasamt,
niaður verður lítið var við þennan
harða akademíska metnað sem
keyrir allt áfram, þótt hann blundi
Græna grasið
og farfuglarnir
gátu stundum
alveg farið
með mig.
Ég er ekki í
vafa um að
lenging skóla-
tímans sé
nauðsynleg.
Stundum íhuga
ég það alvar-
lega hvernig
ég get komist
hjá því að elda.
„Jú, þess vegna nefndi ég þetta.
Hann talaði ætíð í líkingum og það
höfðaði mikið til mín. Ahrifin voru
sterk og hann fer aldrei frá mér.
Broddi bar fram áleitnar spurn-
ingar sem enn þann dag í dag koma
upp í huga mér. Það var þetta sem
hann meinti, hugsa ég oft. Hann
kallaði stundum á mann til rök-
ræðna og ég hafði svo gaman af
því hversu mörgu hann lét ósvarað.
Enn er ég að leita að svörum við
þeim áleitnu spurningum sem hann
varpaði fram. Það er óhætt að segja
að hann hafi opnaði fyrir mér þá
sýn sem varð til þess að ég fékk
áhuga á þessum fræðum.“
Ograndi áhrif
Lærifeður og uppalendur hafa
áhrif á einstaklinginn eins og dæm-
in sýna. Guðríður segir að auðvitað
sé alltaf um samspil uppeldislegra
áhrifa og meðfæddra eiginleika að
ræða. „Ég var opin fyrir áhrifum,
var næmt barn. Græna grasið og
farfuglarnir fóru stundum alveg
með mig. Og sóleyjarnar. í kringum
heimili mitt í suðurbænum í Hafnar-
firði voru stórar breiður af hofsól-
eyjum. Við kölluðum þær vatnasól-
eyjar því þær uxu í mýrinni.
Ég upplifði sjálfa mig í gegnum
náttúruna sem var í kringum mig,
þó svo að ég væri aldrei sammála
honum Tómasi að landslag yrði að
heita eitthvað. Myndaði mér skoðun
á því mjög snemma. Fannst þó
nauðsynlegt að Esjan og Ásfjall
hefðu sitt nafn. Þessi viðhorf komu
mér svo í koll þegar ég fór að kenna
landafræðina.
Ég tengi þetta allt saman, hrif-
næmi manns fyrir náttúrunni og
umhverfinu og því að hafa áhuga
á að vera í greinum sem fjalla um
manninn. Þegar maður kemst svo
í kynni við fólk sem hefur ögrandi
áhrif og skilur mann eftir án þess
að hafa fært manni sannleikann fer
maður að leita hans. Það er kannski
ástæðan fyrir því að ég hef fært
mig af einu skólastigi yftr á annað
og síðan lagt stund á rannsóknar-
störf. Ég hef reynt að nálgast börn
og unglinga frá öllum sjónarhorn-
um, gegnum kennslu, ráðgjöf og
rannsóknir."
Við verðum báðar hugsi yfir
manninum og sannleikanum, en svo
segir hún: „Ég man að þegar ég
var í Kvennaskólanum og las falleg
ljóð fylltist ég fögnuði. Til dæmis
þegar ég las Hávamál.“
Eg spyr hana hvort hún sé list-
hneigð.
„Eg held ég hafi upplifað listina
í gegnum börnin, bæði við rann-
sóknir og kennslu og auðvitað mín
eigin böm. Þegar þau loks gáfu
mér svar eftir að ég hafði setið
með þau tímum saman í viðtölum
í rannsóknum varð ég stundum fyr-
ir hugljómun. Annars er ég ljóðelsk
og tilfínningarík, en hef reynt að
bregðast við veruleika þannig að
tilfinningar hafi ekki allt of mikil
áhrif á hvernig ég met hann.“
Þversögn í menntamálum
Þegar Guðríður tók við starfi
sagði hún að það væru ýmsir mála-
flokkar sem heyrðu undir mennta-
málaráðuneytið sem hún hlakkaði
til að vinna að, eins og til að mynda
listir, íþróttir og æskulýðsmál. Ég
spyr hana hver þessara málaflokka
höfði mest til hennar.
„Upphaflega kem ég hér inn sem
ráðunautur í menntamálum, en hins
vegar eru menntamál og menning-
armál svo nátengd að ég fæ ekki
séð hvernig þau verða aðskilin.
íþróttir og æskulýðsmál heyra líka
undir ráðuneytið og þau eru afar
mikilvæg. Þar er hægt að vinna
fyrirbyggjandi aðgerðir hvað snertir
unglinga.
Vísindi og rannsóknir eru hér líka
innan veggja ráðuneytisins og rann-
sóknamál eru að verða í miklum
brennidepli núna með sameiningu
Evrópu. Þannig að það þarf að sinna
öllum þessum málaflokkum. Þetta
er gífurlega viðamikið ráðuneyti og
erindin því óendanleg.
Þessir málaflokkar eru allir sam-
tvinnaðir og því geri ég mjög lítið
úr þessari aðgreiningu. Hvernig á
að greina að æskulýðsmál og íþrótt-
ir eða menningarmál frá mennta-
málum? Öll þessi mál þyrfti hins
vegar að kynna betur í þjóðfélag-
inu. Og ég sé það sem verulega
nauðsyn að stjórnvöld þjappi sér
saman um mennta- og menningar-
mál.“
— Á sama tíma og niðurskurði
er beitt í menntamálum eru allir
sammála um að efla beri menntun
í landinu. Hvernig sérðu þessa þver-
sögn fyrir þér?
„Það er nú ekki alveg rétt þetta
með niðurskurðinn, háskólinn hefur
til dæmis aldrei haft meira fé undir
höndum en núna í ár að meðtöldum
skólagjöldum. Auk þess verður
auknu fé varið til rannsókna og
þróunarstarfs. Hitt er svo annað
mál að til þess að nægjanlegt fé
fáist til skólamála þurfa stjórnvöld
að setja menntamál á oddinn. Ef
við lítum til nágrannalanda sjáum
við að menntamál eru að verða þar
áhugamál stjórnmálamanna. Augu
þeirra hafa opnast fyrir því að allar
framfarir byggjast á menntun. Ég
veit að í Bandaríkjunum eru þing-
menn komnir með sérstaka ráðgjafa
til að undirbúa og skipuleggja
skólastefnu. Það tíðkaðist ekki áð-
ur.
Með breyttri Evrópu hefur at-
hyglin óhjákvæmilega beinst að
menntakerfí hvers lands. Þá verða
þjóðirnar að vera jafngildar. Það
er ákvörðun stjórnvalda að sjá um
að svo verði.
Um leið og við þurfum að huga
að því að vera gild á erlendum vett-
vangi verðum við líka að hlúa að
þjóðlegri menningu. Það er greini-
legt að nú þegar sameining Evrópu
er í brennidepli leggja menn áherslu
á sérkenni þjóðar sinnar, án þess
þó að láta þau verða alþjóðasam-
starfí til trafala."
Skólakerfi í vanda
í viðtali við menntamálaráðherra
hér í blaðinu síðastliðið haust, sagði
hann að bæði grunnskólar og fram-
haldsskólar skiluðu lakari nemend-