Morgunblaðið - 09.05.1993, Page 30

30 B
MORGUNBLAÐIÐ SAMSAFNIÐ SUNNUDAGUR 9. MAÍ 1993
-i
FRÉTTALJÓS
ÚR
FORTÍÐ
SíÖustu
dagar
Bjamafrá
Sjöundá
í Tugthúsinu í Reykjavík, sem nú er virðulegt stjórnarráðshús, dó
Steinunn Sveinsdóttir.
í APRÍL árið 1802 hvarf Jón Þorgrímsson bóndi á Sjöundá
í Rauðasandshreppi. í júnímánuði sama ár andaðist snögg-
lega Guðrún Egilsdóttir húsfreyja á hinum bænum á Sjö-
undá, en þar var tvíbýli. Ekki leið á löngu áður en sá kvitt-
ur kom upp að dauðsföll þessi væru ekki með eðlilegum
hætti. Hinn 8. nóvember þetta ár hófust réttarhöld í þessu
máli og lauk þeim með skýlausri játningu maka hinna fram-
liðnu, þeirra Steinunnar Sveinsdóttur og Bjarna Bjarnason-
ar, þar sem þau viðurkenndu að hafa í samráði og sam-
vinnu myrt þau Jón og Guðrúnu. Steinunn var dæmd í
héraðsrétti til að hálshöggvast, en Bjarni til að klípast
þrisvar með glóandi töngum, handhöggvast og verða síðan
gerður höfðinu styttri. Landsyfirréttur bætti síðan tveimur
klípingum við. Þessi dómar var síðan staðfestur í hæsta-
rétti Dana 2. nóvember 1803.
Kjartan Sveinsson, fyirv. skjala-
vörður, skrifaði grein sem
birtist í Morgunblaðinu 4. febrúar
1968 þar sem hann segir frá skjöl-
um sem að tilhlutan hans fundust
þá skömmu áður í Stiftisskjalasafn-
inu í Kristjánssandi í Norgi. „Mig
hafði lengi grunað að í Stiftsskjala-
safninu þar í borg hlytu að leynast
heimildir um síðustu daga Bjarna
frá Sjöundá og aftöku hans,“ segir
i Kjartan í greininni. Þar kemur líka
fram að „Steinunn varð svo lánsöm
að fá að deyja í kóngstugthúsi hér
í Reykjavík, þeim kvaiastað, sem
nú er virðulegt stjómarráðshús, og
var hún urðuð af 11 tugthúslimun-
um í Amarhólsholti, spölkorn suð-
austur frá kór Hallgrímskirkju."
Kjartan getur þess ennfremur að
1961 hafi fundist nokkur skjöl varð-
andi mál Bjama í skjalasendingu,
sem skilað hafði verið frá Dan-
mörku árið 1928. Þar var m.a.
reikningur frá Troholt böðli í Krist-
jánssandi fyrir aftöku Bjarna, sem
nam hvorki meira né minna en 50
ríkisdölum, svo og um kostnað á
rommi og sykri handa varðmönnun-
um. Stjórnvöldunum fannst slíkt
ofrausn, og átöldu jafnframt þá
óráðsíu, hvað Bjarni hefði fengið
dýran mat þessa fjóra daga meðan
hann sat i fangelsinu, sama sem
dauður maðurinn.
Þegar Kjartan Sveinsson kom til
Kristjánssands í Noregi til þess að
yfirlíta þau skjöl sem fundist höfðu
spurði hann skjalavörð þar hvort
fangelsi það sem Bjarni hafði gist,
stæði enn, en það var þá löngu rif-
ið og horfið. „Eg spurði hann um
hinn foma aftökustað Kristjáns-
sands, og benti hann mér yfir höfn-
ina á stað, sem enn ber réttnefnið
Gálgabergstangi. Undir grasrótinni
þar hvíla nú bein sakamannsins frá
Rauðasandi," segir Kjartan í grein-
inni. Eitt af skjölunum sem fundust
var bréf frá bæjarfógetanum í
Kristjánssandi daginn sem aftaka
Bjarna hafði farið fram, 4. okt.
1805. Þar segir: „Að aftöku saka-
mannsins Bjarna Bjarnasonar frá
íslandi hafi nú í morgun kl. 7%
verið fullnægt, samkvæmt hæsta-
réttardóminum frá 2. nóv. 1803, á
þann hátt, að hægri hönd hans var
fyrst höggvin af honum lifandi með
exi og höfuðið á eftir á sama hátt,
vil ég hérmeð í undirgefni tilkynna."
Þann 17. maí hafði konungur
úrskurðað að íslenskur pestur skyldi
fylgja sakamönnum til aftöku,
vegna sáluhjálpar þeirra. Hjörtur
Jónsson, seinna prestur og prófast-
ur á Gilsbakka, var skikkaður til
að fylgja Bjarna og tók þeirri út-
nefningu. „Það er alkunnugt að
séra Hjörtur tók þetta hlutverk svo
nærri sér að hann var lengi miður
sín á eftir,“ segir Kjartan og bætir
við: „En þótt Hjörtur væri óvanur
mannaslátrun, brást hann hvergi
þegar á hólminn kom, og skjallegar
heimildir eru til um það, að Bjarni
hafi fengið hann til að halda fast
í vinstri hönd sína, meðan sú hægri
fauk og höfuðið á eftir, á högg-
stokknum á Gálgabergstanga.“
Því má við bæta að séra Hjörtur
fékk 200 ríkisdali sem aðalþóknun
og fríar ferðir báðar leiðir, auk
þess 1 ríkisdal á dag meðan ferðin
stæði, er síðar var hækkað í tvo
dali, en alls tók ferð hans rúma 10
mánuði.
ÚR MYNDASAFNINU
ÓLAFUR K. MAGNÚSSON
Hippar og Víetnam
ví er stundum haldið fram að
Bandaríkjamenn hafi tapað
Víetnamstríðinu á
heimavelli, en ekki á víg-
vellinum í Víetnam. Víst
er að bandarísk stjórn-
völd áttu mjög undir
högg að sækja gagnvart
þeirri hörðu andstöðu
sem stríðsreksturinn
mætti á Vesturlöndum á
árunum um og eftir
1970, einkum meðal ungs fólks. í
þá daga var hippahugsjónin allsráð-
andi og hvers kyns vígaferli og
vopnaskak áttu ekki upp á pallborð-
ið, enda engin ástæða til að mæla
slíku bót. Hipparnir höfðu þannig
ýmislegt til síns máls í
þessum efnum, þótt
annað í þeirra lífssýn
orki tvímælis nú á dög-
um. Baráttan gegn Víet-
namstríðinu var sem
sagt háð á mörgum víg-
stöðvum víða um heim
og mótmælafundir og
fjöldagöngur daglegt
brauð, einnig hér uppi á íslandi,
eins og þessar myndir bera vott um,
en þær eru teknar um 1970 þegar
„blóm og friður“ voru orð dagsins.
Sumir gerðu sér grein fyrir sögulegu mikilvægi þessarar stundar og
til vinstri á myndinni má sjá ungan og upprennandi ljósmyndara,
Gunnar V. Andrésson, munda vélina og þrykkja atburðina á filmu.
ÞANNIG . . . ER HEITIÐ NIKÓTÍN TILKOMIÐ
SENDIHERRADUFTIÐ
NIKÓTÍN er þekktur vímugjafi og finnst í tóbaksplöntunni, sem
upprunnin er í Ameríku. Auk þess að veita nikótínistum unað hefur
nikótínið verið notað til lækninga, sem skordýraeitur og baðlyf sauð-
kinda. Latneska heitið nikotina er dregið af nafni Jean Nicots, fransks
stjórnarerindreka sem breiddi út tóbaksnotkun í Evrópu.
ÉC HEITI____
VORSVEINN ÞÓRGRÍMSSON
ÞEIR ERU ekki margir íslend-
ingarnir sem heita eftir árstíð-
unum en á þessum fyrstu vor-
dögum er við hæfi að kynna
til sögunnar Vorsvein Þór-
grímsson, annan tveggja Is-
lendinga sem bera nafnið. Sjö
konur bera hins vegar nafn
tengt vorinu; Vordís og svo
skemmtilega vill til að leiðir
Vorsveins og einnar Vordísar-
innar lágu eitt sinn saman á
dansleik.
Vorsveinn, jafnan kallaður
Vori, er Húsvíkingur en
skírður eftir kunningja foreldra
*• sinna sem er frá Akuréyri.
Fannst foreldrum Vorsveins-
nafnið fallegt og ákváðu að skíra
í höfuð manninum, sem hefur
haldið góðu sambandi við fjöl-
skylduna, ekki síst vegna nafna
síns. Móðir Vorsveins, Emhild
Olsen, segir prestinn í fyrstu
hafa efast um nafngiftina en
þegar foreidrarnir bentu á að
annar maður bæri nafnið sam-
þykkti prestur það. „Þá varð
Vorsveini eldri það að orði að
strákurinn ætti bágt að bera
I þetta nafn en ég held að raunin
hafí verið sú að báðir séu ánægð-
ir með nafnið.“
Undir þetta tekur Vorsveinn
yngri en hann segist ekki hafa
orðið fyrir óþægindum vegna
nafnsins, nema hvað ókunnugir
fari stundum vitlaust með það.
Einkennilegar tilviljanir geta
Vorsveinn Þórgrímsson.
hins vegar komið upp eins og
Vorsveinn rak sig á fyrir nokkr-
um árum. Hann hafði brugðið
sér á dansleik og boðið upp
stúlku. Þegar hann spurði hana
að nafni kom í ljós að hún hét
Vordís. Ekki varð þó meira úr
kynnum þeirra Vorsveins.
Nafnið Vorsveinn er sett sam-
an af nafnorðinu vor og viðliðn-
um -sveinn. Tæpast hefur fæð-
ingartími nafnberanna tvegga
ráðið öllu um nafngiftina, því
þeir eru báðir fæddir að sumri,
sá eldri í júní og sá yngri í júlí.
Jean Nicot var sendiherra Frakka
í Portúgal 1559-61. Nicot var
aðeins 29 ára gamall þegar hann
gerðist sendiherra og þótti mjög
hæfur og vel menntaður. Meðal af-
reka hapg var ritun franskrar orða-
bókar. Frans 2. Frakkakonungur,
sem var aðeins 16 ára gamall, fól
Jean Nicot að ganga frá hjúskapar-
sáttmála sex ára gamallar systur
sinnar, Margrétar af Valois, og Don
Sebastians Portúgalskonungs, sem
þá var fímm ára. Þrátt fyrir verð-
leika Nicots og vinfengi við móður
brúðgumans væntaniega fóru samn-
ingaviðræðurnar út um þúfur og árið
eftir andaðist Frans 2.
Dvö! Nicots í Portúgal varð þó
ekki með öllu árangurslaus. Eitt sinn
heimsótti Nicot Konunglegu lyfsöl-
una í Lissabon og þar gaf flæmskur
kaupmaður honum fræ tóbaksplöntu
sem nýlega höfðu borist frá Flórída.
Nicot sáði fræjunum og ræktaði af
mikilli natni, uppskeran varð eftir
því. Áður en Nicot yfirgaf Portúgal
sendi hann Katrínu af Medici kon-
ungsmóður í Frakklandi sýnishom
af fyrstu uppskerunni. Nicot hafði
séð hve góð áhrif „ameríska duftið“
hafði á neytendur þess og vissi jafn-
fram hve geðstirð og döpur Katrín
Jean Nicot sendiherra stuðlaði að
útbreiðslu tóbaksneyslu í Evrópu.
gat verið. Katrín ánetjaðist duftinu
og varð ákafur notandi „ambassador-
púðursins" eins og hún kallaði það.
Neftóbakið komst í tísku og ekki
leið á löngu uns enginn þótti maður
með mönnum við hirðina nema hann
fitlaði við tóbaksbaukinn.
Yfirábótinn á Möltu fékk einnig
tóbakssendingu frá Nicot vini sínum.
Nicot taldi tóbaksduftið geta létt
munkum lífið, sem honum þótti helst
til viðburðasnautt. Ábótinn var svo
ákafur í að útbreiða tóbaksnotkunina
að munkarnir fóru brátt að tala um
„ábótaduftið". Nicot sneri loks til
Parísar með mikinn tóbaksfarm.
Auðgaðist hann mjög á tóbaksrækt
og sölu á næstu árum. Hin nýja
nautnavara aflaði framleiðandanum
talsverðrar frægðar og var afurðin
brátt kölluð nicotiana. Tískan er
hverful og eftir skamma dýrðardaga
risu upp andstæðingar tóbaksins. Þar
fór fremstur í flokki Jakob 6. Skot-
landskonungur, sem síðar varð Jakob
1. Englandskóngur. Hann barðist
jöfnum höndum gegn nautnajurt
Nicots og pápísku. Innocentíus 10.
páfí gekk svo Iangt að setja tóbaks-
notendur út af sakramentinu. í Sviss
lét þingið í Bern bæta „reykingum"
við morð og þjófnað í Boðorðunum
tíu. Amurat 4. dæmdi reykingamenn
til dauða og rússneski keisarinn lét
nefhöggva tóbaksneytendur, Sifi
keisari lét einfaldlega stjaksetja þá.
Frakkar urðu fyrstir til að skatt-
leggja tóbaksnotkun. Tóbaksskattur-
inn reyndist fljótlega hin tryggasta
tekjulind og aflaði það jurtinni hans
Nicots skjótra vinsælda meðal ráðs-
manna ríkiskassa vítt um heim.