Morgunblaðið - 27.07.1993, Blaðsíða 1

Morgunblaðið - 27.07.1993, Blaðsíða 1
fHtfgutiiifofrito PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS FIMMTUDAGUR 27. JÚLÍ 1993_BLAÐ IJ FINNUR JÓNSSON LISTMÁLARI 15. nóvember 1892 - 20. júlí 1993 „Þakka skyldi þeim og vera börn- in hans Jóns Þórarinssonar," sagði oft Ólöf móðir Finns, þegar lof hafði verið borið á þau systkini í hennar áheyrn. Vera má að snilligáfan hafi að mestu verið úr föðurætt Finns, en dirfskan og driftin var ekki síður úr móðurættinni. Hann var í ættir fram af sunnanverðum Austfjörðum og fæddur hinn 15. nóvember 1892, á kotbænum Strýtu við Hamars- fjörð. Ekki voru þau sex systkinin í þennan heim borin með silfurskeið í munni. Faðirinn, fátækur smiður og bóndi, andaðist þegar Finnur var 17 ára og voru þá eldri bræðurnir Ríkharður og Björn farnir að heim- an. Finns var þá að taka við búsfor- ráðum ásamt móður sinni. Heima voru og yngri systkinin, Georg, Karl og Anna. Er hér var komið sögu hefði legið beinast við að hokra áfram á Strýtunni, en hugur þeirra systkina stefndi hærra. Nítján ára var hann orðinn formaður á bát, er hann gerði út á sumrum ásamt þess- um yngri systkinum sínum. Róið var frá ýmsum verstöðvum á Austur- landi. Bræðurnir reru, en systirin, komung, var fangselja (sá um at- læti í landi). Þannig öfluðu þau tekna, ekki einasta til lífsviðurvær- is, heldur og til náms. Listagyðjan virðist snemma hafa snortið Finn sprota sínum. Árið 1915 er hann kominn í teikni- og gullsmíðanám í Reykjavík á vetram, en reri, sem fyrr segir, eystra á sumrum. Árið 1919 tók hann sveins- próf í gullsmíði, en hélt að því loknu til Kaupmannahafnar. Þar innritað- ist hann í teikni- og málaraskóla, en vann jafnframt fyrir sér á gull- smíðaverkstæði Mikkelsens hirð- gullsmiðs. Fyrstu málverkasýningu sína hélt hann á Djúpavogi og í Reykjavík árið 1921. Hér var um að ræða landslags- og mannamyndir frá ís- landi og Danmörku. Um haustið fór hann til Þýzkalands og dvaldist þar að mestu til ársins 1925. Hann var í Berlín og Dresden, kynntist og nam hjá víðfrægum framúrstefnumönn- um og virðist á þeim árum mjög hafa helgað sig abstrakt list og með góðum árangri. Verk hans voru til dæmis valin til sýninga bæði í Þýzkalandi og Bandaríkjunum. Eitt- hvað hlýtur hann að hafa selt, ann- ars tæpast lifað af. Sumarið 1925 flyzt hann heim og heldur mjög umdeilda sýningu í Reykjavík. Sýnd voru bæði landslagsmyndir og ab- strakt. Þama var íslendingum í fyrsta sinni veitt innsýn í heim hinn- ar óhlutbundnu málaralistar og fór mjög fyrir bijóstið á íhaldssömum góðborgurum. Þegar Finnur var nú laus orðinn úr hinni óhlutbundnu hringiðu Mið- Evrópu, virtist íslenzka náttúran aftur ná fullum tökum á honum. Hann ferðaðist mikið og málaði. Haustið 1927 fór hann víðfræga gönguför ásamt Tryggva Magnús- syni listmálara. Tilgangurinn var að teikna og mála. Farið var um Landmanna-afrétt, Skaftártungur og norður Sprengisand. Lagt var upp frá Ásólfsstöðum 14. ágúst og komið til byggða í Fnjóskadal 17. september. Allur viðlegu- og mál- arabúnaður ásamt matföngum var borinn á baki, ár og vötn vaðin svo og snjóar í Vonarskarði. Erfitt er í dag að ímynda sér hvernig slík ferð var framkvæm- anleg. Þessir menn uppskáru þó áreiðanlega árangur erfiðis síns. Því er saga þessi sögð, að myndrýnar, lærðir sem leikir, geri sér grein fyr- ir öllu því blóði, svita og tárum, sem legið gátu að baki einnar slíkrar myndar. Hér var ekki litskyggnu varpað á vegg og málað ofan í dauðri mynd. Um árabil ferðaðist hann um hálendi norðan og austan Vatnajökuls og þá á hestum, ásamt Pálma Hannessyni, Steindóri Stein- dórssyni, Jóni Eyþórssyni og fleir- um. Hann unni íslenzkri náttúru og túlkaði hana á sinn sérstæða, kyngi- magnaða hátt. Hafið átti og dijúg ítök í Finni. Áður hefur verið minnzt á kynni hans af sjósókn. Hafið, bátar og fiskimenn voru algeng viðfangsefni hans og túlkunin mjög persónuleg. Finnur málaði til 95. aldursárs og hin síðustu árin í pastel og hneigð- ist til huglægrar myndlistar. Hér hefur í stuttu máli verið stikl- að á ferli Finns sem listamanns. Starfsævin var löng og afköstin mikil og allt, sem hann gerði, gerði hann vel. Silfursmíði hans eru kjör- gripir, ættargripir, sem erfast frá manni til manns. Rúðurnar í Bessa- staðakirkju, er hann gerði til móts við Guðmund frá Miðdal, myndu nægja til að geyma nafn hans. Hin- ar sterku náttúru- og mannlífs- myndir hans eru víða til á heimilum, söfnum og stofnunum, hérlendis og erlendis, elskaðar og dáðar. Sjálf- skipuðum menningarvitum og sögu- hliðrurum tókst um árabil að breiða yfir brautryðjendaþátt Finns í ab- straktlistinni, bæði nám hans, myndir og sýningar. í nær hálfa öld lágu afrek hans í þagnargildi með þjóðinni, en úti í Evrópu var hann ekki gleymdur. Þar á bæ var hann talinn verðugur fulltrúi abstraklist- arinnar í Evrópu á þriðja áratugn- um. Árið 1970 var í Strassbourg haldin yfirlitssýning, „Evrópa 1925“, og voru abstraktmyndir Finns valdar á þá sýningu. Síðan vilja hér allir Lilju kveðið hafa. Nú er svo komið, að fræðingar íslenzk- ir telja abstraktmyndir Finns frá 1925 muni einna helzt halda nafni hans á lofti í framtíðinni. Vel má svo vera meðal fræðinga. Almenn- ingur sér þó margt annað fyrir sér, er nafn Finns er nefnt og hefur það verið áður upp talið- Finnur hlaut í Finnur Jónsson vöggugjöf framsækni og dirfsku. Hann stundaði þá list og þann stíl, er honum hentaði hveiju sinni. Hann var óháður. Fræðingar hafa hin síðari árin verið með djúpvitrar bollaleggingar um ástæður fyrir því að Finnur málaði ekki abstrakt alla sína daga. Stungið hefur verið upp á því í af- sökunartón, að hann hafi við kom- una til íslands lagað sig að kröfum markaðarins og því hætt að mála abstrakt. Sé sú skoðun rétt, er enn óskýrt hví hann sneri sér ekki aftur að abstraktlistinni, þegar fjárhagur- inn leyfði. Til þess hafði hann hálfa öld. Trúlegra þykir mér, að löngun- in eftir hinu abstrakta hafi ekki verið yfirþyrmandi, eftir að íslenzk náttúra til sjós og lands hafði aftur náð honum á vald sitt. Einnig var hann búinn að sýna, að á listasvið- inu gat hann brugðið sér í allra kvikinda líki og flest gert betur en aðrir. Hann málaði svo sem hugur- inn stóð til hveiju sinni og hafði eigin stíl, sem ávallt þekktist. Finnur seldi aðeins málverk eftir þörfum, en afköst voru vel umfram þarfir. Því átti hann við starfslok á níunda hundrað myndir, sem honum þótti vænt um sem eigin afkvæmi. Þessari dýrmætu eign hafa Finnur og Guðný eiginkona hans ánafnað Listasafni íslands, landsmönnum til augnayndis um ókomna framtíð. Finnur hefur á langri ævi notið mikils heiðurs hérlendis og erlendis. í dag er einn frumlegasti, fjölhæf- asti og afkastamesti listamaður þjóðarinnar kvaddur hinstu kveðju. Blessuð veri minning hans. Eftir lif- ir, í hárri elli, eiginkona hans og förunautur á langri leið, Guðný Elís- dóttir. Trúðu á tvennt í heitni, tign sem æðsta ber. Guð í alheims geimi Guð í sjálfum þér. (Steingrimur Thorsteinsson) Leifur Jónsson. Kveðja frá Listasafni Islands Aldursforseti íslenskra myndlist- armanna Finnur Jónsson listmálari er látinn á hundraðasta og fyrsta aldursári. Finnur var einn virtasti listamaður þjóðarinnar og þátttak- andi í mótun íslenskrar myndlistar- sögu allt frá þriðja áratug aldarinn- ar. Hann sýndi abstraktverk fyrstur íslenskra myndlistarmanna, fyrst í Berlín á vegum hins fræga Sturm- hóps en síðan á sögufrægri sýningu í Reykjavík árið 1925, og var lands- þekktur fyrir málverk sín af íslensku landslagi og úr lífi sjómanna. Fram- an af ævi var Finnur í fylkingar- bijósti íslenskra myndlistarmanna, þar sem hann barðist ötullega fyrir réttindum þeirra og starfsgrund- velli. Listasafn íslands stendur í mik- illi þakkarskuld við Finn Jónsson, enda einn mesti velgjörðarmaður safnsins. Finnur og kona hans, Guðný Elísdóttir, gáfu Listasafninu alls 850 verk Finns, í tilefni aldaraf- mælis þess árið 1985 og var þar á meðal meirihluti abstraktverka hans frá þriðja áratugnum. Þessari gjöf fylgdu einnig allar skissubækur listamannsins og urmull teikninga og þar með lykillinn að þróun margra málverka hans. Einnig gáfu þau hjónin merkilegt bréfa- og heimildasafn, ljósmyndir og silfur- gripi eftir Finn, auk verkfæra og steypumóta. Þessi gjöf hefur ómet- anlegt gildi fyrir Listasafnið og gef- ur einstakt tækifæri til að kynna og rannsaka lífsstarf Finns Jónsson- ar um ókomna framtíð. Listasafnið sýndi úrval úr gjöfinni í tilefni aldarafmælis listamannsins á síðasta ári. Þá var einnig gefm út vegleg bók um þessa gjöf. Við opnun sýningarinnar afhentu þau hjónin, Finnur og Guðný, safninu vandaðan flygil af Steinway-gerð sem síðan hefur verið safninu afar mikilvæg lyftistöng. Finnur Jónsson var alinn upp í sveit og kynntist jafnframt sjó- mennsku frá unga aldri. Islensk náttúra og hafið leituðu því sterkt á hann. Auk þess hafði hann brenn- andi áhuga á bókmenntaarfi þjóðar- innar. Hins vegar var hann ótrúlega næmur og opinn fyrir því róttæk- asta í alþjóðlegri myndlist, sem hann kynntist af eigin raun við nám er- lendis. Þessi andstæðu öfl áttu eftir að togast sífellt á í persónu hans og list alla ævi. Finnur fæddist árið 1892 að Strýtu í Hamarsfirði, sonur hjón- anna Ólafar Finnsdóttur frá Tungu- hóli í Fáskrúðsfirði og Jóns Þórar- inssonar af Berufjarðarströnd. Ung- ur réðst Finnur til sjós en árið 1915 fluttist hann til Reykjavíkur og hóf gullsmíðanám við Iðnskólann í Reykjavík og hjá Jónatan Jónssyni. Finnur var ungur staðráðinn í að

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.