Morgunblaðið - 23.10.1993, Síða 8

8 D
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. OKTÓBER 1993
Bókastefnan í Frankfurt - Hræringar útgáfunnar
BÆKUR OG HÖFUNDAR
Eftir Jóhann Hjálmarsson
Bókastefnan í Frankfurt getur virst óhugnanlega stór og viðamik-
il, að minnsta kosti við fyrstu kynni. Á 45. stefnunni 6.-11. okt sl.
voru sýnendur alls 8.351. Unnt er að eyða mörgum dögum í að ganga
um og skoða bækur og þegar best lætur gefa sér tíma til að giugga
í eina og eina. Svo eru líka höfundar og útgefendur á ferðinni og
ýmislegt er boðið uppá sem tengist bókum beint eða óbeint. Verð-
laun eru veitt á stefnunni og einnig tilkynnt um hveijir muni hljóta
ýmis verðlaun og viðurkenningar á næstunni.
Að þessu sinni voru flæmsku-
mælandi þjóðir og Holland í
öndvegi á bókastefnunni. Hollenski
höfundurinn Harry Mulisch hélt
setningarræðu, en skáldsaga hans
Fundur himnaríkis hefur vakið at-
hygli víða um heim. Mulisch er
vissulega ekki eini hollenski höf-
undurinn sem menn þekkja utan
Hollands. Kunnastur er skáld-
sagnahöfundurinn W. F. Hermans,
en myrk lífssýn hans þykir minna á
Kafka. Líka má nefna Jan Wolkers.
Flæmskt og hollenskt
í svipinn man ég aðeins eftir ein-
um hollenskum rithöfundi sem
hefur verið þýddur á íslensku,
unglingabókahöfundinum Jan
Terlouw; eftir hann eru Stríðsvetur,
Barist til sigurs og fleiri vinsælar
bækur.
Frá Belgíu kemur Hugo Claus,
höfundur skáldsögunnar Sorg Belg-
íu. Meðal margra ljóðskálda eru
Hollendingarnir Gerrit Kouwenaar
og S. Vestdijk.
Hugo-Claus skrifar í raunsæis-
anda og er sagður líklegastur flæm-
skumælandi höfunda til að fá Nób-
elsverðlaun. Sorg Belgíu er tragíkó-
mísk mynd stríðsáranna, hijúf og
grimm. Aðalsöguhetjan, Louis
Seynaeve, er heillaður af stríðinu,
lítur á það sem tilbreytingu frá
hversdagsleikanum.
í verkum margra flæmskumæl-
andi og hollenskra höfunda, m. a.
Mulisch og Claus, er stríðið sögu-
efni. Fómarlamb stríðsins, höfund-
ur sem ekki verður komist hjá að
nefna, er Anna Frank og Dagbók
hennar. Sýningarsvæði flæmsku og
hollensku málsvæðanna bar heims-
frægð hennar vitni og því að hún
er enn talin eiga brýnt erindi við
fólk.
Friður, snjór og leikir
Friðarverðlaun þýskra bóka-
útgefenda og bóksala fékk að þessu
sinni guðfræðingurinn og
stjórnmálamaðurinn Friedrich
Schorlemmer og er veitingin til
hans talin þáttur í þeirri viðleitni
að greiða fyrir sameiningu þýsku
ríkjanna, austurs og vesturs.
Schorlemmer var lengi virkur í frið-
arbaráttu í Austur-Þýskalandi og
bækur hans og ræður einkennast
af þeirri mannúðarstefnu sem verð-
laununum er ætlað að styðja og efla.
Á bókastefnunni var kunngert
hveijir hljóta bókmennta- og þýð-
endaverðlaun Evrópuráðsins sem
afhent verða 26. nóvember við há-
tíðlega athöfn í Antwerpen, menn-
ingarborg Evrópu 1993.
Það kemur ekki á óvart að með-
al verðlaunahafa eru tveir hollensk-
ir skáldsagnahöfundar, Harry Mul-
isch og Cees Nooteboom. Mulisch
fær verðlaunin fyrir áður nefndan
Fund himnaríkis sem kom út í fyrra.
Meðal annarra verðlaunaðra höf-
unda eru Agota Kristof frá Frakk-
landi, Spánveijinn Javier Marias og
Mircea Dinescu frá Rúmeníu.
Eini norræni rithöfundurinn sem
fær Evrópuverðlauninn er Daninn
Peter Haeg og meðal þeirra sem
fá verðlaun fyrir þýðingar er landi
hans Claus Bech.
Peter Heeg er fæddur 1957 og
er nú ein helsta stjama Dana á
bókmenntasviðinu. Hann fær verð-
launin fyrir skáldsöguna Ungfrú
Smilla ber skynbragð á snjó, 1992.
Þessi marglofaða saga er væntan-
leg á íslensku innan skamms í þýð-
ingu Eyglóar Guðmundsdóttur sem
kallar hana Lesið í snjóinn. Útgef-
andi er Isafold.
Ungfrú Smilla þolir ekki vest-
ræna menningu. Hún er grænlensk
að hálfu og veit meira um snjó og
ís en flestir aðrir. Sex ára gamall
drengur, Esajas, hefur beðið bana
með þeim hætti að falla niður af
húsþaki. Þessu vill Smilla ekki trúa.
Hún telur að um morð hafi verið
að ræða og hefur rannsókn á til-
drögum „slyssins". Atvikin haga
því þannig að hún lendir um borð
í skipi á leið til Grænlands. Þar em
fyrir glæpamenn til alls vísir og lík-
legir banamenn drengsins. Eiturlyf
koma við sögu og þráðurinn er reyf-
arakenndur.
Skipið er að margra dómi sjálf
siðmenningin vestræna. Höfundur-
inn stefnir hreinleika og uppruna-
leika Grænlands gegn skít og spill-
ingu í Danmörku. Það gerir hann
að nokkru undir merkjum æsisög-
unnar. Peter Hoeg er dæmigerður
fyrir höfunda sem skrifa læsilega
um alvarleg efni og sneiða ekki hjá
ýmsum hryllingi í lýsingum. Þannig
er náð til stórs lesendahóps og jafn-
vel bókmenntamanna.
Annar Dani, Jörgen Nash, kynnti
bækur sínar og myndir á bókastefn-
unni. Hann er meðal upphafsmanna
jass- og ljóðaflutnings á Norður-
löndum og hefur málað og gert
grafíkmyndir af jassfólki, nú sein-
ast syrpu grafíkmynda til heiðurs
Billie Holiday: Lady Sings The Blu-
es.
Jörgen Nash var ásamt konu
sinni, myndlistarmanninum Lis
Zwick, á bókastefnunni. Hann hef-
ur nýlega tekið saman bók um hana.
í fyrra hélt Nash yfirlitssýningu á
verkum sínum í Silkeborg, tilefnið
50 ára iistferill vígður orðum og
myndum. í stað þess að senda boðs-
kort lét þessi hugmyndaríki lista-
maður og skáld dreifa þeim úr flug-
vél yfír Silkeborg og nágrenni og
árangurinn var metaðsókn. Jörgen
Nash og Lis Zwick eru fulltrúar
ævintýrisins og lífsgleðinnar.
Rafeindaiðnaðurinn sækir mjög
á í Frankfurt. Mikil aðsókn var að
sölum með hvers kyns nýjungum á
þessu sviði, tölvum og tölvuleikjum
ásamt upplýsingamiðlun í formi
gagnaflutninga. Þeir útgefendur
sem ég talaði við töldu ekki að
bóklestur væri í hættu vegna þessa.
Ekkert gæti komið í staðinn fyrir
bók.
Það vakti athygli að fagurbók-
menntir voru í skugganum hjá
ýmsum sýnendum, til dæmis
Bandaríkjamönnum og Bretum, en
myndabækur, fræðirit og ævisögur
í fyrirrrúmi. Þetta gilti þó ekki um
þýska sýnendur sem voru 2.129
talsins. Bókmenntaáhugi sýnist
mikill í Þýskalandi og ekki einvörð-
ungu bundinn við innlenda höfunda.
Básar sumra þjóða voru ótrúlega
snauðir, aðeins fáeinar bækur.
íslenskar bókmenntir utan
Norðurlanda
Eins og fram hefur komið hér í
blaðinu er áhugi á íslenskum bókum
að aukast, en íslenskurh sýnendum
hefur fækkað. Sýningaraðstaða er
dýr og árangur kannski lítill eftir
alla fyrirhöfnina. í Þýskalandi er
rótgróinn íslandsáhugi sem beinist
fyrst og fremst að landinu sjálfu
Harry Mulisch
Hugo Claus
Friedrich Schorlemmer
Peter Heeg
og ferðalögum þangað og nú síðast
íslenska hestinum. En það kemur
ekki í veg fyrir að íslenskar
bókmenntir njóta virðingar í
Þýskalandi. Nýjar þýðingar á
verkum Halldórs Laxness hafa að
sögn fengið marga Þjóðveija til að
sjá skáldið í nýju ljósi. Djöflaeyja
Einars Kárasonar fékk
afburðadóma í þýskum blöðum.
Götuvísu gyðingsins eftir Einar
Heimisson var vel tekið. Stefán
Hörður Grímsson var hafinn til
skýjanna af þýskum gagnrýnendum
fyrir ljóð sín og úrvali ljóða
nokkurra íslenskra samtímaskálda
fagnað. Væntanlegar eru á þýsku
bækur eftir Ólaf Gunnarsson, Gyrði
Elíasson og Ólaf Jóhann Ólafsson.
Guðbergur Bergsson hefur áður
komið út á þýsku. Tómas Jónsson
metsölubók eftir hann er komin út
í spænskri þýðingu.
Margir kunnir íslenskir höfundar
hafa verið þýddir á Norðurlandamál
og verður það ekki rakið að sinni.
Grámosinn glóir eftir Thor Vil-
hjálmsson kemur út í Tyrklandi í
haust, Náttvíg á frönsku bráðlega.
í Frakklandi er að koma út bók um
ísland eftir Thor. Gunnlaðar saga
Svövu Jakobsdóttur er að koma út
á Ítalíu. Meðan nóttin líður eftir
Fríðu Á. Sigurðardóttur hefur kom-
ið út á öllum Norðurlandamálum
og Norðurlandaráð hefur veitt styrk
til að þýða hana á ensku og er það
í fyrsta sinn sem slíkur styrkur er
veittur. Ástarsaga úr flöllunum eft-
ir Guðrúnu Helgadóttur kemur
bráðlega út í Japan.
Þótt einhveijar íslenskar bækur
séu prentaðar í lítlum upplögum
erlendis og hjá smáforlögum ættu
þær að minnsta kosti að vekja at-
hygli bókmenntamanna. Að dómi
íslenskra útgefenda sem ég talaði
við í Frankfurt hefur til dæmis út-
koma íslenskra ljóða hjá litlum for-
lögum í Þýskalandi mikið gildi að
því leyti að stærri forlög fylgja í
kjölfarið. Aðrir efuðust um að bæk-
ur í „300-500“ eintökum fengju
æskilega dreifingu í Þýskalandi og
nauðsynlegt væri að íslenskar bæk-
ur kæmu út hjá stóru forlögunum
til þess að vekja eftirtekt.
Eins og einn útgefendanna ís-
lensku orðaði það hefur mikil breyt-
ing orðið á síðan þeir fóru að sýna
og kynna verk sín á bókastefnunni.
Áður létu þeir nægja „að ráfa“ um
sýningarsvæðið, en nú er unnið
markvisst að kynningum og samn-
ingum um útgáfu íslenskra bók-
mennta víða um heim.
Hræringar í bókmenntum og
bókaútgáfu speglast vissulega í
glerhöllum bókastefnunnar. Það
sem þar er sagt á umræðufundum
og ekki síst í einkasamræðum út-
gefenda, útgáfustjóra og umboðs-
manna höfunda getur ráðið miklu
um það sem út kemur næstu árin.
Sigrid Valtlnaojer grafíkllstaknna sýnir f Listasafni ASf
TJÁI TILFINNINGAR MEÐ
FORMUM LANDSLAGSINS
„MÉR var boðið að halda þessa sýningu, sem ég þáði með þökkum,
því boðið gefur mér tækifæri til að einbeita mér að vinnunni, í stað
þess að standa sjálf í framkvæmd sýningar. Á sýningunni verða
þrettán stærri myndir, um 100x50 sm og tuttugu minni,“ segir Sigrid
Valtingojer grafíklistakona. Sýning á verkum hennar hefst í Lista-
safni ASI við Grensásveg í dag, laugardag, og stendur til 7. nóvember.
Sigrid segir að stærri myndirnar
séu ætingar og efni þeirra
sprottið úr landslaginu. „Landslagið
er sjóður, sem veitir mér ótakmark-
aðan innblástur í litum og form-
um,“ segir listakonan. „Þessar
myndir eru þó ekki landslagsmynd-
ir í venjulegri merkingu þess orðs,
heldur nota ég form úr landslagi
til að tjá ákveðnar tilfínningar. Við
erum öll hluti af náttúrunni og allt
sem við teljum okkur vera að skapa
hefur verið til, er til og verður til
í einhverri mynd. Hver einstakling-
ur skynjar svo heiminn á sinn hátt.
Þessi skynjun kemur fram í verkum
listamannsins, því þau lýsa honum
best og afstöðu hans til heimsins."
Sigrid segir að litlu myndimar
séu ekki í beinu samhengi við þær
stærri, en ef betur sé að gáð sé þó
samræmi í litavali. „Mér finnst
mjög gaman að vinna að þessum
minni myndum af og til,“ segir
hún. „Stærri myndirnar eru um einn
mánuð í vinnslu og því getur einnig
verið gott að vinna jafnframt að
öðru, ólíku verkefni. Litlu myndim-
ar eru mannlegri, þar birtast fígúr-
ur og þær em í raun lítil ævintýri.
Ég vinn þær beint, mála á plötuna
og sker út skapalón. Ég er í raun-
inni að leika mér, sem ég get síður
leyft mér með stærri myndirnar.“
Listakonan bætir því við að þó
hún teikni og máli inn á milli, þá
taki hún alltaf til við grafíkina að
nýju. „Mér finnst mjög gott að tjá
mig í gegnum það handverk, sem
grafíkin er. Það hrífur mig að fylgj-
ast með hvernig myndirnar þróast
hægt á plötu. Stundum eru þær
pólitískar, stundum tjá þær eitthvað
sem ég hef heillast af. Þær em líka
ævintýri í sjálfu sér og þeim fylgir
spenna. Ég gæti ekki unnið að þeim
annars. Það er mér þó nauðsynlegt
að teikna líka, því annars lendir
grafíkin í blindgötu."
Sigrid segir að myndir hennar
hafí tekið nokkmm breytingum
undanfarið. „Ég studdist ávallt við
landslagsformið, en á tímabili braut
ég það upp og þá vann ég með
abstrakt form. Þessi brot hafa hins
vegar raðast saman aftur og mér
finnst sem nú sé kominn meiri þétt-
leiki og dýpt í myndimar."
í þeim þrettán stærri myndum,
sem Sigrid sýnir í Listasafni ASÍ,
eru ólíkir litir og listakonan segir
Sigrid Valtingojer listakona með eitt verka sinna.
að hún hafi ósjálfrátt tekið mið af
árstíðunum. „Ég byijaði að vinna
þessar myndir í janúar og fyrsta
myndin er hvít, grá og brún, eins
og umhverfíð er á þeim tíma. Síð-
ustu myndirnar eru hins vegar í
haustlitunum. Ég áttaði mig ekki á
þessu fyrr en eftir á, þegar ég var
búin að ramma allar myndirnar inn.
Þetta sýnir hvernig listamaður end-
urspeglar náttúmna, jafnvel óafvit-
andi.“
Sigrid kveðst ekki hafa verið
mjög iðin við að halda sýningar,
því þær taki mikinn tíma frá starf-
inu. „Einkasýningar eru sérstak-
lega orkufrekar, en ég veit að það
er nauðsynlegt að láta heyra frá
sér, sýna verkin. Þá er það kostur,
að þegar stefnt er að sýningu verð-
ur vinnan markvissari. Að mínu
mati veldur fjöldi sýninga hér því
einnig, að þróun listamanna er ör-
ari en í mörgum öðrum löndum.
Hérna eru mjög kröfuharðir listunn-
endur, sem fylgjast náið með lista-
mönnum og vilja sífellt sjá eitthvað
nýtt. Það er því erfitt að festast í
sama farinu,“ segir Sigrid Valt-
ingojer, grafíklistakona. RSv