Morgunblaðið - 07.12.1993, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. DESEMBER 1993
CROSS
Kuldaúlpur
CROSS kuldaúlpurnar eru
fallegar, hlýjar og þægilegar.
Mikið úrval. Gottverð.
SKÚLAGÖTU 51 REYKJAVÍK
SÍMI 91 - 11520 OG 27425
Raunvísindamenn o g
rannsóknir á Islandi
eftir Guðmund
Eggertsson
Á þessu hausti eru 25 ár liðin
síðan kennsla til lokaprófs í líf-
fræði, jarðfræði og landafræði hófst
við verkfræðideild Háskóla íslands.
Tveimur árum áður hafði hafist sam-
bærileg kennsla í eðlisfræði og
stærðfræði, en síðar bættust við
jarðeðlisfræði, tölvunarfræði og
matvælafræði. Allar þessar greinar
eru nú kenndar í raunvísindadeild
Háskólans. Fyrstu kandídatarnir
með BS-próf í raunvísindagreinum
voru brautskráðir vorið 1972 en alls
hafa nú um 1.500 kandídatar lokið
BS-prófi í þessum greinum. Flestir
eru líffræðikandídatamir, um 480
að tölu. Á þessum árum hafa líka
allmargir íslenskir stúdentar lokið
svipuðum prófum við erlenda há-
skóla.
Doktorar og meistarar
BS-námið við Háskóla íslands er
þriggja ára 'nám sem veitir einungis
grunnmenntun í vísindunum, en fjöl-
margir þeirra sem lokið hafa þessu
námi hafa síðan haldið til framhalds-
náms við erlenda háskóla og lokið
þar meistaraprófi, doktorsprófi eða
öðrum sambærilegum prófum. Þeir
hafa menntað sig til rannsókna-
starfa. Nú hefur reyndar líka verið
tekin upp rannsóknakennsla til
meistaraprófs við Háskóla íslands.
Ekki eru handbærar nákvæmar
heimiidir um fjölda BS-kandídata
sem lagt hafa stund á framhaldsnám
í raunvísindum, en lausleg athugun
bendir til þess að í flestum greinum
haldi um eða yfir 50% þeirra áfram
námi. Þannig hefur rösklega helm-
ingur líffræðinga sem brautskráðust
á árunum 1972-1983 lagt stund á
framhaldsnám erlendis og um þriðj-
ungur þeirra hefur þegar lokið dokt-
orsprófi. Alls hafa nú um 100 líf-
fræðingar frá Háskóla íslands lokið
doktorsprófi erlendis í ýmsum grein-
um líffræðinnar, en um 50 hafa lok-
ið öðrum prófgráðum framhalds-
náms. Doktorum og meisturum
ljölgar líka Ört í öðrum raunvísinda-
greinum og munu nú 15-20 Islend-
ingar ljúka doktorsprófi í raunvísind-
um á ári hveiju. Ótaldir eru þá hin-
ir fjölmörgu sem verða doktorar í
verkfræði eða læknisfræði. Þessar
tölur eru til vitnis um þann fjölda
vel menntaðra vísindamanna sem
þjóðin hefur eignast á síðastliðnum
aldarfjórðungi og heldur áfram að
eignast á komandi árum.
Heim til Islands
Reynslan sýnir að langflestir þess-
ara ungu vísindamanna hafa hug á
að snúa aftur heim til íslands og
starfa þar. Margir vilja þó dveljast
nokkur ár í útlöndum að framhalds-
námi loknu og öðlast frekari reynslu
af rannsóknum áður en þeir taka til
starfa hér á landi. Þeim sem heim
hafa snúið íjölgar þó jafnt og þétt.
Loksins er að skapast liðstyrkur til
að efia íslenskar rannsóknir svo um
muni, en þeir eru til sem trúa því
að þess sé þörf bæði fyrir menningu
og búskap þjóðarinnar.
En hvemig vegnar hinum ungu
vísindamönnum eftir heimkomuna?
Vissulega hafa margir fengið starf
við sitt hæfi og hafa þokkaleg skil-
yrði til rannsókna, en hinir eru líka
margir og fer nú ört fjölgandi, sem
að vísu fá aðstöðu til starfa á rann-
sóknastofnunum, en eru ár eftir ár
háðir styrkjum úr rannsóknasjóðum
bæði um laun og rekstrarkostnað
rannsókna sinna. Styrkirnir eru að-
eins veittir til eins árs í senn. Rann-
sóknasjóðirnir eru þrír: Vísindasjóð-
ur, sem einkum veitir styrki til
grunnrannsókna, Rannsóknasjóður
Háskóla Islands, sem aðeins styrkir
starfsmenrí Háskólans, og Rann-
sóknasjóður Rannsóknaráðs, en úr
honum eru aðallega veittir styrkir
til hagnýtra verkefna. Mikil sam-
keppni er um styrki úr þessum sjóð-
um og hún harðnar með hveiju ári
eftir því sem vísindamönnum Ijölgar
og fjárveitingar til flestra rann-
sóknastofnana dragast saman.
Staða margra sem á þá verða að
treysta er því vægast sagt ótrygg.
Raunvísindi í raun
Það er reyndar margt sem mælir
Guðmundur Eggertsson prófessor
„Þær rannsóknir sem
hér eru stundaðar verð-
ur að vera hægi að
vinna jafn hratt ogjafn
vel og á góðum rann-
sóknastofnunum ann-
ars staðar.“
með þeirri stefnu, að verulegur hluti
af því fé sem Alþingi vill veija til
rannsókna sé lagt í sjóði sem síðan
sé úthlutað úr eftir verðleikum verk-
efna og vísindamanna. En sjóðirnir
þrír eru þess ekki megnugir að
styrkja verðug verkefni sem skyldi.
Þetta á ekki síst við um Vísindasjóð.
Á þessu ári var t.d. sótt til líf- og
læknisfræðideildar sjóðsins um
styrki að upphæð um 135 milljónir
króna. Eftir rækilegt mat voru um-
sóknir að upphæð um 113 milljónir
króna dæmdar styrkhæfar. Til ráð-
stöfunar voru hins vegar aðeins um
40 milljónir, eða sem svaraði 35
prósentum af upphæð styrkhæfra
umsókna. Þessari upphæð var skipt
á milli 60 umsókna og varð hlutur
flestra þeirra miklum mun minni en
um var sótt. Langflestir umsækj-
enda stilltu þó beiðnum sínum mjög
í hóf, oft svo óraunsætt má telja.
Það er eins og þeir séu búnir að
sætta sig við að rannsóknirnar eigi
samkvæmt lögmáli að hanga á horri-
minni.
Vísindamenn sem eru algerlega
háðir þessum styrkjum búa því við
mikið óöryggi, og að öllu saman-
lögðu eru starfsskilyrði flestra þeirra
slík að lítil von er til þess að þeir
geti komið jafnmiklu í verk og þeir
gætu á sæmilegri rannsóknarstofu
erlendis. Þetta er með öllu óviðun-
andi, því nú á tímum eru vísinda-
rannsóknir alþjóðlegar og íslenskir
vísindamenn verða stöðugt að bera
niðurstöður sínar saman við árangur
erlendra starfssystkina sinna. Þær
rannsóknir sem hér eru stundaðar
verður að vera hægt að vinna jafn
hratt og jafn vel og á góðum rann-
sóknastofnunum annars staðar. All-
ar Ijárveitingar til rannsókna ættu
að miðast við þetta. Annað er sóun
bæði á þekkingu og fjármunum. Það
er líka ólíklegt að þeir ungu vísinda-
menn sem nú hafa í hyggju að heija
starfsferil sinn á íslandi sætti sig
við annað. Hætt er við að margir
þeirra kjósi frekar að starfa erlendis
en vinna við þau skilyrði og þau
kjör sem þeim bjóðast nú hér á landi.
Lokaorð
Raunvísindakennsla í Háskóla ís-
lands síðastliðinn aldarfjórðung hef-
ur gert það að verkum að fram er
kominn álitlegur hópur ungra vís-
indamanna sem hafa hlotið menntun
og reynslu til að takast á við marg-
vísleg viðfangsefni á ýmsum sviðum
grunnrannsókna og hagnýtra rann-
sókna. Ef þekking og starfsreynsla
þessa fólks eiga að fá að njóta sín
og nýtast hér á landi þarf að hefjast
handa án tafar og vinna markvisst
að þeim umbótum sem til þarf.
Höfundur erprófessor ílíffræði
við Háskóla Islands.
Opið bréf til íslenskra
stjómmálamanna
Hið eina sanna á íslensku
Fjölskylduspilið í ár!
Fyrirtæki, götur, verslanamiöstöövar,
banki, hús og hótel.
- þú getur eignast þaö allt í MONOPOLY.
Fæst í bóka-, spila- og leikfangaverslunum um land allt.
Dreifing: Eskifell hf., sími 670930..
Fulltrúar norrænna styrktar-
félaga krabbameinssjúkra barna
hafa óskað eftir birtingu þessa
bréfs:
Þegar barn greinist með krabba-
mein, þá gjörbreytist tilvera ljöl-
skyldu þess. Allt sem áður þótti sjálf-
ságt, verður það ekki lengur. Fram-
tíðin verður óljós og ótrygg. í stað
vonar og tilhlökkunar kemur óöryggi
og ótti.
Foreldrar frá styrktarfélögum
krabbameinssjúkra barna í Noregi,
Danmörku, Finnlandi, Svíþjóð og
íslandi hittust í Reykjavík helgina
30.-31. október sl. til þess að ræða
framhald Norðurlandasamstarfs
annars vegar og alþjóðlegs sam-
starfs hins vegar.
Við getum staðfest það, að for-
eldrar, fjölskyldur og börn í löndum
okkar upplifa breyttar aðstæður eft-
ir að barn greinist með krabbamein
á sama hátt og líta þær sömu aug-
um. Við höfum orðið vör við mikla
og mikilvæga samhygð á milli þjóða
okkar í þessu sambandi. Við getum
einnig staðfest, að á milli landa okk-
V*'
^V/íci 65 -S ^
ar ríkir góð og hraðvirk samvinna á
meðal lækna og hjúkrunarfólks, sem
hefur í för með sér, að börn með
krabbamein í viðkomandi löndum fá
að mestu leyti sams konar með-
höndíun.
í ljósi þess að forsendur eru mjög
svipaðar á öllum Norðurlöndum og
samhygð eins og mikil og raun ber
vitni, þá upplifum við, foreldrar frá
styrktarfélögum krabbameinssjúkra
barna í Noregi, Finnlandi, Dan-
mörku og Svíþjóð, það sem áfall,
að aðstæður á Islandi skuli vera gjö-
rólíkar í einu tilfelli: Nefnilega því
þegar fjárstuðningur yfirvalda
vegna barna með krabbamein er
annars vegar. Það er trygginga- og
öryggiskerfi, sem hinar þjóðirnar
búa við í því sambandi, er ekki fyrir
hendi á Islandi. Hvernig má þetta
vera? Hvernig stendur á því, að ís-
land er vanþróað að þessu leyti? I
okkar huga er svarið einfalt og aug-
ljóst. íslenskir stjórnmálamenn hafa
ekki sýnt þá ábyrgð, sem þeim ber.
Það er skylda sérhvers stjórnmála-
manns að sjá til þess, að forða sam-
félagsins sé skipt á réttlátan hátt,
og að þeir þjóðfélagsþegnar, sem
eiga undir högg að sækja, fái stuðn-
ing. Fjölskylda með krabbameins-
sjúkt barn lendir í sálrænni kreppu,
sem getur orðið allt að því ómann-
eskjuleg. Þannig ljölskylda á ekki
þar að auki að þurfa að glíma við
fjárhagslegt hrun. Þjóðfélagið verð-
ur að axla þá ábyrgð, að slíkt gerist
ekki. Eða er það e.t.v. svo, að til
þess að raunhæf breyting eigi sér
stað, þurfi einhver áhrifamikill
stjórnmálamaður að lenda í því sjálf-
ur, að barn hans greinist með
krabbamein og þar með að kynnast
af eigin raun þeim erfiðleikum, sem
fylgja í kjölfarið?
Styrktarféiög krabbameinssjúkra
barna í Noregi, Danmörku, Firtn-
landi og Svíþjóð skora hér með ein-
um rómi á sérhvern íslenska stjórn-
málamann ogjafnframt stjórnmála-
flokkana í heild að gera þegar í stað
ráðstafanir til að breyta og betrum-
bæta þjóðfélagslegan fjárstuðning
við aðstandendur krabbameins-
sjúkra bama.
Okkur finnst norrænu landi óverð-
ugt að líta á samstöðu fólks í þjóðfé-
laginu þeim augum, sem íslenskir
stjórnmálamenn gera augljóslega.
Við viijum öll vera stolt af því að
vera Norðurlandabúar og frænd-
þjóðir. Samvinna ijölskyldna og
styrktarfélaga krabbameinssjúkra
barna á Norðurlöndum mun halda
áfram. Við munum halda áfram að
styðja hvert annað og miðla fenginni
reynslu af erfiðleikum viðkomandi
íjölskyldna. Hjá okkur ríkir einhugur
um það, að mikilvægasti þáttur í
samvinnu okkar nú sé að róa að því
öllum árum, að íslenskir stjórnmála-
menn finni til ábyrgðar sinnar gagn-
vart aðstandendum krabbameins-
sjúkra barna. Við megum engan
tíma'missa! Margar fjölskyldur eiga
í miklum erfiðleikum.
Kurt Hansen, Danmörku,
Satu Myrsky, Finnlandi,
Finn Willumsen, Noregi,
Rickard Johansson, Svíþjóð.