Morgunblaðið - 07.01.1994, Blaðsíða 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. JANÚAR 1994
Sjónvarpsglápinu
fylgir líka meiri bókalestur
Samband bokalesturs og sjónvarpsáfhorfs
er jákvætt hjá nemendum 8.-10 bekkjar
18,6% unglinga *®s® d-.rl
á*ikuennhortaiaWramt | 27,5% 28fl% 27,4% 27,0%
ásiónvarpíWOs'^L1 ----- ------------
18,6%
Horfa
aldrei
11-15 16-20 21-25 Horfa lengur
klst. klst. klst. á sjónvarp
Hingað til hefur verið talið að þeir hópar, sem horfðu meira á sjón-
varp, hefðu minni tíma og minni áhuga á bóklestri en aðrir. Þessu
er nú öfugt farið, samkvæmt nýrri rannsókn.
Hlutfall þeirra, sem lesa aðrar bækur en skólabækur í meira en fimm
stundir á viku eftir því hve mikið er horft á sjónvarp.
EFTIR því sem unglingar horfa
meira á sjónvarp, því meiri tíma
vetja þeir til bóklesturs. Sá hóp-
ur sem horfir minnst á sjónvarp,
virðist samt lesa bækur í meira
en fimm stundir á viku. Fimmti
hver unglingur, sem horfir á
sjónvarp í 6-10 klukkustundir á
viku, ver jafnlöngum tíma í lestur
og fjórði hver þeirra sem horfir
meira á sjónvarp. Ljóst er að
sjónvarp kemur ekki í stað bók-
lesturs með þeim hætti að þeir,
sem horfa mikið á sjónvarp, séu
ólíklegri til að lesa bækur.
Þetta kemur m.a. fram í niður-
stöðum nýrrar og viðamikillar rann-
sóknar, „Ungt fólk ’92“, sem Rann-
sóknastofnun uppeldis- og mennta-
mála vann í samvinnu við mennta-
mála- og dómsmálaráðuneyti,
Íþrótta- og tómstundaráð Reykja-
víkur, Byggðastofnun og Æsku-
lýðsráð ríkisins. Rannsóknin náði
til 13.435 einstaklinga á landinu
öllu, helmings 8. bekkinga, allra
9. og 10. bekkinga og 30% fram-
haldsskólanema, en markmið verk-
efnisins var að draga upp mynd af
högum og líðan íslenskra ung-
menna. Unglingarnir voru m.a.
spurðir um þann tíma, sem þeir
veija til að lesa aðrar bækur en
skólabækur, horfa á sjónvarp og
myndbönd, hlusta á tónlist og spila
tölvuleiki. Niðurstöður sýndu að
bóklestur unglinga eykst með auk-
inni notkun sjónvarps.
Þóroddur Bjarnason, félagsfræð-
ingur hjá Rannsóknastofnun upp-
eldis- og menntamála, bendir á að
ýmsir hafi talið að þessu væri öfugt
farið, þ.e.a.s. að þeir hópar, sem
horfðu meira á sjónvarp, hefðu
minni tíma og minni áhuga á bók-
lestri en aðrir. „Hinsvegar mætti
vel hugsa sér að jákvæð fylgni milli
bóklesturs og sjónvarpsnotkunar
þýddi að einmitt vegna þess að
bóklestur og sjónvarpsnotkun fer
saman séu þessir miðlar í einhveij-
um mæli að keppa um athygli sama
hópsins. Jákvætt samband milli
notkunar á sjónvarpi og bóklestrar
gæti einnig þýtt að notkun sjón-
varps ýti undir lestur eða lestur
bóka hvetji til notkunar sjónvarps.
Þannig hefur nýleg lestrarkönnun
Rannsóknastofnunar uppeldis- og
menntamála sýnt að frammistaða
barna og unglinga á lestrarprófi
batnar með aukinni notkun sjón-
varps upp að vissu marki. Niður-
stöður okkar benda til að bóklestur
geti hvort heldur sem er tengst lífs-
stíl, sem felur í sér aðsókn að sin-
fóníutónleikum og ástundun mynd-
listar eða lífsstíl, sem tengist notk-
un sjónvarps og tölvuleikja.“
Tónlist
Skv. niðurstöðunum dregur jafnt
og þétt úr notkun allra miðlanna
utan tónlistar með aldri. Tónlistar-
hlustun eykst frá 8. til 10. bekkjar,
en úr henni dregur aftur í fram-
haldsskólum. Sjónvarpið er mest
notaði miðillinn í 8. bekk, en þar
horfa um það bil þrír af hveijum
fjórum á sjónvarp í meira en fimm
stundir á viku. Næst kemur tónlist
sem um tveir af hveijum þremur
8. bekkingum hlusta svo mikið á.
í 10. bekk eru þeir orðnir fleiri sem
hlusta á tónlist en horfa á sjón-
varp. Bæði hlustun á tónlist og sjón-
varpsnotkun minnkar í framhalds-
skólum, en hlustun á tónlist er
áfram útbreiddari en sjónvarps-
notkun. Svipað hlutfall les bækur
og spilar tölvuleiki í meira en fimm
stundir á viku í 8. bekk, en það
dregur hraðar úr tölvuleikjum með
aldri. Myndbandanotkun er heldur
meiri en lestur bóka og tölvuleikir
í grunnskólum. Það dregur hinsveg-
ar hraðar úr notkun myndbanda en
bóklestri og í framhaldsskólum er
hlutfall þeirra, sem nota þessa
miðla, orðið nánast jafnt, tæplega
einn af hveijum fimm.
Stúlkur eru í nokkrum meirihluta
þeirra grunnskólanema sem lesa
bækur í meira en fimm stundir á
viku, og eykst sá meirihluti með
aldri. í framhaldsskólum bregður
hinsvegar svo við að enginn munur
er á bóklestri kynjanna. Stúlkur eru
í örlitlum meirihluta þeirra, sem
hlusta á tónlist í yngri árgöngunum,
en sá munur hverfur með aldri.
Nokkru færri stúlkur en piltar horfa
á sjónvarp í meira en fimm stundir
á viku og fækkar stúlkunum enn
með aldri. Stúlkur eru ríflega þriðj-
ungur þeirra sem horfa á myndbönd
og lækkar það hlutfall heldur með
aldri. Stúlkur eru einnig um þriðj-
ungur þeirra sem spila tölvuleiki í
8. bekk, en hlutfall þeirra lækkar
niður í um Qórðung í 10. bekk.
Umdæmin
Fram kemur að rúmlega einn af
hveijum fimm grunnskólanemum
les bekur í meira en fimm stundir
á viku í flestum umdæmum. Al-
mennastur er lesturinn, um þrír af
hvetjum tíu á Vestfjörðum. Enginn
munur er á bóklestri milli svæða í
framhaldsskólum. Grunnskólanem-
ar á Vestíjörðum skera sig einnig
nokkuð úr hópnum hvað sjónvarps-
notkun varðar. í flestum umdæm-
um horfa um þrír af hverjum fjórum
á sjónvarp í meira en fimm stundir
á viku að jafnaði, en á Vestfjörðum
horfa hinsvegar aðeins tveir af
hveijum þremur svo mikið á sjón-
varp. Óverulegur munur er á sjón-
varpsnotkun framhaldsskólanema.
Ekki er heldur mikill munur á
myndbandanotkun grunnskóla-
nema eftir landsvæðum. Sú notkun
er einna minnst, um fjórðungur, á
Norðurlandi vestra, Austurlandi og
á Suðurlandi, en einna mest, um
þrír af hveijum tíu, á höfuðborgar-
svæðinu. í framhaldsskólum horfa
um einn af hveijum fimm nemend-
um á höfuðborgarsvæðinu á mynd-
bönd í meira en fimm stundir á viku,
en um einn af hveijum sex annars
staðar á landinu. Víðast hlusta um
þrír af hveijum fjórum grunnskóla-
nemum á tónlist_ í meira en fimm
stundir á dag. Á Vestfjörðum og
Norðurlandi vestra hlusta hinsvegar
aðeins tveir af hvetjum þremur svo
mikið á tónlist. Enginn munur er á
tónlistarhlustun framhaldsskóla-
nema eftir svæðum.
Fimmti hver grunnskólanemi
spilar tölvuleiki í meira en fimm
stundir á dag, skv. rannsókninni.
Hæst er hlutfallið í Reykjavík þar
sem næstum fjórði hver grunn-
skólanemi spilar tölvuleiki, en
minnst á Reykjanesi þar sem tæp-
lega sjötti hver nemandi spilar
tölvuleiki svo oft. ■
Jóhanna Ingvarsdóttir
Saga skátahreyfingarinnar
er í senn bæði löng og heillandi
ALLIR sem gerast skátar starfa undir kjörorðinu „Ávallt viðbúinn",
sem er alþjóðlegt kjörorð skáta. Sá sem gerist skáti skal vinna skáta-
heitið, sem er svohljóðandi: Ég lofa að gera það sem í mínu valdi
stendur til þess að gera skyldu mína við guð og ættjörðina, að hjálpa
öðrum og að halda skátalögin.
Að „læra af því að framkvæma“ varð að reglu, sem stóðst próf
reynslunnar á fyrstu árum skátastarfsins. Þeirri reglu er nú beitt
um heim allan.
Þetta er eitt af fjölmörgum atrið-
um, sem fram koma í nýrri skáta-
handbók Bandalags íslenskra skáta.
Bókin er uppsláttarbók og hver
kafli er sjálfstætt safn smágreina
sem fjalla um skyld efni. Þetta er
fjórða bókin sinnar tegundar sem
kemur út í 80_ára sögu skátahreyf-
ingarinnar á íslandi.
Sagan af skátahreyfingunni er
eins og ævintýri, bæði löng og heill-
andi. Ævintýrið hófst árið 1907 í
Englandi. Maður að nafni Baden-
Powell safnaði saman hóp drengja
í fyrstu skátaútileguna á eynni
Brownsea. Baden-Powell skipti
drengjunum í smærri hópa, sem
hann kallaði flokka. Hver flokkur
fékk sitt tjaldbúðasvæði og sitt
merki. Hverjum flokki stjórnaði
drengur, sem var svolítið eldri en
hinir. Enn í dag, nærri öld síðar,
er flokkakerfið mikilvægt tæki í
skátahreyfingunni, segir m.a. í upp-
hafi Skátahandbókarinnar, sem er
rúmlega 300 síðna rit, prýtt ljölda
mynda og teikninga.
Baden-Powell, upphafsmaður
skátahreyfingarinnar, hafði verið
foringi í breska hernum í mörg ár.
Erfið verkefni á ókunnum stigum
höfðu dregið fram og þroskað með
honum óvenjulega uppfinningasemi
sem byggðist á góðri athyglisgáfu
og hugmyndaflugi. Skilningarvit
hans höfðu þjálfast þegar hann
gekk í Charterhause-heimavistar-
skólann og uppáhaldsiðja hans var
að fylgjast með dýrum og fólki ofan
úr _tré.
í bókinni segir m.a.: „Eftir tíma-
bil á Indlandi var Baden-Powell
sendur til Suður-Afríku þar sem
hann ferðaðist m.a. hundrað km á
hestbaki. Hluta leiðarinnar var
hann dulbúinn og þóttist vera blaða-
maður. Næst þegar B-P, eins og
hann var oft nefndur, kom til S-Afr-
íku var eitt verkefna hans að taka
þátt í umsátri um virki Zulu-höfð-
ingjans Dinu-zulu. B-P var einn
þegar hann komst að virkinu, en
liðsstyrkur var á leiðinni. Innfæddir
urðu hræddir þegar þeir sáu hann.
En hræðslan snerist upp í furðu
þegar þeir sáu að B-P fór að leika
sér við barn, sem var að gráta.
Árið 1895 var B-P aftur sendur
til Afríku, að þessu sinni til As-
hanti (Ghana) á vesturströnd Afr-
íku. Þar átti hann að skipuleggja
starf hjá stórum hópi innfæddra.
Þeir áttu að finna hvar Prempeh
Ashanti konungur var niðurkominn
og hvernig hægt væri að komast
til hans. Það reyndist vera 240 km
leið í gegnum ófæran frumskóg.
B-P leysti þetta verkefni einnig með
uppfinningasemi og seiglu.
Þegar B-P var í S-Afríku varð
hann sérstaklega kunnur fyrir störf
sín í bænum Mafeking, bæ sem var
Skátalögin
1. Skáti segir ávallt satt og
stendur við orð sín.
2. Skáti er traustur félagi og
vinur.
3. Skáti er hæverskur í hugsun-
um, orðum og verkum.
4. Skáti er hlýðinn.
5. Skáti er glaðvær.
6. Skáti er öllum hjálpsamur.
7. Skáti er tillitssamur.
8. Skáti er nýtinn.
9. Skáti er snyrtilegur í allri
umgengni og ber virðingu fyrir
eigum annarra.
10. Allir skátar eru náttúruvinir.
umsetinn af Búum árið 1900. Þessi
litli bær stóðst mjög langt umsátur
og var það ekki síst að þakka hug-
myndaflugi, áræðni og mannþekk-
ingu B-P. Hann virkjaði stóran hóp
barna og fullorðinna og kenndi þeim
að leysa ýmis verk af hendi þar til
liðsstyrkur barst. Við þessar erfiðu
aðstæður áttaði hann sig á að börn
geta lært og gert hina ótrúlegustu
hluti ef þeim er treyst og það eru
gerðar kröfur til þeirra.
Þessi reynsla vakti með honum
löngun til að reyna eitthvað alveg
nýtt þegar hann hætti í hernum
fimmtugur að aldri.
Heima í Englandi fannst honum
allt of mörg börn óvirk og áhuga-
laus. Hann fór því að þróa uppeldis-
aðferðir, sem byggðúst á reynslu
hans í Afríku. Á Brownsea-eyju
áttaði hann sig á því að börnum
þykir mest gaman að glíma sjálf
við vandamálin í stað þess að fá
löng og leiðinleg fyrirmæli.
Að „læra af því að framkvæma"
varð að reglu, sem stóðst próf
reynslunnar á fyrstu árum skáta-
starfsins. Reglunni er nú beitt um
allan heim.“
Skátastarf
á Íslandi
Sumarið 1911 stofnaði Ingvar
Ólafsson fyrsta skátaflokk sem
starfað' hefur á íslandi eftir að hafa
dvalið í Danmörku og kynnst þar
starfsemi skáta. Um haustið hvarf
hann á ný til Danmerkur, en nokkr-
ir af skátunum héldu áfram að hitt-
ast og stofnuðu ásamt fleiri drengj-
um Skátafélag Reykjavíkur 2. nóv-
ember 1912. Störfuðu þeir í einni
sveit undir forystu Siguijóns Pét-
urssonar. Á sumardaginn fyrsta
árið 1913 var sfðan Skátafélagið
Væringjar stofnað innan vébanda
KFUM og var sr. Friðrik Friðriks-
son aðalhvatamaður að stofnun fé-
lagsins. Starfið breiddist út um
landið, en var fyrst um sinn aðeins
fyrir drengi. Fyrsta félagið fyrir
stúlkur, Kvenskátafélag Reykjavík-
ur, var stofnað 7. júlí árið 1922 og
var það innan vébanda KFUK. Jak-
obína Magnúsdóttir var fyrsti fé-
lagsforingi þess.
Fyrsti skátahöfðingi íslands var
Axel V. Tuliníus, sem gegndi því
embætti þar til hann lést árið 1938
og hefur Gunnar H. Eyjólfsson
gegnt starfinu frá 1988. ■
JI