Morgunblaðið - 08.01.1994, Side 3

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. JANÚAR 1994
C 3
John Copley éperuleikstjéri
Ég kann að
kalla fram
þj áninguna
UPPÁHALDS óperurnar mínar næstum bresta af ástríðu og þeirri
kvöl sem fylgir henni. Ég hef mikinn áhuga á þjáningu í leikhús-
inu, einfaldlega vegna þess að hún er mitt fag. Ég kann að kalla
hana fram hjá fólki, leysa úr læðingi tilfinningar þess á sviðinu,
hömlulausar. Sjálfur hef ég gengið gegnum miklar þjáningar og
hlýt að hafa þetta í mér. Ofsann.
Operuleikstjórinn John Cop-
ley er enginn smákarl þótt
hann sé lágvaxinn og yfír-
lætislaus með handlegginn í fatla
og nokkur vinsæl myndbönd sem
íslenskir unglingar kunna utan að
á eldhúsborðinu. Sjálfur hefur hann
lítinn tíma fyrir aijjreyingu og seg-
ist ekki einu sinni hafa klárað að
horfa á „Silence of the Lambs“
kvöldið áður. „Ógnvænleg mynd,“
tautar hann ákveðinn í að sjá end-
inn seinna, kannski í San Diego sem
er næsti viðkomustaður á eftir
Reykjavík. Úr útvarpinu kemur
sykursætt jólalag og Copley syngur
glaður með. „Ég elska þetta lag,“
segir hann okkur Laurie Feldman
aðstoðarleikstjóra án þess að fá
undirtektir, „þetta er Disneyworld,
stúlkur - töfrar!"
Copley kom hingað í desember
til að stjórna uppfærslu Évgení
Ónegíns hjá íslensku óperunni.
Hann byijaði á því að renna í hálk-
unni og bijóta úlnlið og horfir van-
trúaður út í bylinn sem lemur allt
sem fyrir verður meðan við tölum
saman. Hann segist ekki skilja
hvernig fólk geti búið hér en bætir
því við að hann komi áreiðanlega
aftur. „Þið hafið óvenjulegt fólk í
óperunni. Kórinn er sérstaklega
útvarpið á næstunni, sónötur eftir
Hindemith og kannski þjóðlega
sænska tónlist sem mig hefur langað
að spila.“
Meðan Osmo stillir sér upp fyrir
ljósmyndara með Guðnýju, Gunnari
og Halldóri gefst mér færi á að lesa
svolítið um kvartett Messiaens. Tón-
skáldið var tekið til fanga af Þjóð-
veijum 1940 og fært í Stalag-búðirn-
góður - ég man varla aðra eins
starfsgleði og hæfileika. Enda kom
ég til íslands vegna þess að mér
var sagt að hér væri svo glaður og
áhugaverður hópur.
Nú geri ég aðeins það sem mér
finnst skemmtilegt
Ég er orðinn gamall sjáðu til og
vinn ekki lengur með fólki sem mér
líkar ekki. Þessa ákvörðun tók ég
fyrir tveim árum. Þá var ég 59 ára
og fannst tími kominn til að fara
vel með mig að þessu leyti. Gera
aðeins það sem mér finnst skemmti-
legt. Ég hef sett upp tólf óperur á
ári í þijátíu ár og er farinn að hugsa
heim til rósanna minna í garðinum
og bóka sem ég hef ekki getað les-
ið. Alla starfsævina hef ég verið á
stöðugu flakki og aðeins varið þrem
mánuðum heima í London árlega.
Enn býðst mér meiri vinna en ég
get sinnt.
Á nýju ári ætla ég að hægja ferð-
ina, taka við fastri kennarastöðu
við Konunglega tónlistarskólann og
halda líka áfram „masterclass“ eða
námskeið fyrir óperusöngvara eins
og ég hef mikið fengist við í San
Francisco og Chicago til dæmis.
Ég held að ég sé góður kennari.
Sennilega vegna þess hvað ég hef
ar í Görlitz þar sem verkið varð til.
Fimm þúsund manns hlýddu á frum-
flutninginn og tuttugu árum seinna
sagði Messiaen að aldrei hefði verið
hlustað á hann af svo mikilli at-
hygli og skilningi sem þá. í formála
verksins skýrir hann hvers vegna
þættir þess eru átta: „Sjö er heilög
tala, sex voru dagar sköpunarinnar
og hinn sjöundi heilagur hvíldardag-
John Copley
unnið með mörgum frábærum lista-
mönnum. Tito Gobbi, Mariu Callas,
Birgit Nilson svo gömul og góð
nöfn séu nefnd. Þegar maður kynn-
ist svo miklum hæfileikum ungur
virðist hægt að ná sér í brot af
þeim. Þeir smita. Ég lærði gríðar-
lega mikið af því afburðafólki sem
ég hitti og með aldrinum og auk-
inni hugarró þykist ég vita hvað
ég geri. Þessi kyrrláta vissa er al-
eini kostur þess að eldast. En auð-
vitað vonast ég eftir góðum árum
og dálitlum friði.“
Heimili og fjölskylda í
leikhúsinu
Copley segir að sem barn hafi
hann sótt í leikhús eins og margir
krakkar í fótbolta eða myndabæk-
ur. „Það var leikhús í nágrenninu
og þar var ég alltaf þegar ég gat.
Foreldrar mínir höfðu engan áhuga,
næstum andstyggð, á leikhúsi en
eitthvað olli því að mér fannst
hvergi skemmtilegra. Seinna fór ég
í Konunglega ballettskólann í Lond-
on og lærði þar kóreógrafíu og lauk
síðan prófi í leikmyndahönnun. Eft-
ir þetta fór ég strax út í leikstjórn,
án þess að vita á þeim tíma hvort
það væri rétta leiðin eða ekki. Hver
og einn verður að finna hvað hann
vill innst inni og fylgja því eftir.
Ég hef unnið í hveiju óperuhúsi sem
einhveiju skiptir og farið um allan
heim. Það eru ekki mörg störf sem
gefa viðlíka möguleika.
Auðvitað kostar svona líf fórnir.
Enginn starfsbræðra minna hefur
Osmo Vönska
hljómsveitar-
stjóri segir ffrá
kvartett eftir
Messiaen sem
hann leikur i
ásamt Triói
Reykjavíkur i
Vióistaóakirkju.
Þar veróur
einning flutt trió
efftir Beethoven.
ur. Þessi sjöundi dagur hvíldarinnar
teygist út og verður áttundi dagur
eilífs ljóss og friðar.“ Þættir verksins
bera ákveðnar yfirskriftir og Osmo,
kominn aftur úr myndatöku, segir
ef til vill áhugavert fyrir tónleika-
gesti að athuga þá þegar hlýtt er á
í samhengi við orðin í biblíunni sem
urðu Messiaen efniviður.
„En ég legg mikla áherslu á að
það er alls ekki nauðsynlegt að fylgja
hugleiðingum höfundarins eftir til
að fá notið tónlistarinnar. Hún
stendur ein vegna þess að hann hef-
ur eitthvað að segja. Ef við getum
túlkað tilfinningar hans og hugsanir
í tónlistinni verður hún að mörgum
sögum, ólíkum eftir því hver hlust-
ar. En í henni á líka að vera almenn-
ur og óskiptur andi. Friður og bjart-
sýni, en afar grimm augnablik einn-
ig. Fegurðin er heldur ekki til án
enst sem fjölskyldumaður. Það er
algerlega útilokað að valda því fjár-
hagslega og félagslega ef ég má
nota það orð um samband við ást-
vini. I kvikmyndum eða poppi geta
menn grætt nóga peninga til að
taka fjölskylduna með sér út um
allt, en álagið af svoleiðis lífi er
heldur ekki eftirsóknarvert. Ég vildi
gjarnan eiga börn, mikil ósköp, en
í starfinu hef ég eignast nána vini
og fólkið sem ég vinn með á hveij-
um stað verður fjölskylda mín.“
Copley segir að í nokkrum dýr-
mætum tilvikum haggist vináttan
ekki þótt viðkomandi verkefni sé
lokið. „Enda er hún sprottin úr fijó-
um jarðvegi, fullum af tilfínningum
og fölskvalausri tjáningu þeirra.
Þannig er óperan, ástríða og þján-
ing, það eru töfraorðin. En agi líka,
hélstu að þetta væri eintómur leik-
ur? Maður verður að halda sínu
striki og mæta á umsömdum tíma
hvað sem tautar. Ég fer til Ameríku
2. janúar og sleppi því alveg að
setjast niður og hvíla handlegginn
eins og kannski væri hollt. Svoleið-
is smámunir blikna við hlið tilver-
unnar í óperunni, alls fólksins og
svitans og ánægjunnar í þessari
listgrein. Ég held áfram með Évg-
ení Ónegín í San Diego og hef flesta
sömu samstarfsmenn við uppfærsl-
una og hér. En hún verður allt
öðru vísi í stærra húsi og með ann-
ars konar fólki. Það eina sem helst
óbreytt er bijálæðið, tilfinningahit-
inn, tónlistin frábæra."
ljótleika og öll góð tónlist ætti að
hafa drama. Eins og lífið sjálft."
Tríó Beethovens
Ludvig van Beethoven tók með
tveimur tríóum ópus 72 að nálgast
meira jafnvægi hljóðfæra en áður
þegar píanóið var oftast í aðalhlut-
verki. Fyrra tríóið mætti að sögn
Halldórs Haraldssonar kalla Drau-
gatríóið (Geistertrio) og það lék hann
með Guðnýju og Gunnari í tónleika-
röð Hafnarborgar og Tríós Reykja-
víkur fyrir þrem árum. Beethoven
hafði nýlokið við 5. og 6. sinfóníurn-
ar þegar hann samdi þessi tríó haust-
ið 1808. Hann tók sjálfur þátt í frum-
flutningnum í árslok. Kammertón-
listin átti síðan hug hans nær óskipt-
an fram til 1811, þetta var tími djarf-
leika og mikillar sköpunar þegar
tónskáldið hafði að fullu gert sér ljóst
að það væri að missa heyrnina.
Halldór segir ekki alveg út í blá-
inn að spila Beethoven og Messiaen
á sömu tónleikum, innstilling þeirra
hafi ekki verið ólík að sumu leyti
þótt mennirnir sjálfir hafi verið það.
„Beethoven hafði þennan mystíska
áhuga svipað og Messiaen seinna.
Hann var ekki trúaður í venjulegum
skilningi, en mjög hugsandi og flók-
inn karakter. Um þetta fjallar þekkt
bók eftir eðlisfræðinginn Sullivan.“
Tríóið sem flutt verður á morgun
hefur óvenjulega kafla: Stef og til-
brigði koma í stað venjulegs hægs
þáttar og ljóðrænn kafli, sem minnir
á Schubert, í stað menúetts. Fyrst
og síðast eru leiftrandi sviptingar
og snerpa. Þannig gat dægurtónlist
síns tíma verið fyrir næstum 200
MENNING/LISTIR
NÆSTU VIKU
MYNDLIST
Norræna húsið
Þór Ludwig Stiefel sýnir í and-
dyrinu til 23. jan.
Kjarvalsstaðir
Geoffrey Hendricks, farandsýn-
ing til 13. feb. og Magnús Kart-
ansson sýnir til_ 13. feb.
Gallerí Sólon Islandus
Vignir Jóhannsson sýnir til 18.
jan.
Gallerí Úmbra
Ingibjörg Jóhannsdóttir sýnir til
26. jan.
Nýlistasafnið
Magnús Pálsson sýnir til 23. jan.
Gallerí Greip
Lísa Margrét Kristjánsdóttir sýn-
ir til 12. jan.
Gerðuberg
Norræn barnasýning til 13. feb.
Gallerí Sævars Karls
ívar Brynjólfsson sýnir ljósm. til
2. feb.
Stöðlakot
Dröfn Guðmundsdóttir sýnir til
23. jan.
Listhúsið í Laugardal
Jóhann G. Jóhannsson sýnir til
9. jan.
Gallerí Listinn
10 listamenn sýna til 15. jan.
Geysishús
Björgvin Fredriksen og 49 lista-
menn sýna til 16. jan.
TONLIST
Laugardagur 8. janúar
Tónleikar í Fossvogskirkju kl.
17., tónlist eftir Claudio Monte-
verdi.
Sunnudagur 9. janúar
Tónleikar í Þorlákskirkju, Þor-
lákshöfn kl. 17. Hrafnhildur
Guðmundsd. mezzósópran og
Guðríður St. Sigurðard. píanó-
leikari. Túskildingsóperan í Bæj-
arbíó kl. 20.30. Tríó Reykjavíkur
og Osmo Vánská með tónleika í
Víðistaðakirkju kl. 20.
LEIKLIST
Borgarleikhúsiið
Eva Luna; sun. 9. jan., mið. 12.
jan., fim. 13. jan.
Ronja Ræningjadóttir; sun. 9.
jan. kl. 14.
Spanskflugan; lau. 8. jan., fös.
14. jan., lau. 15. jan.
Elín Helena; lau. 8. jan., fim. 13.
jan., fös. 14. jan., lau. 15. jan.
Þjóðleikhúsið
Seiður skugganna; frums. lau.
15. jan., sun. 16. jan.
Mávurinn; sun. 9. jan., lau. 15.
jan.
Allir synir mínir; fös. 14. jan.
Kjaftagangur; lau. 8. jan., fim.
13. jan.
Skilaboðaskjóðan; sun. 9. jan.
kl. 14., lau. 15. jan. kl. 14.
íslenska óperan
Évgení Ónegín; lau. 8. jan. kl.
20., lau. 15. jan. kl. 20.
Leikfélag Akureyrar
Góðverkin kalla; lau. 8. jan. kl.
20.30., sun. 9. jan. fjölskyldusýn.
kl. 15.
Leikfélag FEB
Margt býr í þokunni, frums. sun.
9. jan. ki. 20.30. í Risinu Hverfis-
götu 105.
KVIKMYNDIR
MÍR
Einn á meðal ókunnugra, ókunn-
ur okkar á meðal. Sun. 9. jan.
kl. 16. Leikstóri Nikita Mik-
halkov.
UMSJÓNARMENN LISTA-
STOFNANA OG SÝNINGAR-
SALA!
Upplýsingar um listviðburði sem
óskað er eftir að birtar verði í
þessum dálki verða að hafa bor-
ist bréflega fyrir kl. 16 á mið-
vikudögum merktar: Morgun-
blaðið, menning/listir, Kringl-
unni 1, 103 Rvík. Myndsendir:
91-691181.
arum.
Þórunn Þórsdóttir