Morgunblaðið - 15.01.1994, Side 7

Morgunblaðið - 15.01.1994, Side 7
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. JANÚAR 1994 B 7 Myndlist Bragi Ásgeirsson Oað hafa verið í gangi nokkrar umræður um Listasafn íslands og tilgang þess, og hefur harkalega verið deilt á starfsemina og það jafnvel kallað monthús. Rétt er að þetta er stássleg bygging, og sem slík frekar fráhrindandi fyrir allan al- menning en hitt, en það telst þó naumast höfuðgalli hennar. Öllu heldur umfang húss- ins, sem öllum myndlistarmönnum var Ijóst í upphafi að yrði alltof lítið, og hlaut að skapa mörg og nær óleysanleg vandamál varðandi rekstur þess. Þá hafa þeir sem jafnan telja sig vita öllum betur hvað framsækin list er, deilt Ijóst og leynt á starfsemina og einkum fyrir að kynna ekki samtímalist í ríkara mæli. Fátt er slíkum heiiagt, og þannig virðast þeir ekki hafa kynnt sér starfsgrundvöll og skyldur þjóðlistasafna, en ganga út-frá því að þeirra sérviskulegu viðhorf séu hafin yfir mótuð stefnumörk og reglugerðir slíkra stofnana. Kennir maður strax þá tegund marxískra bendiprika, sem oft er vitnað til í norrænni listumræðu um þessar mundir, með höfuðstöðvar í Svíavirki hvað myndlist áhrærir. Öll rökræða er góð og gild, og eðlilega greinir menn stundum á um hugtakið „sam- tímalist" og margur vill meina, að það sé róttæk list sem sprottið hefur upp um og eftir 1970. Á þetta ekki einungis við um sjón- listir heldur einnig bókmenntir, og ósjaldan er eins og að fátt marktækt hafi verið gert fyrir þann tíma. En fyrir skömmu mátti sjá áberandi auglýs- ingu hér í blaðinu um að staða forstöðu- manns safns samtímalistar í Ósló væri laust til umsóknar, og var þar gerð grein fyrir hug- takinu „samtímalist", sem væri öll framsækin list síðustu 50 ára, þ.e. frá stríðsárunum og fram til dagsins í dag! Ber sérstaklega að taka eftir því, að Norðmenn, sem margur telur íhaldssömustu þjóð norðursins, eru að auglýsa eftir safnstjóra um öll Norðurlönd, sem verður auðvitað að teljast lofsvert frjáls- lyndi. í öllu falli er engin „innansveitarkrón- ika“ á ferðinni, sem er landlæg árátta á okk- ar „frjálslynda" útskeri. það læðist óneitanlega oftar en ekki að manni sá grunur, sem stundum verður að fullvissu, að hið svokallaða frjálslyndi okkar sé frekar minnimáttarkennd einangraðra éyj- arskeggja sem vilja sanna sig og eru að auk illa haldnir af forsjárhyggju og miðstýringar- áráttu. Listin verður þá meira „kollektív" (heildstæð) en einstaklingsframtak. Við búum einfaldlega á íslandi og list okk- ar á skilyrðislaust að draga dám af því á ein- hvern hátt, en ekki að vera bergmál af því sem sprettur upp við allt aðrar þjóðfélagsað- stæður. Ytra brosir fólk góðlátlega að lista- mönnum, sem koma frá eyríkinu í norðri, hafna þjóðlegum einkennum, en segjast fyrst og fremst vera alþjóðlegir listamenn. Minnumst þess enn einu sinni, að við búum í landi mikilla andstæðna og tiðra veðrabrigða og það ætti frekar að sjást í verkum listamannanna en t.d. það sem er að gerast á allt öðrum slóðum, við allt aðrar aðstæður og ólík þjóðfélagsform. Hins vegar ber ekki að hafna neinum áhrifum að utan, en uppruninn þarf að skína í gegn. Það sker í augu hér hve t.d. byggingarlist er tilbreytingarlaus til sveita og oft í ósam- ræmi við umhverfið og stafar það öðru frem- ur af því, að hér var um að ræða staðlað og hagnýtt byggingarform stórborga, og tízku- fyrirbæri um allar trissur, en reyndist svo ólífrænn óhugnaður og þá einkum í dreifbýl- inu, og þá öðru fremur í þéttbýliskjörnum. Þetta sama er að gerast er ákveðnar hrær- ingar í list flæða yfir lönd og verða að ein- hverjum allsherjar staðli nútímaviðhorfa í myndlist. Sums staðar og þá einkum þar sem umbyltingarnar áttu upphaf sitt eru þær jarð- tengdar, en verða víða einhvern veginn svo utanveltu og ósannfærandi. Það hefur líka farið svo, að er einhver listbylgjan er gengin yfir þykir hún óalandi og óferjandi og þeir úr leik sem festast í stílbrögðunum. Aldrei verður of oft vísað tii þess, að við lifum allt aðra tíma en fyrir nokkrum áratug- um, er smáhópar og einstaklingar ruddu braut nýjum hugmyndum. Á síðustu tímum er það frelsið og fjöl- breytnin sem segja má að einkenni listamark- aðinn, en slíkt var eitur í beinum miðstýring- arafla fyrri áratuga, sem alstaðar eru að reyna að styrkja stöðu sína. þetta er fólkið sem ár eftir ár ræðst á málverkið og sígilda listm- iðla, og gerir lítið úr vægi þeirra í núlistum, — telur veg þeirra og þá einkum málverksins sífellt fara minnkandi. Hið undarlega gerist. Málverkið heldurein- SJÖNMENNTAVETTVANGUR LISTASÖFN - LISTAHÁSKOLI - LISTAMARKAÐUR ig hefur sjálfstæði þeirra verið á miklu undanhaldi á síðari tímum. Menn hafa fundið upp eitthvað er þeir nefna frjálsa list- sköpun, sem er þó meira í ætt við sandkas- saleik, sem iðkaður er í ýmsum útgáfum um all- an hinn vestræna heim. Enginn alvarlegur listamaður léti sér detta í hug að til sé eitthvað sem nefnist „frjáls list- sköpun“ og slíkt á ekk- ert skylt við frjálsa og meðvitaða athafnasemi í listum. Ég vil líkja þessu við að stigið sé inn í bifreið og þá getur viðkomandi að sjálf- sögðu ekið hvert sem hann vill, en farartækið sjálft, sem veitir honum þennan munað, er sett saman eftir ákveðnum og ströngum grundvall- arreglum, því að annars gæti það ekki gegnt hlutverki sínu, færi ein- faldlega ekki í gang, og þarf að auki í sífellu end- urnýjað eldsneyti. Og haldi maður áfram að tala í líkingamáli veitir einkabíllinn að sjálf- sögðu meira frelsi en almenningsvagninn, Henri Matisse var lögmaður en hann sneri sér að myndlist. Nam við Akademi Julian, École des Arts Décoratifs og einkaskóla Gustave Moreaus þegar hann komst ekki inn í École des Beaux-Arts. Gerði eftirmyndir af málverkum Charldins, Rafels o.fl. í Louvre og rannsakaði litameðferð Poussins og nokk- urra Hollendinga. Námsferill hanstelst því víðtækur og akademískur í eðli sínu. Hann umbylti aðferðum impressjónista og telst frumkvöðull fauvismans. mitt alstaðar velli nema meðal fámennra sértrúarhópa, sem víða hafa lagt undir sig söfn, skóla og menningarstofnanir og beita þar óspart áhrifum sínum. Slíkir vita upp á hár hvað list er, en það sem heillar okkur hina er einmitt hið óræða og óútskýranlega í listinni og er í ætt við guðdóminn. Nóbelskáldið Derek Walcott orð- aði það þannig í viðtali í Aftenposten fyrir rúmu ári: „Dikt er en krangel med Gud“, sem mætti útleggja „Ijóðið er rökræða við guð“, eða einfaldlega rifrildi við almættið. Þetta má svo auðvitað heimfæra á málaralistina og fleiri listgreinar. Það er í öllu falli skelfilega leiðinlegt, er fólk er að prédika um list eins og hún sé stöðluð og handföst eining, sem hægt er að gegnumlýsa og tæma, og hafna um lejð skyn- rænu mati og upprunalegri og þroskáðri feg- urðartilfinningu. Setja samsemmerki við slíkt og væmna tilfinningasemi, en eru um leið reiðubúnir til að snúa við blaðinu ef önnur viðhorf komast í tízku meðal listmógúla stór- borganna. Þetta á lítið skylt við skapandi kenndir heldur öllu frekar heimspekilegar vangaveltur um hlutina allt um kring, sem iðkaðar hafa verið í aldir og árþúsundir án þess að nokkrum hafi dottið í hug að kenna þær við listir. Einu má þó slá föstu, sem er að sjálfstæði safna hefur beðið mikla hnekki á undanförnum áratugum og það sem var óhugsandi er maður var ungur blasir nú hvar- vetna við. Á ég hér við að listhöndlarar og listpáfar hafa sívaxandi áhrif á innkaup safna og eins og ég hef áður bent á hafa safnstjór- ar ytra verið harðlega gagnrýndir fyrir undir- lægjuhátt og þýlyndi. Svo langt gengur það, að sum söfn eru eins og útibú listamógúla austan hafs og vestan og ekkert má sjást þar nema þeir hafi viðurkennt það áður. Varð- ar eiginlega við heimsendi. . . Þannig hafa t.d. verið byggð fleiri og glæsi- legri söfn um allt Vestur-Þýskaland, en í nokkru öðru landi Evrópu, og eftir sameiningu landsins er sú þróun að færast yfir á eystri hlutann. Svo undarlega vill til, að varla er opnað nýtt safn, að ekki sé súkkulaðikóng- urinn Emil Ludwig frá Aachen kominn á vett- vang með einkasafn sitt! Að vísu harla gott einkasafn, en maður er ekki mættur á stað- inn til að sjá i sífellu sömu myndverkin. Þá eru jafnan einnig á staðnum verk eftir skjól- stæðinga nafnkenndra listhúsa, sem maður er margbúinn að virða fyrir sér á öðrum nú- tímasöfnum. Þar með móta söfnin ekki leng- ur eitthvað, sem nefna mætti ferska, sjálf- stæða og metnaðarfulla listræna stefnu, heldur stjórnast þau af markaðinum, sem aftur er fjarstýrður af steinríkum og voldugum listhöndlurum. Þetta er þróun, sem hinn leit- andi og skapandi listamaður getur illa sætt sig við, því að ef hann er ekki samdauna, telst hann um leið vera horfinn af landakorti listarinnar. Listaskólarnir eru farnir að gegna mikil- vægu hlutverki í þessari öfugþróun og þann- Opna i þýska list- tímaritinu „art“ sýnir Guðmund Erró á vinnustofu sinni. Grunnur list- menntunar hans er einnig akademísk- ur, en hann nam við tvo listahá- skóla; í Ósió og Flórenz. sem ekur eftir mörkuðum leiðum og er stjórn- að af öðrum. Og til þess að geta athafnað sig á vett- vangi myndlistarinnar þarf einstaklingurinn auðvitað einhverja grunnmenntun sér til full- tingis, og því dýpri og fjölþættari sem sú grunnmenntun er, því auðveldar á hann með að athafna sig á vettvanginum og tileinka sér listrænt frelsi. Hinn mikli misskilningur margra listaskóla nútímans felst í því að álíta, að almennings- vagnarnir séu það sem gildir og því stærri sem þeir eru því betra. En svo þegar aðeins er til eitt leiðakerfi hljóta allir að sjá að hlut- irnir ganga ekki upp, því að menn eiga að sjálfsögðu erindi um víðan völl. Hér er um ósköp einfalda grundvallarreglu að ræða, og þannig verða menn að læra lög- fræði til að geta athafnað sig á vettvanginum, og því lögfróðari sem þeir verða þeim meiri möguleika hafa þeir í höndunum til frjálsra athafna. Sú árátta til samhæfingar listaskóla sem nú gætir, og þá einkum á Norðurlöndum, er stórháskalegt fyrirbæri og einkum ef stjórn- endurnir eru hugmyndafræðingar, listsögu- fræðingar og listheimspekingar, en ekki starf- andi listamenn af hárri gráðu. Listaháskólar voru upprunalega stofnaðir í kringum skapandi listamenn og töldust eins konar þak og himinhvolf listarinnar og nefnd- ust „akademi". Seinna varð „akademismi" að skammaryrði, en þó ekki með réttu, því að ekki er hægt að tengja íhaldssemi innan stofnana við hinn eiginlega tilgang fagurlista- skóla sem er verkleg þjálfun og hlutlæg miðl- un þekkingar. Jafnhratt og hlutirnir þróuðust á þessari öld var eðlilegt að fagurlistaskólarn- ir sætu eftir, og væru ekki fullkomlega með á nótunum, og vissulega voru sumir þrælí- haldssamir og andstaðan gegn þeim fullkom- lega réttlætanleg. En þó nutu ýmsir framsæknustu núlista menn aldarinnar akademískrar grunnmennt- unar, og þá sem yfirgáfu þá eða sniðgengu alveg hefur sjálfsagt ekki grunað, að einn góðan veðurdag yrðu byltingarkennd viðhorf þeirra að „akademisma" í þessum sömu skól- um! Hvað heitir það annars, þegar allir eru að puða við það sama undir formerkjum frjálsrar listar og telja sig ekki þurfa að leggja áherslu á grunnmenntun af neinu tagi, — nema þá hugmyndafræðilega og þá fjarstýrða? Eplið verður þá til fyrst, en eplatréð seinna ef þá nokkurn tímann. Enn eru til skólar úti í heimi, sem sérhæfa sig í grunnatriðum myndlistarinnar, og þeir eru einhverjar kröfuhörðustu menntastofn- anir sem til eru. Þar er nemendunum haldið við sjálft handverkið frá morgni til kvölds, en um leið eru þeir hvattir til að sækja fyrir- lestra og fræðast um list og heimspeki upp á eigin spýtur. Þetta er fyrst og fremst sett á blað til að vekja athygli á því, að ekki er hægt að beita sömu kennsluaðferðum í listaháskóla og t.d. framhaldskólum og enn síður fjölbrautaskó! um, því að listnám gerir mun meiri og sértæk- ari kröfur. Minna skal svo á, að flestir bestu málarar aldarinnar hafa kvartað yfir því hve erfitt er að mála, og að lífið væri of stutt til að þeir gætu náð takmarki sínu. Og sjálfur Michaelangelo örvænti á gamals aldri, þegar hann sá höggmyndir er hann gerði í upphafi ferils síns, og taldi sig alls ekki hafa uppfyllt þau loforð sem þær gáfu, — sársá eftir að hafa nokkurn tímann snert á pensli! Hvað gildi listaháskóla snertir má vísa til þess að öll metnaðarfull þjóðríki láta það vera sitt fyrsta verk er þau öðlast frelsi, að stofna lista- og listaháskóla og jafnvel þótt ^ þeir séu upprunalega ekki nema í fáeinum herbergjum. Hér er um grundvallareiningu í þjóðfélaginu að ræða og þannig séð hefðum við átt að stofna listiðnaðar- og listaháskóla á lýðveldisárinu I944. Byrja strax að treysta og jarðtengja menningargrundvöll okkar í handverki og listum, og þá hefði verið mögu- legt að komast hjá mörgum sjónrænum slys- um sem blasa við hvarvetna. Það frelsi í listaháskólum, sem hlýtur að vera mikilvægast, er það frelsi sem felst í því, að fá að afla sér þeirrar undirstöðu- og grunnmenntunar sem hugur stendur til, og sé það ekki mögulegt er viðkomandi skóli ekki frjáls listaskóli, heldur stöðluð og íhalds- söm stofnun, þar sem listpólitísk og fjarstýrð bendiprik ráða ríkjum. Þærfréttir berast frá Evrópu, að listamark- aðurinn sé að rétta sig við aftur, og til eru uppboðsfyrirtæki, sem tilkynna mesta hagn- að af einstökum uppboðum síðan 1989, er listamarkaðurinn var í hámarki. Uppboðsfyrir- tækin Christie’s og Sotheby’s náðu þeim árangri á uppboðum fyrstu viku desember- mánaðar sl. að skila bestum árangri frá 1990, sem þýðir þó um leið einn þann lakasta frá 1986. En í heild er markaðurinn ennþá í litlu jafnvægi, þó að æ færri myndir séu dregnar til baka vegna þess að þær ná ekki mats- verði. Nefna má að vatnslitamynd frá 1911 eftir Kandinsky var slegin hjá Christie’s á sem svarar rúmum 100 milljónum (1,46 m. $) eft- ir sama listamann var verkið „í svörtum hring” slegið á rúmar 420 milljónir (6,05 m. $) hjá Guy Loudmer í París. Og metverð fæst fyrir fleiri listamenn módernismans jafn- framt því sem impressjónistarnir eru aftur á uppleið. Af þessu má marka að hugverk eru enn í háu verði á meginlandinu þó að ekki sjáist til sólar hér á landi í þeim efnum, en undar- legt er til þess að hugsa, að lægðin í Evrópu skyldi hafa byrjað hér (1987), og að ennþá stefnir niður á við, er fer að birta annars stað- ar. Svo virðist sem fyrr, að Mörlandinn komi á uppboð á málverkum með sama hugarfari og á uppboð á óskilamunum hjá fógeta, en síður til að festa sér verðmæt og fágæt lista- verk, sem menn girnast og vilja eignast hvað sem það kostar. Þannig kemurfyrirað ramm- arnir séu dýrasti hluti sumra myndverka, jafn- vel þótt um verk nafnkenndra listamanna sé að ræða. Þegar íslendingar fara að meta hugverk til fjár, og hvers konar andlega vinnu, munu þeir fyrst fara að rétta úr kútnum, en af mörgu má ætla að þeir hafi ekki ennþá þveg- ið af sér skítinn úr moldarkofunum né slorið úr verstöðvunum, þrátt fyrir nokkra velmeg- un, — á brauðfótum þó. Öðruvísi verða allar þessar tilgangslausu fjárfestingar ekki skýrð- ar né hin mikla skyndigróðaárátta. Hér þarf að koma til aukin fræðsla um verðgildi hug- verka, og geta fjölmiðlar gegnt miklu hlut- verki t.d. með því að vekja meiri athygli á uppboðum og fá sérfróða menn til að segja álit sitt á einstökum listaverkum. Boða þarf uppboð með lengri fyrirvara og gera fyllri grein fyrir verkunum, t.d. sjaldgæf- um hvalrekum, og matsverð þarf að vera á hverju einasta verki svo sem alls staðar tíðk- ast. Hér kemur ekki til áhugaleysi, öllu frekar að þeir sem helst hafa hjarta fyrir myndlist hafa ekki lengur efni á því að kaupa mynd- verk, en þeir sem hafa efni á því líta á mynd- list eins og verðbréf, sem eru fallegra vegg- fóður og ábúðarmeira stöðutákn innrammað á vegg en einblöðungar í lokaðri hirzlu. Um leið afhjúpa þeir ákaflega lítið vit á málverki, bæði sem andlegri afurð og fjárfestingu. Andvaraleysi fjölmiðla gagnvart myndlist og sjónlistum á breiðum grundvelli (að Mbl. undanskildu) er viðbrugðið og einsdæmi í menningarríki. Engin listgrein fær minna rúm í fjölmiðlum og ef eitthvað er, þá er það til- viljunarkennt og marklítið og að baki er oft- ast pólitík, vinátta eða frændsemi, neðar er ekki hægt að komast.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.