Morgunblaðið - 04.06.1994, Qupperneq 2

2 C LAUGARDAGUR 4. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
og má segja að umsagnir hans
hafi verið kveikjan að íslenskri
myndlistarumræðu. Jón var fulltrúi
svokallaðs varfærins „líberalisma“.
Guðmundur Einarsson frá Mið-
dal var ekki skoðanabróðir Jóns.
Guðmundur birti sínar greinar í
Vísi þar sem hann mótmælti þeirri
gagnrýni sem prentuð var í Morg-
unblaðinu. Honum fannst ekki við
hæfí að leggja dóm á íslenska
myndlist sem var að rétt að slíta
barnsskónum. Guðmundur vildi
leggja rækt við myndlist sem sýndi
„ímynd hins sanna íslands" og var
tortrygginn í garð áhrifa frá
straumum í erlendri myndlist.
Hinn listræni ágreiningur milli
Jóns og Guðmundar og þeirra fylgi-
físka var ekki alltaf það sem var
mest áberandi í umræðunni. Rit-
deilurnar snerust meira um „per-
sónulegar ávirðingar“ eins og það
er orðað í bókinni I deiglunni 1930-
1944. Þegar hvað mest gekk á
gagnrýndi Guðmundur ekki ein-
göngu skrif Jóns heldur Morgun-
blaðið og þá sem að því stóðu.
Hann taldi Morgunblaðsmenn hafa
ákveðna menningarstefnu og vinna
samkvæmt listpólitískum markmið-
um.
Margir blönduðu sér í deiluna á
milli Jóns og Guðmundar. Þegar
hún stóð sem hæst árið 1935 sendu
þrír íslenskir listamenn búsettir í
Kaupmannhöfn Jóni baráttukveðj-
ur. Þetta voru þeir Siguijón Ólafs-
son, Þorvaldur Skúlason og Jón
Engilberts.
Háðungarsýning Jónasar
frá Hriflu
Listamannadeilurnar snertu
einnig Listasafn íslands og þá sér-
staklega innkaup fyrir safnið.
Listasafninu var tryggður sérstak-
ur tekjustofn með lögum árið 1928
sem átti að nota til listaverka-
og Ásgrímur Jónsson, Kjarval og
Einar Jónsson voru greinilega
hafnir yfir þessa skiptingu og voru
verk þeirra keypt reglulega í vald-
atíð Jónasar.
Listamenn fengu loks nóg af
vali Jónasar árið 1941 og fóru þess
á leit við Alþingi að menn með
sérþekkingu á sviði myndlistar
stjórnuðu innkaupum safnsins.
Jónas brást við þessari-beiðni með
því að sjá alfarið um kaup á lista-
verkum. Auk þess skrifaði hann
harðorða grein í Tímann um
„hnignun og úrkynjun" í myndlist.
Listamenn tóku þessu ekki þegj-
andi. Listmálarar í Bandalagi ís-
lenskra listamanna tóku sig saman
og neituðu að eiga viðskipti við
Menntamálaráð á meðan Jónas réði
þar.
Jónas hefndi sín með því að halda
„háðungarsýningu" á verkum
þeirra sem voru honum á móti
skapi. Sýningin var fyrst í Alþingis-
húsinu og síðan í útstillingarglugga
Gefjunar við Aðalstræti. Á þessari
sýningu voru myndir eftir Jón Stef-
ánsson, Jón Engilberts, Gunnlaug
Scheving, Þorvald Skúlason og Jó-
hann Briem. Rúmlega 60 listamenn
sendu þingmönnum ákæruskjal þar
sem þeir mótmæltu sýningu Jónas-
ar.
Jónas frá Hriflu lét ekki staðar
numið og sýndi næst verk sem
voru að hans mati til fyrirmyndar.
Sigurður Guðmundsson, Þórarinn
B. Þorláksson, Ásgrímur Jónsson,
Ríkarður Jónsson, Gunnlaugur
Blöndal, og Jóhannes Kjarval áttu
verk á þessari sýningu. Á sýning-
unni var einnig verk eftir Jón Stef-
ánsson sem stóðst kröfur Jónasar.
Viðbrögð listamanna voru mjög
hörð gegn sýningunni og efndu
þeir til listamannaþings til að efla
samstöðuna gegn Jónasi frá Hriflu.
Jónas var loks stöðvaður af
kaupa. Menntamálaráð hafði um-
sjón með innkaupunum og áhrifa-
mestur þar var formaðurinn sjálf-
ur, Jónas Jónsson frá Hriflu. Hann
réð mestu um listaverkakaup ríkis-
ins og Listasafnsins á milli 1934-
1942.
Ef innkaup safnsins frá þessum
tíma eru skoðuð má greinilega sjá
að Jónas var hallur undir
íhaldssamar skoðanir í myndlist.
Keypt var 71 verk eftir listamenn
sem má flokka sem þjóðlega á sama
tíma og 33 verk voru keypt eftir
listamenn sem líta má á sem full-
trúa nýrra viðhorfa. Listamenn eins
flokksbræðrum sínum.
Háttsettir menn innan
Framsóknarflokksins
stöðvuðu birtingu á grein
eftir Jónas þar sem hann
réðst harkalega að helstu
listamönnum þjóðarinnar.
Þetta gerðist í desember
1942. I byijun næsta árs
missti Jónas síðan valda-
stöðu sína í Menntamála-
ráði og gat ekki lengur
stýrt innkaupum á lista-
verkum fyrir Listasafn ís-
lands.
í deiglunni
*
Þó að mest hafi verið
íjallað um myndlist í þess-
ari grein er hún eingöngu
hluti af sýningunni sem
Listasafnið stendur fyrir
um tímabilið 1930-1944.
Á sýningunni er reynt að
skapa andrúmsloft þessara
ára með því að sýna auk
myndverka heimildarljósmyndir,
listiðnað, auglýsingar og bókakáp-
ur svo eitthvað sé nefnt. Einnig er
gefin innsýn í byggingarlist og
leiklist þessa tíma og listamanna-
deilunum gerð skil á sérstökum
súlum. Með þessu móti er hefð-
bundið sýningarhald brotið upp og
sýningargestir fá að njóta mynd-
listar tímabilsins í víðara samhengi.
Byggt á „í deiglunni 1930-1944.
Frá ulþingishátíð til
lýðveldisstofnunar. íslenskt
menningarlíf á árunum
1930-1944.“ Mál og menning,
1994.
Götuleikhús í Fjölskyldu-
og húsdýragarðinum
FRÁ og með morgundeginum 4.
júní er hægt að kynnast furðu-
legri fjölskyldu. Það er hin svo-
kallaða Furðufjölskylda sem ætl-
ar að vera með uppákomur í Fjöl-
skyldu- og húsdýragarðinum.
essi glaðlynda fjölskylda lendir
oft í hinum furðulegustu uppá-
komum sem oft eru ansi furðuleg-
ar, svo ekki sé meira sagt,“ segja
leikararnir Eggert Kaaber, Gunnar
Gunnsteinsson, Margrét Kr. Péturs-
dóttir og Ólöf Sverrisdóttir, sem eru
í fjölskyldunni. Furðufjölskyldan
mætir einnig á mannamót og
skemmtanir og er þá haft samband
við Gunnar Gunnsteinsson. Gunnai Gunnsteinsson, Margrét Kr. Pétursdóttir, Eggert Kaaber og Olöf Sverrisdóttir.
BRÚÐUBÍLLINN í ÚTILEGU
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Nýr brúóubíll og fylgifiskar hans. Helga Steffensen er fyrir miðju og Sigrún Edda
Björnsdóttir við hlið hennar, Sigríður Hannesdóttir er í gervi músarinnar Magneu
og Sigrún Erla Sigurðardóttir í hlutverki trúðsins.
í ÚTILEGU heitir nýja leikritið sem
Brúðubíllinn er að halda af stað með
á gæsluvelli borgarinnar. Sýnt verð-
ur á 33 útisvæðum í júní og byijað
á gæsluvellinum við Stakkahlíð
klukkan 10 á mánudagsmorgun.
Seinni sýning fyrsta daginn verður
klukkan 14 í Hallargarðinum. „Nú
höfum við náttúrusögur í tilefni lýð-
veldisafmælis," segir Helga Steffen-
sen, forsprakki leikhússins. „Yngstu
bömin fara með okkur í ferðalag um
stokka og steina og sjá blóm og dýr
og hitta dverga, tröll og álfa.“
etta er fjórtánda sumarið sem
Brúðubíllinn er á ferðinni. Helga
býr til brúður og semur handrit og
Sigríður Hannesdóttir hefur frá upp-
hafí stjómað með henni brúðunum.
Helga kveðst síðan hafa gaman af
samstarfi við ungt áhugafólk um
leikhús og í sumar verður Sigrún
Erla Sigurðardóttir líka á Brúðubíln-
um.
Talið er tekið upp í hljóðveri fyrir-
fram og Helga segir það kost af því
erfitt sé um vik á útisýningum. „Á
þennan hátt getum við líka haft karl-
raddir með,“ segir hún, „það em
nokkrir leikarar sem flytja. Við höf-
um svo verið að æfa hreyfíngamar
úti í ýmsu veðri að undanförnu."
Leikstjóri sýningarinnar er Sigrún
Edda Björnsdóttir og tónlistina sá
Magnús Kjartansson um. Helga seg-
ir mikið sungið í sýningunni, vísur
eftir Óskar Ingimarsson og Sigur-
björn Aðalsteinsson og íslensk ætt-
jarðarlög sem margir krakkar kunna.
„Við sýnum tvisvar á dag,“- segir
Helga, „og förum tvær umferðir á
alla vellina. Verðum í útilegu í júní
og með annað leikrit í júlí.“ Brúðu-
bíllinn er á vegum íþrótta- og tóm-
stundaráðs og ráðið gefur út smárit
um sýningamar. Þær eru líka aug-
lýstar fyrirfram á hveijum gæslu-
velli. Helga segir alla velkomna.
í útilegu er hálftíma leikrit í þrem-
ur þáttum fyrir böm frá tveggja ára
aldri. Helga segir velflestar brúðurn-
ar nýjar og helst að Lilli þyki ómiss-
andi. „Ég hef reynt að hætta með
hann en fengið að heyra að það
mætti ekki. Hann kemur þess vegna
í þriðja þætti og hittir mús sem seg-
ir honum frá náttúrunni. í brúðuleik-
húsi er allt hægt — meira að segja
steinarnir tala.“
Þ.Þ.
FEIGÐAR FRAMAGIRND
MAKBEÐ verður metorðagirnd sinni að bráð. Þó stendur honum frá
upphafi stuggur af henni, sigursælum hermanni, vegna þess hann
finnur að friðurinn er úti. Ekkert, hvorki maður né siðferði, má verða
í veginum. Óttinn býr síðan í skugga hans og allar hömlur losna af
grimmdinni. Einungis í henni felst mikilleiki Makbeðs. Hann kveðst
standa djúpt í blóði og enga góða kosti eiga. Einmana Makbeð með
drep í sálinni þykir í lokin lífið tóm söguþula, sögð af einu fífli, og
full af fímbulglamri - alveg marklaus.
ór Tulinius leikur titilhlutverkið
í uppfærslu Frú Emilíu á þess-
um harmleik Williams Shakespear-
es. Þijár sýningar verða á Makbeð
á Listahátíð í Reykjavík; á þriðju-
dag, miðvikudag og fimmtudag í
komandi viku. Þær fara fram í Héð-
inshúsinu við Seljaveg og hefjast
klukkan 20. Þetta eru forsýningar
en þráðurinn verður tekinn upp að
nýju í haust.
Morðvargurinn, eins og hann er
kallaður í lok leikritsins, vekur sam-
úð Þórs af því leikara er sú afstaða
nauðsynleg. Það er að minnsta kosti
hans álit og eins hitt að enginn sé
alvondur. „Menn eins og Hitler eða
Stalín," segir hann, „vöknuðu tæp-
ast á morgnana og sögðu, í dag
ætla ég að vera vondur. Þeir hafa
líkast til frekar sagt í dag mun ég
bjarga heiminum.
Makbeð hins vegar vaknar af
vondum draumum og hugsar um
það eitt að hylma yfír glæpinn til
að veija metorð sín. Ryðja úr vegi
hveijum þeim sem honum finnst
ógna þeim. Hann er ekki lengur
maður meðal manna heldur einn
með röddum samviskunnar, enda-
laust að beija þær niður. Blindaður
af valdagræðgi og hættur að greina
mörk góðs og ills. Þannig eyðir hann
sjálfum sér og öðrum og sársaukinn
hlýtur að vera skerandi.“
Hvaða kenndir bijótast harðast
um í honum? Þór nefnir fyrst ást
Makbeðs á eiginkonu sinni og
ánægju í upphafi með eigið ágæti.
Síðan taka myrkari öfl yfír: Ótti
breytist í ofsóknarbijálæði og reiði
hans við sjálfan sig verður að ógeði.
Kvalalosti, valdasýki, einmanaleiki
og fírring - allt
nagar þetta
mann sem hef-
ur engan að
tala við.
Makbeð
treystir engum
og trúir ekki á
neitt nema
spána um að líf
hans sé töfrar.
Æðstu metorð
segir hún og
verður honum að falli. Stríði lýkur
í leikbytjun en Makbeð nær ekki
að öðlast frið. Hann er aldrei sam-
stíga konu sinni, sem hvetur til ill-
virkja þegar hann hikar en hefur
svo raun af því hann linnir þeim
ekki. Forspáin kitlaði hana í upp-
hafí en samviskan brestur undan
glæpunum, fræg er senan þar sem
blóðið vill ekki af höndum lafðinnar.
Edda Heiðrún Bachmann leikur
hana í uppfærslu Frú Emilíu. Og
auk þeirra Þórs leika þar Þröstur
Guðbjartsson, Kjartan Bjargmunds-
son, Helga Braga Jónsdóttir, Steinn
Ármann Magnússon, Ása Hlín Svav-
arsdóttir og Jóna Guðrún Jónsdóttir.
Hlutverkum er fækkað úr tuttugu
í átta í leikgerð þeirra Hafliða Arn-
grímssonar, Grétars Reynissonar og
Guðjóns Pedersen, sem jafnframt
er leikstjóri sýningarinnar. Þre-
menningarnir spunnu upp úr þýð-
ingu Matthíasar Jochumssonar á
Makbeð. Ég spyr Þór hvað breytist
helst.
„Tíminn er miklu afstæðari en í
leikritinu sjálfu," segir hann, „við
erum ekki á ell-
eftu öld á Skot-
landi heldur
einhvers staðar
meðal nútíma-
fólks. Þannig
reynum við að
skoða það sem
gerist í mann-
eskjunni úr
meiri nálægð,
það er miklu
erfiðara að
finna til samkenndar með fólki sem
var uppi fyrir heilu árþúsundi. Við
viljum skoða innsta inntak verksins;
framagirndina sem eyðandi afl.“
Makbeð er talinn síðastur hinna
miklu harmleikja Shakespeares,
saminn upp úr annálum Holinsheds
og frumfluttur við hirð Jakobs I.
Makbeö sýndur hjá Frú
Emilíu á Listahátíð
í Reykjavík
7., 8. og 9. júní