Morgunblaðið - 04.06.1994, Qupperneq 6

6 C LAUGARDAGUR 4. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MENNING/LISTIR
NÆSTU VIKU
MYNDLIST
Norræna húsið
Verk Jóns Engilberts til 3. júlí.
FÍM-salurinn
Verk Jóns Engilberts til 3. júlí.
Kjarvalsstaðir
Skúlptúr - ísl. samtímalist til 24. júii.
Ásmundarsafn
Samsýn. Ásmundar Sveinssonar og
Kristins E. Hrafnssonar
Galleri Sævars Karls
Kristján Guðmundsson sýnir til 23.
júlí.
Ráðhús Reykjavíkur
Finnsk glerlist til 3. júlí.
Snegla listhús
Sýning á slæðum til 20. júní.
Gallerí Fold
Ingibjörg Styrgerður sýnir til 5. júní.
Nýlistasafnið
Sonný Þorbjömsd. og Haraldur Jóns-
son til 5. júní.
Perlan
Vilhjálmur G. Vilhjálmss. sýnir til 5.
júni.
Stöðlakot
Leifur Kaldal sýnir til 3. júlí.
Listasafn Kópavogs - Gerðarsafn
Sýn. á verkum Gerðar Helgad. og
úrval verka í eigu safnsins. Fram í
júní.
Listhúsið Laugardal
Hans Christiansen sýnir til 5. júní.
Listmunahús Ófeigs
Gunnar Kristinsson sýnir til 19. júní.
Gallerí Greip
Ragna Sigrúnardóttir sýnir til 15.
júní.
Gallerí Úmbra
Rudy Autio sýnir til 22. júní.
Gallerí Regnbogans
Tolli sýnir fram yfir miðjan júlí.
Portið Hafnarfirði
Samsýn. nemenda til 12. júní.
Götugrillið
Gúmmi van Rotterdam sýnir tfl 10. júrú.
Sólon íslandus
Sigurður Guðmundsson sýnir.
Gallerí List
Kristbjörg Guðmundsd. sýnir til 6.
júní.
Joel-Peter Witkins í Mokka tO 15. júlí.
Hlaðvarpinn
Sigurborg Jóhannsd. sýnir til 14. júní.
Listahomið Akranesi
Sigríður Jónsdótir sýnir til 15. júní.
TONLIST
Laugardagur 4. júní
Lúðrasveit Stykkishólms í Stykkis-
hólmskirkju kl. 17.
Fríður Sigurðard. og Halla S. Jónsd.í
Víðistaðakirkju kl. 17. Kór Akur-
eyrarkirkju í Skálholtskirkju kl. 16.
Sunnudagur 5. júní
Kór Hafnarfjarðar með tónleika í
Víkurkirkju kl. 16. og kl. 21. í sal
Hótels Eddu á Kirkjubæjarkl. Kirkju-
kór Lágafellssóknar í Lágafellskirkju
kl. 17.
Þriðjudagur 7. júní
Kór Hafnarfj. í EgiLsstaðakirkju kl.
21.
Miðvikudagur 8. júní
Kór Hafnarfjarðar í Norðfjarðar-
kirkju kl. 20.30. Homaflokkur frá
Fjóni í Listasafni Kópavogs kl. 16.
Fimmtudagur 9. júní
Homaflokkur frá Fjóni með tónleika
á Ingólfstorgi kl. 15, einnig á tónl. í
Bústaðakirkju kl. 20.30. Kór Hafnar-
fjarðar í Húsavíkurkirkju kl. 20.30.
Föstudagur 10. júní
Kór Hafnarfjarðar í Akureyrarkirkju
kl. 20.30. Homaflokkur frá Ijóni í
Perlunni ki. 16.15 og á tónleikum í
Hafnarborg kl. 20.30.
Laugardagur 11. júní
Homaflokkur frá Fjórú með tónleika
í göngugötunni á Akureyri kl. 11.30
og i Akureyrarkirkju kl. 17.______
LEIKLIST
Borgarleikhúsið
Gleðigjafamir kl. 20; lau. 4. júní.
Þjóðleikhúsið
Sannar sögur af sálarlífi systra kl.
20; lau. 4. júní.
Gauragangur kl. 20; sun. 5. júní.,
fös., lau.
Kæra Jelena kl. 20.30; lau. 4. júní,
mið.
Leikfélag Akureyrar - Lindarbæ
BarPar kl. 20.30; mánud. 6. júní,
þri., mið., fim.
Frú Emilía
Macbeth kl. 20; þri. 7. júní, mið, fim.
Möguleikhúsið v. Hlemm
Mariehonen „Den lille heks“ lau. 4.
júni kl. 15, Frú Emilía „Ævintýri
Trítils sun. 5. júní kl. 15, Möguleik-
húsið „Umferðarálfurinn Mókollur
sun. 5. júní kl. 17, Augnablik „Dim-
malimm" mán. 6. júní kl. 17.
Upplýsingar um listviðburði sem ósk-
að er eftir að birtar verði í þessum
dálki verða að hafa borist bréflega
fyrir kl. 16 á miðvikudögum merkt-
ar: Morgunblaðið, menning/ listir,
Kringlunni 1, 103 Rvík. Myndsendir:
91-691181.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Hasenkamp við uppsetningu sýningarinnar í Hekluhúsinu.
ÆÐRIÁHRIF LANDS
„ÍSLAND er endanlegur heimur landslagsmálarans, hér er allt sem hægt er
að hugsa sér. Litirnir og ljósið, fjöltin og skýin, ég hef hvergi séð annan
eins himin. Þótt ég hafi mikið málað stórfenglegt landslag, fjallasýn, hamra
og jökla, höfðar hið smáa ekki síður til mín í seinni tíð. Fjölbreytileg litbrigði
í hrauni, steinum og jarðvegi. Hér sýni ég hvort tveggja, málverk af því
nálæga og víða sýn af landinu. Mér finnst ég alltaf á íslandi þótt vinnustof-
an sé suður í Þýskalandi."
ýski landslagsmálarinn Adolfo
Hasenkamp kom fýrst til Is-
lands fyrir ríflega tuttugu árum. Síð-
an hefur hann margoft heimsótt
landið og farið víða. Hann kveðst
geyma áhrifin í huganum og mála
þau á striga þegar heim er komið.
Oft styðst hann líka við ljósmyndir
frá ferðalögunum til að hafa hlutföll
rétt af tilteknum stöðum, en mest
kveðst hann leggja upp úr huglægri
hlið málverksins, upplifun þess
óskýranlega í landinu og tilfinningu
fyrir æðra jafnvægi.
Alltaf land og ekkert fólk, segi ég
og hann bendir mér á eina af smærri
myndunum. Hún er af vatni og þegar
betur er að gáð sést móta fyrir fiski.
„Ég tók fyrst ekki eftir þessum laxi,“
segir Hasenkamp, „en svona slæðist
með inn á málverkin." Svo bendir
hann á aðra mynd og bætir við „hér
er líka líf, þetta eru andar jarðar. Ég
nefni myndina eftir þeim.“
Hasenkamp opnar fyrstu sýningu
sína hérlendis í Hekluhúsinu við
Laugaveg í dag. Hún stendur til 3.
júlí og rennur allur ágóði af sölu
mynda til Samtaka um tónlistarhús.
Úr borginni fer sýningin til Akur-
eyrar þar sem hún verður í Myndlist-
arskólanum frá 9. júlí til 7. ágúst.
Ágóði norðan heiða rennur til söfn-
unar vegna Nonnastyttunnar sem til
stendur að reisa í heimabæ skáldsins.
Hasenkamp fæddist 1927 og hóf
listferil sinn í Garmisch-Partenkirc-
hen eftir stríðið. Hann aflaði sér
undirstöðuþekkingar hjá Hans Hom
og nam síðan í myndlistarháskólan-
um í Frankfurt. Landslagsmyndir
Hasenkamps hafa víða verið sýndar
í Þýskalandi, sér og með verkum
annarra listamanna, en Islands-
myndir sýndi hann fyrst ytra í fyrra.
Það var í Miinchen í tengslum við
Evróputónlistarhátíðina þar. Hann
hefur dvalist í Sviss og ferðast um
álfuna í leit að efnivið en ísland verð-
ur honum að sögn hugleiknara með
árunum.
Þ.Þ.
Joel-Peter Witklns á Mokka
MYNDIRSEM
FÓLK ELSKAR
AÐ HATA
Framlag Mokka til Listahátíðar í
Reykjavík
Framlag Mokka til Listahátíðar í
Reykjavík er sýning á verkum eins
umdeildasta ljósmyndara dagsins í
dag. List Joels-Peters Witkins er
full af mótsögnum, stundum þrungin
ógeðfelldri tilfinningu og myndefn-
um, en um leið oft fögur. Ljósmynd-
ir hans hafa verið úthrópaðar en eru
þó í eigu margra helstu safna Banda-
ríkjanna og Evrópu. Sumir segjast
ekki geta horft á verk hans en um
leið safnar fólk á borð við Hollywood-
hjónin Cindy Crawford og Richard
Gere þeim af ástríðu.
Joel-Peter Witkin er 54 ára Banda-
ríkjamaður sem hefur í rúm tutt-
ugu ár verið að þróa sérstakan stíl
og myndheim. Og það er veröld sem
er engri annarri lík. Það sem blasir
við áhorfendum eru svart/hvítar ljós-
myndir, í hlýjum brúnleitum tón, þar
sem listamaðurinn hefur iðulega ri-
spað og teiknað í fílmumar. Þessar
myndir eru teknar innandyra, oft á
vinnustofu listamannsins í Nýju-Mex-
íkó, en einnig á vettvangi í löndum
eins og Mexíkó og Frakklandi.
í myndunum virðist sem Witkin
reyni eftir megni að fara yfir strikið,
að ögra mannlegum velsæmismörk-
um; kafi ofan í dýpstu sálarkima og
reyni að sýna hverskyns óeðli. Fyrir-
myndimar eru oft vanskapað fólk eða
fatlað, ofurfeitt eða óeðlilega horað,
látið fólk, ávextir, matur og líkams-
hlutar manna og dýra. í senum sínum
endurskapar Witkin gjaman listaverk
fyrri alda og blandar áhrifum lista-
manna sem hann dáir, á borð við
Bacon og Picasso. Hann notast við
grímur og hverskyns áhöld, lætur
mála fyrir sig rómantíska bakgmnna
og hreinlega kvelur þá sem sitja fyr-
ir. Markmiðið er að skapa myndir sem
em alltaf byggðar á einhverri fast-
mótaðri hugmynd, em fullar af til-
Uppskera, New Mexico, 1984.
vísunum og þmngnar tilfínningu.
Witkin segir að þær kenndir sem birt-
ist í myndunum búi innra með hveij-
um manni, fólk reyni að bæla þær
niður en vill samt sjá staðfestingu
þeirra í verkum annarra. Hann geti
sýnt þeim þær og fyrir honum séu
engin siðferðileg mörk; allt sé leyfi-
legt. Til að byija með var markmiðið
að gera myndir sem væm ögrandi
en snertu um leið við fólki. Síðar sagð-
ist hann vilja að myndimar væm jafn
sterkar og það sem fólk upplifði og
sæi á dauðastundinni.
Joel-Peter Witkin er sagður ákaf-
lega vinnusamur. Hann skissar hverja
mynd nákvæmlega áður en ljósmynd-
in er tekin og gerir iðulega ráð fyrir
líkamshlutum látins fólks. „í raun
má gera hvað sem er við fólk,“ segir
hann, en bætir við að hann myndi
þó oftast látna karlmenn. „Mér geng-
ur betur að mynda karlmenn þegar
þeir em látnir, þeir halda styrkleika
sínum betur.
Þegar ég vinn með höfuð sem skil-
ið hefur verið frá líkamanum, þá er
ég að taka þátt í sterku andlegu sam-
tali eða athæfi. Þessi manneskja átti
MILSKA TIL ÍSLANDS
í NORSKUM BÚNINGI
eftir Knut 0degárd
MILSKA getur varla talist mikið skáldverk borið saman við það besta, sem
ort var á Islandi á miðöldum, til dæmis Sólarljóð, Geisla og Lilju. Áhrifin
frá Lilju Eysteins Ásgrímssonar em auk þess svo geinileg, að Milska ásamt
skyldu kvæði, Rósu, verður auðveldlega gleymskunni að bráð. Þau hafa
líka verið örlög kvæðisins um árhundrað og segja má, að það séu aðeins
bókmenntafræðingar, sem þekki eitthvað til þess. Milska er óþekkt flestu
bók- og ljóðelsku fólki á íslandi og þá að sjálfsögðu einnig í útlöndum.
Með þessa gleymsku í sjálfu
heimalandinu í huga er það
merkilegt, að Ivar Orgland hefur
þýtt eða endurort "Milsku á norsku
og gefið út í glæsilegri bók, sem
myndlistarmaðurinn Anne Lise
Knoff hefur myndskreytt. Ljóðið í
búningi Orglands er lifandi og
áhrifamikið eins og sést á því, að
það varð kveikjan að einu besta verki
tónskáldsins Kjell Mörk Karlsens í
kirkjulegri tónlist. Og ekki nóg með
það: Milska kemur nú aftur til ís-
lands í mynd óratóríunnar „Milsku",
sem flutt verður í Hallgrímskirkju
18. júní undir stjórn höfundarins
sjálfs.
Um er að ræða verk, sem tekur
tvær klukkustundir í flutningi, fyrir
blandaðan kór, einsöngvara, upp-
lestur, strokkvartett og orgeí. Kór-
inn, tónlistarmenn og upplesarar
koma frá Noregi með styrk menn-
ingarmálaráðuneytisins og verða
hljómleikarnir framlag Norðmanna
til Listahátíðar. Það mun síðan koma
í ljós hvernig Islendingar taka á
móti þessu „gleymda" miðaldakvæði
í útlenskum búningi og sem texta
við kirkjulegt verk.
Allt gefur þetta tilefni til að minn-
ast þess, sem Ivar Orgland hefur
lagt af mörkum til kynningar á ís-
lenskum bókmenntum í Noregi. Frá
miðjum sjötta áratugnum hefur
hann verið óþreytandi við að „endur-
yrkja“ eins og hann kallar það ís-
lensk ljóð á nýnorsku og liggja nú
eftir hann margar bækur. Eru þær
með afar greinargóðum formálum
og viðfangsefnin allt frá miðalda-
kvæðum til ljóðaskáldskapar nú á
dögum. Samtímis því hefur hann
látið að sér kveða sem málfræðing-
ur, sem fræðimaður og kennari, og
doktorsritgerð hans tengir saman
Island og Norejg: Orgland er doktor
frá Háskóla Islands og ritgerðin
ljallaði um Stefán frá Hvítadal og
Noreg.
Þýðingar Orglands á Ijóðum Stef-
áns, sérstaklega Heilagri kirkju, eru
með því besta, sem hann hefur látið
frá sér fara. Hann er að upplagi og
lærdómi nátengdur nýrómantíkinni
en hefur þar að auki sterkar taugar
til fyrirrennara hennar, þjóðlegrar
rómantíkur og raunsæisstefnunnar.
Það er einmitt við þýðingar á þessum
hluta íslenskrar ljóðlistar sem Org-
land hefur látið mest til sín taka.
Nú veit ég ekki hvort glíma hans
við ljóð Stefáns frá Hvítadal leiddi
hann á vit íslensks miðaldakveð-
skapar en það var þó í framhaldi
af þeirri vinnu að hann fór að gefa
út þýðingar sínar á gömlum, íslensk-
um kveðskap. Eins og kunnugt er
snerist Stefán frá Hvítadal til kaþól-
skrar trúar 1942, sama árið og hann
gaf út Heilaga- kirkju.
Heilög kirkja er ort undir hryn-
hendum hætti, Liljulagi, og er ka-
þólsk trúaijátning í mikilli sögulegri
vídd. Lilja, sem er ort um miðja 14.
öld, er eitt af mestu bókmenntaaf-
rekum miðalda á Norðurlöndum,
dásamleg blanda hlutlægrar frá-
sagnar og áhrifamikillar sálarlífslýs-
ingar, og skáldleg tjáningin er bylt-
ing í norrænni ljóðlist. Þar eru
heimsskilningur Biblíunnar og ka-
þólsku kirkjunnar og sálarstríð
“bróður Eysteins“, sem við kunnum
lítil deili á, felld saman við sköpun-
ina, syndina, sektina og upprisuna
— jafnt einstaklingsins sem sjálfs
sköpunarverksins.
Líta má á Milsku sem afleiðingu
þeirrar bókmenntalegu byltingar,
sem höfundur Lilju hratt af stað.
Kvæðið ijallar einnig um mesta
harmleik þessa heims í kristnum
skilningi og eins og í Lilju er María
— móðir guðs — höfð í öndvegi.
Ógemingur er að tímasetja Milsku
nákvæmlega en kvæðið hlýtur að
vera ort allmiklu seinna en Lilja, lík-
lega nokkuð eftir aldamótin 1400.
Höfundurinn er ókunnur.
Ivar Orgland á heiður skilinn fyr-
ir að hafa með útgáfu sinni dustað
rykið af þessum næstum gleymda
þaetti í kaþólskum miðaldakveðskap
á íslandi. Milsku verður að vísu ekki
jafnað til Lilju en samt er víða að
finna í erindunum 90 mjög fagran
skáldskap. Kvæðið gefur okkur líka
gleggri mynd en við höfðum áður
af því stóra hlutverki, sem María
guðsmóðir hafði í andlegu lífi fólks-
ins. íslendingar eiga mikinn auð þar
sem Maríukveðskapurinn er og það
er kominn tími til að sækja í þann
sjóð: í samfélagi þar sem karl-
mennskuímyndinni er hossað með
allri sinni ásókn eftir ytri ávinningi