Morgunblaðið - 04.06.1994, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 4. JÚNÍ1994 C 7
sér raunverulegt líf. Líkami hennar
er einhvers staðar í kistu og hluti
heilans var kannski fjarlægður vegna
læknisfræðilegrar rannsóknar. Mitt
hlutverk, þegar tækifærið gefst, er
til dæmis að setja blóm í stað heil-
ans, eins og það væri uppspretta
minnar eigin tilveru. Ég reyni að
gera fullkomlega hógværa mynd. Það
er mjög skrýtin og sönn upplifun.“
Stundum eru líkamshlutamir úr
vaxi eða plasti og það dýpkar enn
heim blekkingarinnar í ljósmyndun-
um; áhorfandinn veit ekki alltaf hvað
hann er að horfa á. Þannig er það í
einni af þekktari myndum Witkins,
Uppskeru, frá 1984. Hún er byggð á
málverkum ítalans Archimboldos sem
gerði andlit úr ávöxtum og græn-
meti. „Ég sá þetta höfuð á safni með
læknisfræðilegum furðuverkum,“
segir Witkin. „Þetta er þurrkað höf-
uð, gert úr vaxi einhvem tímann um
síðustu aldamót. Ég dáðist mjög að
því og bað um að það yrði sent til
mín þannig að ég gæti tekið af því
mynd. En sökum þess hversu við-
kvæmt og mikið fágæti höfuðið er,
þá var beiðni minni hafnað. Ég þurfti
því að fara aftur á staðinn. Mér fannst
ég vera í pflagrímsferð, til að geta
sýnt andlit dauðans sem vitni um hið
yfirskilvitlega. Við konan mín eyddum
sex klukkustundum í að velja og raða
upp ávöxtunum áður en ég tók mynd-
ina. Fyrir utan það að vera um dauð-
ann, þá minnir myndin á tengsl líkam-
ans við fæðu. Höfuðið, þessi undar-
legi og þögli hlutur, minnir ekkert á
ofbeldi, þrátt fyrir að hlutar andlitsins
og hálsinn séu opin til sýna tauga-
enda og vöðva.“
Gegnum aldirnar hafa listamann
málað og teiknað myndir þar sem
hverskonar ofbeldi og sadómasókismi
birtist, en það sem gerir verk Witkins
áhrifameiri er sú staðreynd að þetta
eru ljósmyndir. Fyrir fólki er ljós-
myndin vitni um eitthvað sem gerð-
ist, einhver sannleikur, og í því felst
áhrifamátturinn. Þetta eru raunveru-
legar martraðir, hryllingur og að
sumra mati einnig geðveiki og klám.
Aðrir segjast þó sjá í þeim eitthvað
andlegt, kannski erótískt; skemmti-
lega fantasíu. Menn geta einfaldlega
ekki verið sammála um myndir Witk-
ins og sagt hefur verið að fólk elski
að hata þær.
Sýningin á Mokka er skipulögð af
Hannesi Sigurðssyni listfræðingi í
samráði við ljósmyndarann og hið
kunna Pace/McGill gallerí í New
York. Til gamans má geta þess að
þijár myndanna á sýningunni eru til
sölu; fyrir 180.000 krónur geta menn
eignast mynd eftir Joel-Peter Witkin,
tyllt henni upp í stofunni hjá sér og
athugað hvort það fæli burt gesti.
Einar Falur Ingólfsson
á skilið fyrir það besta, sem hann
hefur gert — og það er ekki lítið:
Ósmátt safn úrvalsbóka.
Því má heldur ekki gleyma, að
Orgland á heiðurinn af endurnýjuð-
um áhuga á íslenskri ljóðlist í Nor-
egi. Við, sem síðar tókum þátt í því
að kynna íslenskar bókmenntir, eig-
um honum beint og óbeint mikið að
þakka, það var hann sem kveikti
eldinn og vísaði veginn. Tónskáldið
Kjell Mörk Karlsen á einnig sitt lof
skilið. Þegar Milska var færð upp í
dómkirkjunni í Túnsbergi fengu höf-
undur og flytjendur afburðagóða
dóma. Mörk Karlsen, fyrrverandi
dómorganisti í Túnsbergi og Stav-
anger, er eitt af fremstu tónskáldum
Norðmanna. Eitt meginstefið í verk-
um hans er gamli kifkjusöngurinn á
miðöldum, gregoríanski söngurinn,
en túlkunin byggist á tónmáli okkar
tíma. Fyrir hann er vinnan með
Miisku enn eitt skrefið á þeirri braut,
sem er íslensk menning. 1987 hafði
ég þá ánægju að vera viðstaddur
uppfærslu á óratóríu eftir hann, sem
byggð var á þýðingu minni á Lilju,
en þar var um að ræða hluta dag-
skrár í tilefni af 100 ára afmæli elsla
og þekktasta byggðasafns í Noregi,
De Sandvigske Samlinger í Lille-
hammer. Á síðasta ári lét hann einn-
ig að sér kveða á íslandi þegar hann
tók við fyrstu verðlaunum í orgel-
verkasamkeppni á Kirkjutónlistar-
hátíðinni í Hallgrímskirkju og síðan
hefur hann skrifað orgelverk tileink-
að Herði Áskelssyni, organista kirkj-
unnar. Það verður hátíð orðs og tóna,
miðalda og nútímans, íslands og
Noregs, í Hallgrímskirkju 18. júní
kl. 16.00.
og efnalegri velferð er þörf fyrir
kvenlega þáttinn í okkar andlega
lífi og fyrir hann stendur María.
Ivar Orgland hefur einnig þýtt
nokkur önnur miðaldakvæði íslensk
og þar ber þýðinguna á Sólarljóðum
einna hæst en hún kom út í hátíðar-
útgáfu myndskreytt af Anne Lise
Knoff. Framlag Orglands hefur
varla verið metið að verðleikum.
Örlög hans hafa verið þau að vera
annaðhvort ausinn lofi lítilsigldra
gagnrýnenda, sem hvorki kunna ís-
lensku né þekkja til íslenskra bók-
mennta, eða vera gagnrýndur um
of af þeim, sem meira mega sín,
fyrir mistök og stirðleika, sérstak-
lega í þýðingum á íslenskum nútíma-
kveðskap (sem hans rómantíska
upplag er ekki náttúrað fyrir). Ég
hef sjálfur tekið þátt í þessari gagn-
rýni og þá látið liggja í þagnargildi,
að með þýðingum sínum á gömlum
skáldskap hefur hann auðgað norska
menningu. Tími er til kominn að
unna Orglands þess hróss, sem hann
Morgunlaðið/Þorkell
Skartgripir úr ýmsum efnum eru ó sýningu Sex ungra gullsmiða.
HONNUN
ÖÐRUVÍSI
FYRIRSÝNINGAR
SEX UNGIR gullsmiðir er yfirskrift sýningar á Listahátíð í Reykjavík.
Sýningin, sem er í anddyri Norræna húsins, verður opnuð í dag, laugar-
daginn 4. júní. Á þessari sýningu gefst fólki kostur á að sjá skartgripi
sem ekki er að sjá í búðargluggum dags daglega. Að sögn Erlings
Jóhannssonar, gulls'miðs, er þetta líklega í fyrsta skipti sem íslensk
sýning af þessu tagi er á Listahátíð en á síðustu Listahátíð sýndi dansk-
ur gullsmiður á sama stað.
Erling er einn af gullsmiðunum
sem taka þátt í sýningunni.
Auk hans sýna Kristín Petra Guð-
mundsdóttir, Sigríður Anna Sig-
urðardóttir, Timo Salsola, Torfi
Rafn Hjálmarsson og Þorbergur
Halldórsson. Þau hafa öll stundað
nám erlendis en starfa nú hér á
landi.
Að sögn Erlings er mikil breidd
innan hópsins. Þau eru öll ólíkir
hönnuðir og vinna með mismun-
andi efni en ákveðið var að ein-
blína á skartgripi sem sjálfstæð
listaverk á sýningunni. Á sýning-
unni má jafnt sjá skartgripi úr
gulli og silfri, og stáli, áli, við og
járni. Efnistök og form eru mjög
fjölbreytt. Erling sagði að þegar
Félag gullsmiða héldi samsýningar
sendu gullsmiðir oft skúlptúra en
þeim í hópnum fyndist þetta sýna
vantraust á skartgripahönnun.
Hann sagði að þó þau vinni öll við
gerð skartgripa þá nálgist þau
hönnunina öðruvísi fyrir sýningu.
Það væri þess vegna nauðsynlegt
fyrir smiðinn að sýna, þá yrði
hann að láta freyða í höfðinu.
Þarna væri tækifæri til að leggja
meiri metnað í verkin, bijóta upp
munstur og skapa eitthvað sem
hægt væri síðan að útfæra fyrir
hefðbundinn markað.
Sýningar af þessu tagi eru fátíð-
ar hér á landi. Að sögn Erlings
tóku þau öll þátt í svona sýningum
þegar þau voru í námi erlendis.
Þar er hefð fyrir sýningum af þess-
ari tegund en slíka hefð vantar
hér á landi. Eins og fyrr sagði
hefur Félag gullsmiða staðið fyrir
samsýningum en þar fýrir utan
hefur hönnun gullsmiða lítið verið
sýnd.
A.S.
ERU FRETTIR
TILBÚNINGUR
EINN?
Eftir Jóhann Hjálmarsson
Friðrik Rafnsson, ritstjóri Tíma-
rits Máls og menningar, skrifar
PS í fyrsta hefti tímaritsins á
þessu ári og víkur að ýmsu at-
hyglisverðu. Meðal þess er frétt-
ir.
Að mati Friðriks háir
hugsunarleysi víða bók-
menntagagnrýninni og hann
kemur með þá tilgátu að van-
hugsaðir dómar um nýjar bækur
í íslenskum blöðum séu því að
kenna að gagnrýnendur líti á
sig sem blaðamenn sem þurfi
að vinna hratt. Hann telur besta
svarið við þessu góðar bækur
og líflega bókmenntaumræðu
„sem er laus undan áþján hinna
svokölluðu frétta“.
Það sem Friðrik er í huga við
samningu Péessins eru ekki síst
ummæli franska heimspekings-
ins Jacques Derrida um að allar
fréttir séu meira og minna til-
búningur.
í viðtali við Jacques Derrida
sem birtist í íslenskri þýðingu í
nýútkomnu Tímariti Máls og
menningar (2. h. 1994) gerir
hann grein fyrir sjónarmiðum
sínum, en því miður stundum á
loðinn hátt, enda mun honum
ekki alltaf umhugað um að
koma beint að efninu. Óvænt
sjónarhorn virðast honum frem-
ur að skapi.
Tíðindasmíð
Derrida býr til tvö orð: tíð-
indasmíð og tíðindakostir. Hann
segir: „Með fyrra orðinu er átt
við að fréttir, tíðindi, séu tilbún-
ingur einn, þær séu smíðaðar,
menn verða fyrst að gera sér
grein fyrir því að tíðindi eru til-
búningur og síðan geta þeir
snúið sér að því að athuga hvers
konar tilbúningur þau eru.
Fréttir, eða tíðindi, eru ekki
sjálfgefnar heldur bókstaflega
framleiddar, síaðar og ma-
treiddar með aðferðum og tækj-
um sem eru gerð af manna
höndum, þar sem raðað er í
forgangsröð og búinn til tign-
arstigi til að þjóna öflum og
hagsmunum sem hvorki þolend-
ur né gerendur (þeir sem segja
fréttir og hlusta á þær, sem
stundum geta einnig verið
„heimspekingar“, en eru ævin-
lega túlkendur) gera sér nægi-
lega grein fyrir“.
Dagblöð og aðrir fjölmiðlar
geta vitanlega ekki sleppt frétt-
um. Það er þó ljóst að alltof
mikil áhersla er lögð á frétta-
flutning. Dagblöð án frétta er
erfítt að hugsa sér, en gaman
væri að fá slík blöð í hendur!
Almennur fréttaflutningur
mætti vera minni, en í staðinn
gætu komið fréttaskýringar í
formi greina. Menningarum-
fjöllun, ekki síst gagnrýni, yrði
áberandi. Umfjöllun af því tagi
er líka fréttir vilji menn líta svo
á. Sama er að segja um greinar
um það sem efst er á baugi inn-
anlands og utan.
Það að fréttirnar eru oftast
takmarkaðar og að mestu eins
í öllum blöðum og fjölmiðlum
er mötun sem erfitt er að skilja
að fólk skuli alltaf láta bjóða
sér. Hættan er meðal annars
fólgin í því, sem Derrida bendir
Jacques Derrlda
á, að upplýsingar berast frá sí-
fellt fleiri heimshornum, „en í
raun berast þær okkur frá æ
færri miðlum og dreifmgarkerf-
um sem eru að komast í færri
og færri hendur“.
Fjölmiðlafár
Þetta ýtir undir að tekið sé
mark á Derrida þegar hann
heldur því fram að „fjölmiðlafár
út af einhveiju sem ekkert er
breiðir þögn yfir þá sem tala
og starfa af einhveiju viti“.
Mér virðist hann mæla með
„dýpri“ umfjöllun í viðtalinu, því
að blaðamenn hrærist ekki og
sprikli stöðugt á yfírborðinu.
Það er fjarri lagi að tímarit ein
eigi að tileinka sér vandaða
blaðamennsku og þeir sem
starfa við dagblöð og aðra fjöl-
miðla séu í því að miðla sífellt
hinu sama á sem léttvægastan
hátt.
Að bókmenntagagnrýnendur
líti á sig sem blaðamenn í tíma-
þröng á ekki við hér heima, en
aftur á móti fer sú tilhneiging
vaxandi að gagnrýnendur þurfi
að ná sem mestri athygli og er
þá stundum gripið til vopna fár-
ánleikans. Þetta er í anda hinna
nýju vikublaða sem í mörgum
tilvikum eru skrifuð (en umfram
allt stjórnað) af fólki sem vill
gefa tóninn í sem flestum mál-
um eða er fyrirskipað að tjá sig
með þeim hætti sem líklegastur
er til'að auka sölu blaðanna.
Vofurnar
í viðtalinu við Derrida kemur
fram ótti við að ýmislegt válegt
geti endurtekið sig og sé reynd-
ar fyrir hendi, til dæmis gyð-
inga- og útlendingahatur. í Áls-
ír liggur við borgarastyijöld.
Vofa Marx skelfir þó ekki
Derrida, sem hefur ýmislegt að
athuga við þá fullyrðingu að
Marx sé endanlega dauður.
Hann vill ekki sætta sig við að
gagnrýni á kapítalismann sé
lokið, sigur markaðarins orðin
staðreynd. Fastheldni gamalla
marxista, gælur þeirra við líkið,
vekur ekki beinlínis hrifningu,
en sjálfsagt er ekki ástæða til
„ofsakæti" vegna þeirrar þróun-
ar til hægri sem greina má.