Morgunblaðið - 27.09.1994, Síða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 27. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
GREINARGERÐ FÉLAGSMÁLARÁÐHERRA
GUÐMUNDAR ÁRNA STEFÁNSSONAR
GUÐMUNDUR Árni Stefánsson félagsmálaráð-
herra lagði á blaðamannafundi í gær fram
greinargerð um störf sín sem bæjarstjóri í
Hafnarfirði og ráðherra Alþýðuflokksins.
Morgunblaðið birtir hér greinargerðina í heild.
UMRÆÐA um mig og mín störf hefur verið áberandi í
fjölmiðlum síðustu vikur og mánuði. Ég hefi reynt að gera
grein fyrir þeim atriðum sem tínd hafa verið til og ég hef
verið spurður um. Það hefi ég gert í blaðagreinum í Morgun-
blaðinu 8. september og 9. september sl. og í mörgum við-
tölum við. prentmiðla og Ijósvakamiðla. Svo virðist hins
vegar sem írafárið í kringum þessi mál öll hafi verið svo
mikið og umbúnaðurinn þeirra verið með þeim hætti að
efnisatriði þeirrar gagnrýni og ekki síður svör mín, hafi
með köflum orðið útundan. í því ljósi vil ég því freista að
gera grein fyrir sjónarmiðum mínum vegna þeirra mála
sem efst hafa verið á baugi í þessum efnum.
Ég vil taka skýrt fram að í mínum störfum sem bæjar-
stjóri og síðar ráðherra hef ég ævinlega freistað þess að
koma á framfæri upplýsingum til almennings um þau störf
og þau mál sem ég og mínir samstarfsmenn hafa verið
að vinna að. Með öðrum orðum það er mitt grundvallarsjón-
armið að stjórnmálamenn vinna fyrir opnum tjöldum, þeirra
stefnumið og aðgerðir hljóta gagnrýni og undirtektir á víxl
og að hlutverk fjölmiðla í nútímaþjóðfélagi sé að miðla
greinargóðum upplýsingum til almennings um þau mál.
Abyrgð stjómmálamanna er mikil. Þeir lúta líka ströngum
lögmálum umhverfisins, þ.e. opinberri umræðu um þeirra
sjónarmið og gerðir. Þeir hafa líka yfir sér dómstól sem
engin önnur starfstétt hefur, nefnilega kosningar á eigi
sjaldnar en fjögurra ára fresti.
Ábyrgð og vald Qölmiðla er að sama skapi mikið. Með
auknu sjálfstæði þeirra og styrk í íslensku samfélagi, eykst
ábyrgð þeirra að sama skapi. Margir þeirra hafa fullkom-
lega staðið undir þeirra ábyrgð. í 3. grein siðareglna blaða-
manna segir m.a.: „Blaðamaður vandar upplýsingaöflun
sína, úrvinnslu og framsetningu, svo sem kostur er og
sýnir fyllstu tillitssemi í vandasömum málum. Hann forð-
ast allt sem valdið getur saklausu fólki eða fólki sem á
um sárt að binda óþarfa sársauka eða vanvirðu."
Ég geri þetta að umtalsefni í upphafi þessarar greinar-
gerðar, því ég tel að mikilvægt sé að greina á milli gagn-
rýnnar umfjöllunar á málefnalegum grundvelli um störf
og stefnumið stjórnmálamanna og fullyrðinga fjölmiðla sem
eiga sér litla eða enga stoð í raunveruleikanum og þar sem
svo oft er langur vegur frá því að „upplýsingaöflun, úr-
vinnsla og framsetning" sé vönduð og að sýnd sé „fyllsta
tillitssemi í vandasömum málum“.
Það er ekki síður mikilvægt í lýðræðisþjóðfélagi, upplýs-
ingaþjóðfélagi, að gagnkvæmur trúnaður sé á milli ijöl-
miðla og almennings, en einnig stjórnmálamanna og þjóðar-
innar. Eg get ekki neitað því að í seinni tíð hafa ákveðnir
fjölmiðlar gengið þannig fram í almennri þjóðfélagsum-
ræðu, m.a. ákveðnir fjölmiðlar í umræðu um mín mál síð-
ustu vikur og mánuði, að augljóst er að fólk getur ekki
lengur treyst því að allt það sem sagt er og prentað sé
sannleikanum samkvæmt eða samkvæmt bestu vitund
þeirra sem ábyrgir eru fyrir upplýsingamiðluninni.
Vissulega lýtur almenn stjórnmálaumræða ákveðnum
lögmálum í þessu sambandi og óumdeild hefð er með þeim
hætti að hörð gagnrýni á stjórnmálamenn og störf þeirra,
t.a.m. af hálfu pólitískra andstæðinga, er eitthvað sem
enginn kippir sér upp við. Þannig eru einfaldlega leikreglur
stjórnmálanna.
í þeim ávirðingum sem á mig hafa verið bornar, hefur
hins vegar iðulega verið komið fram með fullyrðingar sem
eru ósannar og heimildarmanna er að engu getið. Einnig
hitt að ekki hefur verið leitað skýringa eða upplýsinga hjá
mér um mörg þau mál, ellegar hjá öðrum þeim er gætu
varpað skýru ljósi á málsatvik.
Með öðrum orðum hafa margir tekið undir þau sjónar-
mið mín, að hávaðasöm umfjöllun um verk mín og síðan
mig sem persónu, hafi í vaxandi mæli ekkert átt skylt við
málefnalega og sanngjarna umfjöllun á gagnrýnum grund-
velli, heldur meira tekið mið af umbúnaði og aukaatriðum.
Hver eru í raun kjarnaatriði þessarar gagnrýni? Ég mun
í þessari greinargerð skýra ítarlega mín viðhorf til þeirra
atriða og mála, sem hvað oftast virðast nefnd.
Stjórnmálamenn eru mannlegir og gera sín mistök. Það
sama gildir um mig. í opinberum stjórnsýslustörfum mínum
í gegnum árin hafa ýmsar þær ákvarðanir sem ég hefí
tekið eða átt þátt í að taka sannarlega sannað gildi sitt
og eru óumdeildar í dag, þótt tekist hafi verið á um mörg
þau mál á þeim tíma, sem þessar ákvarðanir voru teknar.
Á sama hátt hefur reynslan, sem sannanlega er ólygnust,
dæmt aðrar ákvarðanir verr. Það er eins og gengur í stjórn-
málum. Ég hef aldrei og mun aldrei halda því fram að
allar mínar ákvarðanir séu réttar og að mér séu aldrei
mislagðar hendur. Ég geri mín mistök eins og aðrir dauð-
legir menn.
Gagnrýni sú sem fram hefur verið sett á mín störf bygg-
ir annars vegar á störfum mínum sem bæjarstjóra í Hafnar-
firði um sjö ára skeið, frá júní 1986 til júní 1993, og hins
vegar sem ráðherra heilbrigðis- og tryggingarmála frá
þeim tíma til júnímánaðar yfírstandandi árs.
Hafnarfjörður
í umræðuhrinu síðustu vikna hafa störf mín og stefnu-
mið í Hafnarfirði verið gerð að umtalsefni. Hefur þar mjög
verið hallað réttu máli. Mér er það ljúft og skylt að gera
málefni fæðingarbæjar míns, Hafnarfjarðar, að umtalsefni
og einnig þau tólf ár sem ég hlaut traust kjósenda í Hafnar-
firði sem bæjarfulltrúi þar í bæ, þar af sjö ár sem bæjarstjóri.
Fyrstu 4 ár mín sem bæjarfulltrúi sat ég þar í minni-
hluta bæjarstjórnar. Alþýðuflokkurinn hlaut í kosningum
1982 um 20% atkvæða. í kosningunum 1986 brá svo við
að við Alþýðuflokksmenn í Hafnarfirði, þar sem ég sat í
efsta sæti, fengum stóraukið fylgi eða í kringum 35% at-
kvæða. í kjölfar þess mynduðu Alþýðuflokksmenn fimm
talsins meirihlutasamstarf með fulltrúa Alþýðubandalags-
ins, Magnúsi Jóni Árnasyni, sem er núverandi bæjarstjóri
í umboði Sjálfstæðisflokks og Alþýðubandalags. Það var
eftir þann kosningasigur sem ég var ráðinn bæjarstjóri
þessa nýja meirihluta.
Það var í mörg hom að líta í Hafnarfirði á þeim tíma
og um það tekinn ákvörðun eins og vilyrði höfðu verið
gefin um í kosningabaráttunni 1986, að taka til hendi.
Hófst umfangsmikið uppbyggingarstarf á fjölmörgum-svið-
um. Má þar nefna skólamál, æskulýðsmál, íþróttamál,
menningu og listir og síðast en ekki síst vildi ég freista
þess að opna stjórnkerfi Hafnarfjarðarbæjar, hleypa þar
ferskum vindum inn og færa svokölluð bæjaryfírvöld nær
íbúum bæjarins. Þróunin varð fljótlega sú að bæjarbúar
sóttu mjög á minn fund með sín mál af ýmsum toga, stór
og smá og ég reyndi að liðsinna þeim eftir því sem ég
best gat og unnt var. Margir voru í húsnæðis- og fjárhags-
vandræðum. Sannleikurinn er sá að stjómkerfi ýmissa sveit-
arfélaga og ríkisins að mínu áliti er stundum flókið og
þunglamalegt og einstaklingar eiga stundum erfitt með
að átta sig á réttindum sínum og hvernig þeir geti komið
sínum óskum á framfæri. Það fór því mikill tími í þessi
beinu samskipti við bæjarbúa Og naut ég vitaskuld liðsinn-
is hundruða ágætra hafnfirskra bæjarstarfsmanna og oft
var mitt hlutverk fólgið í því að leiðbeina þessum ágætu
sveitungum rétta leið í kerfinu. Margir fengu á þessum
sjö árum í starfi mínu sem bæjarstjóri úrlausn sinna mála,
aðrir fengu leiðbeiningar og ráðgjöf, en því miður var það
svo í Hafnarfírði sem alls staðar annars staðar að ekki var
hægt að koma til móts við ítrustu óskir þeirra sem til mín
sóttu. Ég held hins vegar að óhætt sé að fullyrða, og vísa
ég til samskipta minna við þúsundir Hafnfirðinga þessi sjö
ár sem bæjarstjóri, að ég hafi ævinlega reynt af bestu
getu að liðsinna fólki og það án þess að gera nokkurn
mannamun, hvorki draga fólk í dilka eftir stjórnmálaskoð-
unum eða stöðu í lífinu að öðru leyti, heldur hafi ég reynt
að þjóna öllum jafnt. Þetta eru stór orð en ég vísa enn
og aftur til þeirra Hafnfirðinga sem ég átti margvísleg
samskipti við og til þeirra íjölda starfsmanna bæjarfélags-
ins, sem ég átti svo gott samstarf við um mörg þessara
mikilvægu mála. Þetta vil ég sérstaklega undirstrika í ljósi
þeirrar ósönnu umræðu sem hafin er, að ég hafí í störfum
mínum sem bæjarstjóri farið í manngreinaálit, horft til
þröngs hóps sérstakra vina minna, flokksfélaga og ætt-
menna í störfum mínum sem bæjarstjóri. Ég vil fullyrða
að hér er verulega réttu máli hallað og þvert á móti hafí
öll störf mín helgast af öðrum grundvallarsjónarmiðum.
Mjög hefur verið um það rætt í kjölfar kosningasigurs
R-listans og margir talað um það opinberlega að nauðsyn
væri á hreinsunum á embættismannakerfi borgarinnar eft-
ir langvarandi stjórn Sjálfstæðisflokksins. Þessar raddir
komu að sönnu upp þegar Alþýðuflokkur og Alþýðubanda-
lag tóku við stjómartaumunum í Hafnarfirði árið 1986
eftir langvarandi stjórn sjálfstæðismanna og óháðra borg-
ara. Ég hafnaði þessum sjónarmiðum. Það var enginn ein-
asti starfsmaður bæjarins látinn fara fyrir stjórnmálaskoð-
anir. Það heyrði til undantekninga ef ágreiningur var um
ráðningu í mikilvægar stöður. Þær voru þó fjölmargar sem
bæjarstjómin í Hafnarfírði réð í á þessum sjö ámm.
Pólitíkin í Hafnarfirði hefur ævinlega verið hörð og bein-
skeytt. Andstæðingar okkar jafnaðarmanna í Hafnarfirði,
sjálfstæðismenn, hafa haldið uppi mjög harðri og háværri
andstöðu í bæjarstjórninni. Fyrir kosningarnar 1990 var
t.a.m. lítið gefið eftir í þeim efnum og var ýmsum brögðum
beitt í því sambandi og mörg þau sjónarmið sem þar voru
reifuð í málflutningi sjálfstæðismanna í þá daga, minna á
þá gjörningahríð sem að mér er beint nú um stundir. Við
jafnaðarmenn héldum ró okkar í þeirri kosningabaráttu og
höfðum uppi málefnalega baráttu, vísuðum til verka okkar
og bæjarbúar kunnu að meta þessi verk mín sem bæjar-
stjóra og okkar alþýðuflokksmanna við stjóm bæjarfélags-
ins og hlaut flokkurinn 48% atkvæða í þeim kosningum
og hreinan meirihluta. Ég sat á stóli bæjarstjóra til miðs
sumars 1993 þegar kallað var eftir starfskröftum mínum
af hálfu félaga minna í Alþýðuflokknum til setu í núver-
andi ríkisstjórn. Sat ég þó síðasta ár kjörtímabils bæjar-
stjómarinnar sem óbreyttur bæjarfulltrúi.
Mörg þau mál sem nú hafa verið tínd til og felld inn í
þá löngu sakaskrá sem mér er birt í fjölmiðlum og alman-
naumræðu síðustu viku eru m.a. „gömul mál“ frá Hafnar-
fírði sem sannarlega fengu þar mjög ítarlega umræðu,
þegar ég sat á stóli bæjarstjóra og einnig voru mörg þeirra
tíunduð í málgögnum pólitískra andstæðinga okkar í þeirri
kosningabaráttu sem háð var síðastliðið vor. Fátt er því
nýtt í þessum málflutningi og flestu verið svarað. Stærsta
svarið er þó fólgið í afstöðu kjósenda í Hafnarfírði í maí sl.,
í bæjarstjórnarkosningunum í Hafnarfirði þar sem Alþýðu-
flokkurinn fékk 38% atkvæða og er eftir sem áður lang-
stærsti flokkurinn í Hafnarfírði. Ég hef sagt þetta vera
talsverðan varnarsigur í ljósri örrar fylgisþróunar umliðinna
kosninga 1986 og 1990 og þeirrar staðreyndar að nýtt
framboð, kvennaframboð, kom fram á sjónarsviðið í kosn-
ingunum 1994. En til þess að taka af öll tvímæli og fara
yfír nokkur þau atriði sem nú hafa verið endurnýjuð og
tekin upp aftur vil ég segja þetta:
Um fjármál Hafnarfjarðarbæjar hefur verið mikið fjallað
um síðustu daga, eins og raunar síðustu ár. Þetta hefur
verið mál málanna í pólitískri umræðu í Hafnarfirði um
langt árabil. Það er deilt um viðskilnað jafnaðarmanna og
þar með mín í Hafnarfirði, eftir átta ára stjórn Alþýðu-
flokksins þar í bæ. Ég er stoltur af árangri flokksins. Allt
yfirbragð bæjarins í dag er ólíkt því sem var, þegar Alþýðu-
flokkurinn kom til skjalanna 1986. Hafnarfjörður í dag er
' allt annar bær. Fólk hefur flykkst til bæjarins. Fólksfjölgun-
in verið langt umfram landsmeðaltal, íbúafjölgun um fjög-
ur þúsund á þessu átta ára tímabili.
Ég hef sagt um þá dökku mynd sem núverandi meiri-
hluti hefur dregið upp af fjárhagsstöðu bæjarins, að þar
sé ekki allt sem sýnist. Ég á ekkert sökótt við tiltekna
endurskoðunarskrifstofu sem unnið hefur nýlegt yfirlit, en
aðeins bent á að niðurstöður þessara reykvísku endurskoð-
enda og uppgjörsmáti er á margan hátt ólíkur því sem
unnið hefur verið eftir í Hafnarfírði og í mörgum öðrum
sveitarfélögum um langt árabil. Og leiðir til allt annarrar
niðurstöðu. Bæjarendurskoðanda í Hafnarfirði, Helga
Númasyni, sem ráðinn var til Hafnarfjarðarbæjar árið 1976,
fyrir átján árum, við meirihlutastjórn Sjálfstæðisflokksins,
hefur fram undir þetta verið treyst af bæjaryfirvöldum í
Hafnarfirði til þessara starfa, burtséð frá því hvaða flokk-
ar fara með stjórn bæjarins hveiju sinni. Hann hefur tekið
með öðrum hætti á málum. Það hefur verið gert með hlið-
stæðum hætti og hjá sambærilegum sveitarfélögum, s.s.
Kópavogi og Reykjavík. Helgi Númason bæjarendurskoð-
andi hefur verið verið fulltrúi Sambands sveitarfélaga í
bókhaldsnefnd sveitarfélaga, sem vann að gerð handbókar
um bókhald og ársreikninga sveitarfélaga, fyrirtækja og
stofnana. Hann nýtur alls staðar trausts. Það er því út af
fyrir sig áleitin spurning hvers vegna núverandi bæjaryfir-
völd í Hafnarfirði kjósa að ganga framhjá hans starfskröft-
um, en sækja dýra þjónustu til Reykjavíkur.
Tillögur um niðurfellingu skulda á fyrirtæki og einstakl-
inga, sem endurskoðendur úr Reykjavík leggja til, þarfnast
langtum gaumgæfilegri skoðunar. Þar þarf að endurmeta
ýmislegt og margt orkar tvímælis. Svo virðist sem núver-
andi meirihluti í Hafnarfirði geri allar tillögur endurskoð-
enda að sínum. Það er athyglivert. Hér verður ekki fjallað
um einstök dæmi, en eftirtektarvert í þeim tillögum, að
lagt er til að afskrifa skuldir á fýrirtæki sem eru að vinna
stórverkefni fyrir bæinn um þessar mundir. Eftir á þó að
fjalla um málið í bæjarstjórn og fulltrúar hins nýja meiri-
hluta munu þar reyna að skýra þessa nýju stefnumörkun.
Að öðru leyti munu félagar mínir í Hafnarfirði, bæjarfulltrú-
ar Alþýðuflokksins þar í bæ, gera frekari grein fyrir sjónar-
miðum jafnaðarmanna í þessum efnum. Þarna er þó verið
að §alla um verk mín og stefnumið, þannig að ekki er
óeðlilegt ef eftir því er leitað, að ég svari uppkomnum álita-
málum þar um, þótt ég gegni ekki lengur störfum bæjar-
fulltrúa.
Einstök mál
Um nokkur önnur mál tengd Hafnarfirði sem fjölmiðlar
hafa hamrað á:
Ég ráðstafaði ekki íbúð í Asparfelli til tiltekinna hjóna
á niðursettum kjörum og framhjá hinu venjubundna ferli
varðandi meðferð félagslegra leiguíbúða, eins og ítrekað
hefur verið haldið fram.
íbúð þeirri í Asparfelli sem Hafnarfjarðarbær tók upp í
skuld vegna vangreiddra lóðagjalda var ráðstafað til bráða-
birgða í leigu, samhliða því sem íbúðin var til sölumeðferð-
ar. íbúðin var því aldrei meðal þeirra íbúða sem teljast til
félagslegra leiguíbúða, enda ekki í Hafnarfirði. Umsýsla
með ráðstöfun hennar, upphæð leigufjárhæðar og aðrir
skilmálar voru í höndum til þess bærra embættismanna.
íbúðin er 88 m2 að stærð og leigukjör voru 30 þúsund
krónur án rafmagns, hita og venjubundinna húsgjalda.
Söluverð eignarinnar mun í dag að mati eiganda, Hafnar-
fjarðarbæjar, vera 6,9 milljónir króna. Hvert markaðsverð
er verður ljóst þegar íbúðin selst. Sú tilviljun að kona
mannsins sem íbúðina leigði er dóttir bróður afa míns,
hafði engin áhrif á afgreiðslu málsins. Hafnarfjarðarbær
hefur því á engan hátt skaðast_ af þessum viðskiptum eins
og augljóst er hér að framan. í þessu máli sem og öðrum
var þó vitaskuld hin pólitíska ábyrgð mín, svo lengi sem
ég sat á stóli bæjarstjóra, til júníloka 1993.
Ég hafði ekki með að gera ráðningu húsvarðar í Hva-
leyrarskóla. Það var eðlilega verk skólafulltrúa bæjarins
og síðan skólanefndar eins og vera ber. Þess má geta til
viðbótar að frá ráðningu hans var gengið mörgum mánuð-
um eftir að ég hvarf úr starfi bæjarstjóra. Sjá meðfylgj-
andi yfirlýsingu skólafulltrúa.
Ég hafði engin afskipti af ákvörðunum er vörðuðu ein-
staka dagskrárliði Listahátíðar í Hafnarfirði. Hins vegar
er það mín skoðun að listahátíðin hafi tekist vel og verið