Morgunblaðið - 02.10.1994, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 2. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 2. OKTÓBER 1994 25
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMÐASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 125 kr. eintakið.
FJARHAGSSTAÐA
REYKJAVÍKUR-
BORGAR
INGIBJÖRG Sólrún Gísladóttir,
borgarstjóri, kynnti á blaða-
mannafundi í fyrradag úttekt end-
urskoðenda á fjárhagsstöðu
Reykjavíkurborgar. Er niðurstaða
úttektarinnar sú, að peningaleg
staða borgarsjóðs hafi versnað um
8,1 milljarð frá árinu 1990 til loka
júnímánaðar 1994. Kostnaður við
rekstur og framkvæmdir umfram
skatttekjur séu skýringin á versn-
andi stöðu borgarsjóðs. Borgar-
stjóri dregur þá ályktun af þessum
niðurstöðum, að „sú goðsögn sé
hrunin, sem lengi hefur verið við
lýði og að því er virðist um land
allt, að fjármálastjórn Sjálfstæðis-
flokksins sé sterk“.
Árni Sigfússon, fyrrverandi
borgarstjóri og oddviti Sjálfstæð-
ismanna í borgarstjórn Reykjavík-
ur, segir, að engum þurfi að koma
á óvart þessi niðurstaða úttektar
endurskoðenda. Hann sagði á
blaðamannafundi í fyrradag af
sama tilefni: „Við höfum gengið
mjög fram í aðgerðum gegn at-
vinnuleysi og haldið uppi fram-
kvæmdastigi, þegar menn hefðu
kannski getað aðhafzt lítið miðað
við fjárhagsstöðuna. Þegar við
erum með eignir yfir 100 milljarða
og sterka fjárhagsstöðu í saman-
burði við önnur sveitarfélög
treystum við okkur til að taka lán
til að létta byrðina á meðan erfið-
lega gengur í þjóðfélaginu."
Það er eðlileg ráðstöfun af hálfu
hins nýja borgarstjórnarmeiri-
hluta að láta gera slíka úttekt og
ætti raunar að gera í hvert sinn
sem meirihlutaskipti verða í sveit-
arfélögum. Hins vegar má spyrja,
hvort bókhald sveitarfélaga sé svo
langt á eftir tímanum, að heildar-
mynd af stöðu þess liggi ekki fyr-
ir á hverjum tíma. Um þetta sagði
borgarstjóri á fyrrnefndum blaða-
mannafundi: „Þannig er að þegar
fjárhagsáætlun er samþykkt, þá
er ekki jafnhliða samþykkt
greiðsluáætlun, hún kemur ekki
fyrr en í júlí. Það var því í raun
ómögulegt að átta sig á því hver
staðan var og hvert stefndi fyrr
en eftir mitt ár. Að hluta til stafar
þetta af því, að bókhalds- og upp-
lýsingakerfi borgarinnar er þann-
ig gert, að mjög erfitt er að ná
út nákvæmu uppgjöri á fjárhags-
stöðu borgarsjóðs nema einu sinni
á ári, um áramót." Þetta er fárán-
legt. Ekkert einkafyrirtæki gæti
lifað af slíkt upplýsingakerfi.
Reykjavíkurborg hefur að sjálf-
sögðu orðið fyrir barðinu á sam-
felldu kreppuástandi í sex ár. Það
hefði verið óhugsandi að reka
borgarsjóð og borgarfyrirtæki
með þeim hætti, að versnandi
.efnahagsástand endurspeglaðist
ekki í afkomu þessara aðila. Ef
sjálfstæðismenn í meirihluta borg-
arstjórnar á undanförnum árum
hafa ekki brugðizt við kreppunni
með því að skera niður rekstrarút-
gjöld borgarinnar og borgarstofn-
ana og fyrirtækja má með réttu
gagnrýna þá fyrir það.
Hins vegar er ljóst, að borgar-
stjórnarmeirihluti sjálfstæðis-
manna á siðasta kjörtímabili hefur
tekið ákvarðanir um skuldasöfnun
til þess að halda uppi atvinnu á
erfiðum tímum. Þess varð ekki
vart, að vinstri menn gagnrýndu
þær ákvarðanir á þeim tíma, frem-
ur að þeir teldu ekki nóg að gert.
Það er ekki við hæfi, að þeir komi
nú og gagnrýni sjálfstæðismenn á
þessum forsendum.
Hvað sem þessu líður var það
athyglisverð yfirlýsing hjá borgar-
stjóra, að „menn hefðu átt að átta
sig á því í þessu kerfi fyrir löngu,
að stjórnmál snúast ekki lengur
um að stjórna vexti heldur breyt-
ingum“. Það getur mikið verið til
í þessu og væri fróðlegt að borgar-
stjóri fjallaði frekar um þennan
þátt málsins.
ÞAÐ MÆTTI
• kannski taka
undir það með Snorra
að það ætti ekki að
vera neitt sérstakt
keppikefli skálda að
hlaupa úr einni lík-
ingu í aðra. Það gæti minnt á dað-
ur eða flöllyndi. En samt getur far-
ið vel á því; það getur aukið áhrif
í kvæði auk þess sem það getur
gefið hrynjandinni hlýlegri mýkt en
ella og þannig seytt fram þá tónlist
sem öll skáld keppa að í verkum
sínum.
EINHVER MESTU MEÐ-
• mæli með ljóðlist sem ég
hef nokkru sinni heyrt er reynsla
Paul Scotts sem skrifaði skáldsög-
una Staying on um haustlega ást
og hallandi heimsveldissól Breta á
Indlandi, auk Raj Quartet sem sjón-
varpsmyndin Dýrasta djásnið (The
Jewel in the Crown) byggist á. Scott
fór til Indlands 1943, valinn af
handahófi úr hópi foringjaefna í
brezka hernum, en áður hafði hon-
um verið synjað um stöðu þar eystra
vegna þess hann hafði sagt við
herskráningu að helzta áhugamál
hans væru ljóð! Heimurinn liti
kannski öðruvísi út en raun ber vitni
ef fleiri hefðu sama áhugamál og
Paul Scott. En almenningur er víst
ekki handgenginn helztu ljóðum
skáldanna, hvorki hér né annars-
staðar. Það er nýmæli á Islandi.
Heldur fínnst mér það ámátleg
staðreynd að públikum uppgötvaði
ekki W.A. Auden fyrren minninga-
ljóð eftir hann Stop all the clock í
Twelve Songs, IX (1936), er lesið
upp við jarðarför í gamanmynd —
og þá ætlar allt um koll að keyra
og Áuden verður eins og hvert ann-
að heimilisgoð í auglýsingveruleika
samtímans — og þó hefur hann
auðvitað ort allrahanda kvæði svo
flinkur sem hann var og sum jafn-
vel með þeim hætti að vel gæti
hæft sentimental smekk þeirrar
poppmergðar sem safnast saman
hingaðogþangað um jarðkúluna í
tugþúsundatali. Auden hefði sjálf-
sagt orðið fyrstur til
að brosa að þessari
hlálegu en dæmigerðu
uppákomu í skemmti-
iðnaðinum. Jafnvel
Morgunblaðið rauk
upp til handa og fóta
að fjargviðrast útaf þessu kvæði
fýrir kvikmyndamergðina sem virð-
ist aldrei sjá neitt nema íjölmiðla-
gárur samtímans. Auden var mikið
skáld og eftirminnilegt að hafa hitt
hann og upplifað í samtölum. Gagn-
rýnandinn Richel Hadas segir um
hann í ritdómi vestra að hann falli
algjörlega að formúlinni stórskáld;
hann hafí alla tíð verið mjög af-
kastamikill, sótt efnið í ljóð sín víða
að, hann hafi átt frumlegt innsæi
og sérstakan stíl og síðast en ekki-
sízt hafi hann kunnað bragfræðina
og notað hana af miklu öryggi í
ljóðum sínum — og var hann þó
fullgildur módernisti í nýskáldskap,
einskonar atómskáld í aðra röndina.
ALMENNINGUR HEFUR
• í raun aldrei lesið mestu
Ijóðlistina, hann veit einungis af
henni þegar bezt lætur. í minning-
argreinum hér í blaðinu örlar tilað-
mynda sjaldnast á frumlegum til-
vitnunum sem menn þurfa að hafa
fyrir og helzt apar hver eftir öðrum,
þótt til séu undantekningar að sjálf-
sögðu. En þó er alltof algengt að
minningagreinahöfundar líti ekki á
hinn framliðna einsog sérstakan
einstakling, heldur hópsál sem fell-
ur inní eftiröpun eða endurtekn-
ingu; þ.e. formúlu.
Thoreau segir að enginn geti les-
ið mikla ljóðlist nema mikil skáld.
Fyrir fjöldann, segir hann, er mikil
ljóðlist einsog stjörnur himinsins.
En fjöldinn hefur aldrei lesið himin-
inn einsog stjörnufræðingar.
Hitt er svo annað mál að skáld-
skapur getur aldrei komið í stað
upplifunar í náttúrunni. Við getum
séð stjörnuhimininn án þess geta
lýst honum, hvorki í orðum né
myndum; enda ástæðulaust að
keppa við sköpunarverkið, svo illa
sem við erum í stakk búin til þess.
Sú athugasemd David Humes í
Rannsókn á skilningsgáfunni er því
áreiðanlega rétt, að skáldin geta
aldrei dregið upp slíkar myndir af
náttúrunni, hversu stórkostleg sem
list þeirra annars er, að fólk villist
á þeim og raunverulegu landslagi.
„Mögnuðustu hugrenningar standa
hinum dauflegustu skynjunum að
baki“. Við þurfum ekki annað en
virða fyrir okkur íslenzkar öræfa-
myndir og fara svo inní óbyggðir á
fögrum degi til að sannfærast um
þetta. Þess vegna m. a. tel ég það
ekki hlutverk listar að lýsa, heldur
skírskota; upplifa nýja reynslu.
Leita nýs veruleika í goðmögnuðu
umhverfi. Draga ályktanir um
mannlífið, m.a. með skírskotunum
í náttúruna. Og endurskapa þannig
gamlan hugmyndaheim; vekja áður
óþekktar kenndir sem er ný og
mikilvæg reynsla. „Allar betri bók-
menntir eru aðeins myndir af mann-
lífinu sem sýna ýmiss konar lund-
arfar og aðstæður", segir Hume -
og mætti það vera til íhugunar,
þótt ekki sé það algild og óvefengj-
anleg regla. „Betri bókmenntir" er
auk þess afstætt hugtak; jafnvel
afvegaleiðandi. Það á við smekk
fremuren rök, án tilfinninga.
FUGLAR í BÚRUM
• syngja helzt ekki. Þeir
syngja þegar þeir byggja sér hreið-
ur. Hið sama ætti að gilda um okk-
ur. Við ættum að byggja yfir okkur
einsog veiðimenn. Þá syngjum við.
En við viljum heldur tilbúið hús og
höldum fuglarnir vilji það líka. Hús
sem aðrir hafa byggt. Ætlum við
að láta smiðunum einum eftir hreið-
urgerðina og glata þessari sköpun-
arþrá úr eðli okkar?
Svo segir Thoreau.
Hugsun okkar er hús. Og í þessu
húsi eru margar vistarverur. Og
þótt við sitjum ekki lengur við
kertaljós skulum við ætlaIjóðlistinni
athvarf í þessu húsi. Án hennar
verður þetta sönglaust hús. At-
hvarfslaust hreysi.
M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
REYKJAVIKURBRÉF
Laugardagur 1. október
UMRÆÐUR UM PÓLI-
tískt siðferði hafa ver-
ið háværar að undan-
förnu vegna harðrar
gagnrýni, sem fram
hefur komið á Guð-
mund Áma Stefáns-
son, félagsmálaráð-
herra, vegna embættisathafna hans, bæði
sem bæjarstjóra í Hafnarfirði og sem heil-
brigðis- og tryggingaráðherra. Þingflokk-
ur Alþýðuflokksins hefur nú komizt að
ákveðinni niðurstöðu í því máli. Ráðherr-
ann mun óska eftir því, að Ríkisendurskoð-
un rannsaki þau gagnrýnisefni, sem til
umræðu hafa verið og jafnframt hefur
utanríkisráðherra ákveðið að óska eftir
svonefndri stjórnsýsluendurskoðun á starf-
semi utanríkisráðuneytisins vegna gagn-
rýni, sem fram hefur komið á embættaveit-
ingar innan þess ráðuneytis.
Ekki er úr vegi að líta yfir farinn veg
í tilefni af þessum umræðum. Pólitísk spill-
ing hefur áður verið til umræðu á undan-
förnum áratugum. Ef einungis er horft
yfir hálfa öld frá lýðveldisstofnun er ljóst,
að tími hafta og skömmtunar, sem stóð á
annan áratug, gekk í garð fljótlega eftir
lýðveldisstofnun og lauk við upphaf Við-
reisnar, hefur verið eitt versta tímabilið í
þessum efnum. Þá voru pólitísk sambönd
forsenda þess, að innflytjendur eða fram-
leiðendur fengju Ieyfi til þess að flytja inn
vörur til sölu eða sem hráefni í iðnaðar-
framleiðslu. Samband ísl. samvinnufélaga
blómstraði á þessum tíma enda var það
sérstakt hlutverk Framsóknarflokksins að
tryggja hagsmuni Sambandsins við úthlut-
un innflutningsleyfa og úthlutun gjaldeyr-
is, sem þá var ekki auðvelt að fá.
Þótt einstakir stjórnmálamenn hafi
kannski ekki legið undir ásökunum fyrir
að notfæra sér þetta ástand er ljóst, að
stjórnmálaflokkarnir hafa allir gert það
með einum eða öðrum hætti, eftir því hverj-
ir voru við völd hveiju sinni. En jafnframt
má búast við og raunar ganga út frá því
sem vísu, að í skjóli þessa kerfis hafi þrif-
izt margvísleg spilling fyrir utan þá aug-
ljósu mismunun, sem var í gangi á þessum
tíma, eftir því, hvort menn höfðu pólitísk
sambönd eða ekki og þá við hvaða flokka.
Þessi spilling var hreinsuð út nánast
með einu pennastriki, þegar Viðreisnar-
stjórnin tók við völdum og gaf nær allan
innflutning til landsins fijálsan og gerði
ákveðnar ráðstafanir til þess, að nægur
gjaldeyrir væri fyrir hendi til þess að inn-
flutningsfrelsið yrði að raunveruleika. Tími
hafta og skömmtunar var liðinn. Menn
þurftu ekki lengur að fá leyfi frá nefndum
og ráðum til þess að mega flytja inn vörur
eða ráðast í fjárfestingar. Menn þurftu
ekki lengur að bíða dögum og vikum sam-
an eftir því að fá afgreiddan gjaldeyri. Sem
dæmi um gjaldeyrisskortinn á þessum
árum má nefna, að það var álitamál, hvort
stúdentar, sem útskrifuðust á þessu tíma-
bili fengju stúdentshúfur vegna þess, að
það var ekki hægt að fá gjaldeyrisyfir-
færslu til þess að leysa inn efnið í húfurnar!
Á þessum tíma voru ekki miklar opinber-
ar umræður um að þjóðfélagið væri gegn-
sýrt af spillingu, þótt menn töluðu um það
sín í milli. Fjölmiðlar voru ekki eins opnir
þá og nú og vafalaust hafa fáir viljað
hefja opinbera sókn á hendur þeirri spill-
ingu, sem þreifst í skjóli kerfisins af ótta
við að verða settir út í kuldann, þegar kom
að leyfísveitingum.
En frelsið útrýmdi spillingunni.
Pólitísk
skömmtun á
fjármagni
HAFTA- OG
skömmtun arkerfið
var annar af tveim-
ur stórum þáttum í
íslenzku þjóðfélagi,
sem framan af lýð-
veldistímanum skapaði jarðveg fyrir póli-
tíska spillingu. Hinn var sú pólitíska
skömmtun á fjármagni, sem segja má með
rökum að hafí staðið fram á síðasta ára-
tug. Það er alkunna, að stjórnmálaflokk-
arnir skiptu áratugum saman á milli sín
embættum bankastjóra ríkisbankanna,
sem lengi voru ráðandi á fjármagnsmark-
aðnum. Þar var hlutur Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks mestur en Alþýðu-
flokkur og Alþýðubandalag fengu einnig
sinn skammt.
í gegnum þessi pólitísku yfirráð yfír
bönkunum stjómuðu flokkarnir lengi vel
úthlutun lánsfjár, sem einnig var af skorn-
um skammti og raunar alveg fram á síð-
ustu ár. Það er fyrst nú síðustu misseri,
að auglýsingar hafa birzt hér í Morgun-
blaðinu, þar sem lánastofnánir auglýsa
eftir viðskiptamönnum. Þetta gerðist bæði
með beinum pólitískum afskiptum en einn-
ig í skjóli kunningjaþjóðfélagsins, þar sem
hver og einn talaði við flokksbróður sinn
í bönkum og öðrum lánastofnunum.
Jafnhliða voru settir upp fjárfestingar-
sjóðir undir pólitískri stjórn, þar sem þing-
menn höfðu beinan aðgang að fjármagni
með setu í sjóðsstjórnum. Lengst var geng-
ið í þessum efnum, þegar vinstri stjórn
Ólafs Jóhannessonar, sem mynduð var
1971, setti Framkvæmdastofnunina á fót,
sem nú heitir Byggðastofnun. Stór skref
voru líka stigin í þessum efnum í tíð vinstri
stjórnar Steingríms Hermannssonar, sem
tók við völdum haustið 1988, með stofnun
Atvinnujöfnunarsjóðs og Hlutafjársjóðs. í
gegnum þessa sjóði er búið að dæla út
óhemju fé, sem aldrei mun skila sér til
baka til eigenda þess nema í mjög tak-
mörkuðum mæli.
Það er alveg augljóst, að þeir, sem höfðu
aðgang að fjármagni í gegnum þetta kerfí
áratugum saman og þar til verðtiygging
var innleidd, fengu miklar eignir fyrir lít-
ið. í raun og veru var framkvæmd stór-
felld eignatilfærsla með þessum hætti í
þijá áratugi vegna þess að verðbólgan
greiddi skuldirnar niður. Eigendur pening-
anna fengu þá aldrei til baka með eðlileg-
um vöxtum. Þeir sem fengu lánin greiddu
þau aldrei til baka nema að hluta. Þar til
kvótakerfið kom til sögunnar var þetta
mesta eignatilfærslukerfi íslandssögunnar
að siðbót undanskilinni á 16. öld.
Verðtrygging og frelsi á fjármagns-
markaði þurrkaði þessa spillingu út á
nokkrum árum. Verðtryggingin með Ólafs-
lögum sá til þess, að sparifjáreigendur
fengu fjármuni sína til baka að fullu og
vaxtafrelsið, sem Þorsteinn Pálsson, þá-
verandi formaður Sjálfstæðisflokksins, átti
mestan þátt í að innleiða með ákvörðun-
um, sem teknar voru haustið 1984 var
trygging fyrir því, að þeir fengu peningana
til baka með vöxtum. Þótt enn megi finna
dæmi þess í ríkisbönkum, að bankastjórar
séu valdir af stjórnmálaflokkum er alveg
ljóst, að pólitísk stýring á bankakerfinu
er ekki lengur til staðar, kunningjatengsl-
in skipta engu máli vegna þess, að þeir,
sem eru lánshæfír, geta fengið lán í því
opna fjármagnskerfí, sem hér hefur orðið
til. Þar að auki hefur markaðurinn tekið
völdin með svo afgerandi hætti, að nú
þurfa fyrirtæki ekki lengur að leita til lána-
stofnana um fjármagn, nema þeim sýnist
svo. Fyrirtækin fara nú út á markaðinn
og fá nú betri kjör en bankarnir bjóða
eins og t.d. má sjá á skuldabréfaútboði
Eimskipafélags íslands hf. um þessar
mundir, þar sem félagið nýtur allt að því
sömu kjara og íslenzka ríkið.
Frelsið hefur þurrkað út tvö mestu spill-
ingarkerfin á íslandi, hafta- og skömmtun-
arkerfið og pólitíska skömmtun á fjár-
magni. Eins og sjá má af þessu má líkja
því sem gerðist á rúmum tuttugu árum
við byltingu í íslenzku samfélagi. Innflutn-
ingsfrelsi, verðtrygging og vaxtafrelsi,
þetta eru hornsteinar mikilla þjóðfélags-
umbóta.
HÉR SKAL EKKI
farið út að ræða
. það nýja skömmt-
tækirærm unarkerfí, sem sett
nú? var á stofn fyrir 10
árum, þ.e. kvóta-
kerfið, þegar fámennum hópi manna var
úthlutað miklum verðmætum fyrir ekki
neitt. Að því kemur, að það kerfi verður
sett í flokk með þeim tveimur, sem hér
Hvar eru
Mynd: Ámi Sæberg
hafa verið gerð að umtalsefni. En hins
vegar má spyija hvaða tækifæri séu fyrir
hendi í því opna samfélagi, sem við búum
nú í til þess að hygla mönnum annað hvort
vegna flokkstengsla eða kunningsskapar.
Embættaveitingar hafa lengi verið tæki
stjómmálamanna til þess að hygla flokks-
bræðrum eða jafnvel skyldmennum og vin-
um. Fyrr á árum stóðu oft gífurlegar deil-
ur um embættaveitingar ekki sízt, þegar
skipað var í embætti sýslumanna og bæjar-
fógeta svo og háskólakennara. Það er eftir-
tektarvert, að slíkar deilur eru fátíðar nú.
Þær skjóta upp kollinum við og við en ekki
í sama mæli og áður. Liklega er það vís-
bending um, að þeir sem embætti veita
taki sínar ákvarðanir á faglegri grundvelli
en áður. Þegar deilt er um embættaveiting-
ar nú er það yfirleitt ekki á þeim grund-
velli að um flokkspólitískar veitingar sé
að ræða heldur af öðrum ástæðum, ýmist
að ekki sé tekið eðlilegt tillit til menntun-
ar eða að ekki sé tekið nægilegt tillit til
starfsreynslu.
Margir hafa spurt, hvort slík tækifæri
séu fyrir hendi í samskiptum sveitarstjórna
og verktakafyrirtækja. Nú eru flest verk,
á vegum opinberra aðila boðin út og erfitt
að sjá, hvernig hægt er koma því við að
gauka verkum að sérstökum fyrirtækjum
vegna flokks- eða persónutengsla. Kröfur
viðskiptalífsins um heiðarleg vinnubrögð í
þessum efnum eru líka orðnar mjög sterk-
ar, að útboð séu fyrir opnum tjöldum og
efnislegur rökstuðningur fyrir því, ef ekki
er tekið lægsta boði. Skiljanlegt er, að
þeir, sem fyrir framkvæmdum standa vilji
ekki taka áhættu af því, að verktakafyrir-
tæki geti ekki staðið við sitt vegna veikrar
stöðu. Sveitarfélögum er beinlínis skylt að
gæta þess vandlega að hætta ekki al-
mannafé með þeim hætti.
Margvísleg spilling getur þrifizt í skjóli
einokunaraðstöðu á markaðnum. Enn er
hægt að nefna dæmi um það, að stjórn-
völd gangi um of erinda aðila, sem búa
við einokunaraðstöðu en þeim dæmum fer
fækkandi og eftir að við gerðumst aðilar
að EES og verðum að lúta þeim reglum,
sem gilda á markaðssvæði þess og ESB
verður stöðugt erfíðara fyrir stjórnvöld að
mismuna fyrirtækjum. Glöggt dæmi um
þetta eru fjölmargar kærur til Samkeppn-
isstofnunar og úrskurðir hennar.
Hins vegar er fullt tilefni til að spyija,
hvort önnur verktakastarfsemi sé að verða
farvegur fyrir stjórnmálamenn til þess að
hygla skyldmennum, vinum og kunningj-
um og flokksbræðrum en það er sú verk-
takastarfsemi, sem rutt hefur sér til rúms
á undanförnum árum og felst í því að ein-
staklingum eða jafnvel ráðgefandi fyrir-
tækjum eru falin einstök „verkefni", sem
greitt er fyrir úr almannasjóðum. Sú gagn-
týni, sem beint hefur verið að Guðmundi
Árna Stefánssyni snýst einmitt um slíka
ráðstöfun almannafjár.
Það hefur færzt í vöxt, að fólk vinni
fyrir sér með „ráðgjöf“ og vinnslu ein-
stakra „verkefna“. I flestum tilvikum er
hér áreiðanlega um fullkomlega eðlilega
vinnu að ræða og getur hentað betur fyr-
ir opinbera aðila, stofnanir og fyrirtæki
að fela sérfróðum einstaklingum eða fyrir-
tækjum slíka vinnu. En um leið fer ekki
á milli mála, að hér eru tækifæri fyrir
hendi fyrir þá, sem vilja notfæra sér þau.
Kannski má Iíka orða þetta á þann veg,
að vegna þessa möguleika liggi ráðherrar
og aðrir stjórnendur undir meiri þrýstingi
en ella um úthlutun „verkefna", sem ef
til vill orka tvímælis. Hvernig er hægt að
koma í veg fyrir misnotkun þessarar að-
stöðu? *
Að einhverju leyti er það væntanlega
hægt með útboðum. Ef um er að ræða
verkefni, sem er á færi margra einstakl-
inga eða ráðgefandi fyrirtækja að leysa
er ekki óeðlilegt, að opinberir aðilar bjóði
þá vinnu út eins og aðra vinnu. En að svo
miklu leyti, sem það er ekki hægt má
spyija, hvort það er ekki ráðherrum og
ýmsum öðrum stjórnendum sjálfum fyrir
beztu að einhvers konar takmörk séu sett
á rétt þeirra til þess að ráðstafa að eigin
geðþótta og hugsanlega þrátt fyrir beina
andstöðu æðstu embættismanna slíkum
verkefnum.
Við vandasamar ákvarðanir er skynsam-
legt að hafa samráð við aðra. Enginn er
óskeikull. Þau dæmi, sem til umræðu hafa
verið um embættisfærslu fyrrverandi heil-
brigðisráðherra eru augljós vísbending um
alvarlegan dómgreindarbrest. Hefði ráð-
herranum verið skylt að hafa samráð við
aðra um þessar ákvarðanir hefði hann
vafalaust komizt hjá því ámæli, sem hann
nú liggur undir. Sé það svo, að ráðherrar
hafi ráðstöfunarrétt á milljónum og jafn-
vel milljónatugum á fjárlögum er spurn-
ing, hvort það kerfi er ekki að ganga sér
til húðar og timi kominn til að gera breyt-
ingar á því.
Þótt þessar umræður hafi verið þung-
bærar fyrir núverandi félagsmálaráðherra
er líklegt að þær verði til góðs. Ætla verð-
ur að bæði stjórnmálamenn og embættis-
menn verði varkárari í ákvörðunum eftir
en áður. En þegar frá líður dugar það
ekki til heldur að starfsreglur séu með
þeim hætti að möguleikar til misnotkunar
verði nánast úr sögunni.
„Ef um er að ræða
verkefni, sem er á
færi margra ein-
staklinga eða ráð-
gefandi fyrir-
tækja að leysa er
ekki óeðlilegt, að
opinberir aðilar
bjóði þá vinnu út
eins og aðra
vinnu. En að svo
miklu leyti, sem
það er ekki hægt
má spyrja, hvort
það er ekki ráð-
herrum og ýms-
um öðrum stjórn-
endum sjálfum
fyrir beztu að ein-
hvers konar tak-
mörk séu sett á
rétt þeirra til þess
að ráðstafa að
eigin geðþótta og
hugsanlega þrátt
fyrir beina and-
stöðu æðstu emb-
ættismanna slík-
um verkefnum.“