Morgunblaðið - 18.02.1995, Blaðsíða 2

2 C LAUGARDAGUR 18. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
það sem hæfði við þessa fallegu
og kyrru sýningu, þar sem ljósum
var beitt af miklu listfengi og bygg-
ir á kyrrð og stemmningu."
Viðar: „Sýning fyrir stjörnu-
bjartan himin og norðurljós."
Haukur: „Já.“
Ég lít yfir kyrrt landslagið þar
sem furutrén hafa náð að skjóta
rótum í klettabeltum á báðar hend-
ur. Snjórinn liggur yfir. Gljúfrið er
endalaust og rauður bíllinn þýtur
eftir vel ruddum veginum. Það er
enn dagsljós.
Galdramenn
Sýningin á Góðu sálinni var í
undirbúningi þegar Haukur var
ráðinn sem leikhússtjóri við Beaiw-
ás.
Haukur: „Fyrsta sýningin sem
var algerlega á mínum vegum og
ég setti upp sjálfur var japanskt
Kabuki-leikrit. Ég heimfærði hana
upp á samískt samfélag og sagan
í verkinu hefði vel getað verið sam-
ísk.
Viðar: „Eru tengsl á milli sam-
ískrar og japanskrar menningar?"
Haukur: „Ekki sterk, en það er
þráður sem teygir sig austur eftir
norðurslóð Rússlands, yfir til
Jakútíu, Síberíu, Móngólíu, Kóreu
og þaðan til Japans ..."
Viðar: „Og þaðan til íslands. Því
þú lærðir leiklist í Japan!“
Haukur lætur ekki slá sig út af
laginu og heldur áfram:
Haukur: „... bæði hvað varðar
trúarbrögð og heimsmynd. Þetta
er austræn menning og það var
það sem heillaði mig. Héma í Nor-
egi hef ég alltaf verið að leita að
einhveiju framandi og ég fann það
hérna í Samaleikhúsinu. Það hefur
verið ákaflega spennandi fyrir mig
að byggja upp þetta leikhús og
móta stefnu þess. Það sem ég hef
lagt áherslu á er að fá samíska
rithöfunda til að skrifa fyrir leik-
húsið. Þeir lögðu ekki í að skrifa
fyrir leikhús áður, en það hefur
aukist.“
Viðar: „Hvað er Sami?“
Haukur: „Það eru frumbyggjar
Norður-Skandinavíu. Hvaðan þeir
komu eða hvenær, það er ómögu-
legt að vita. Á víkingaöld voru tölu-
verð samskipti á milli Sama og
norrænna manna og það eru orð í
samískunni sem em greinilega
komin úr norræna málinu. Trúar-
brögð þeirra era náttúrutrúar-
brögð. Sólfaðirinn var æðsti guð
þeirra. Samband þeirra við guðina
fór fram í gegnum seiðmann. Þeir
vora hirðingjar. Fylgdu hreindýra-
hjörðum sínum sem færðust á milli
svæða eftir árstíðum. Lifðu í full-
ÚR sýningunni „Skuggavaldur" sem sýnd veróur i Reykjavik.
Flestar sýningarnar
fjalla um líf sama og
menningu. Við erum
fyrst og fremst að
leika fyrir sama og í
öðru lagi erum við
sendiherrar fyrir
samíska menningu
komnu samræmi við náttúrana.
Þegar norrænir menn settust hér
að og tóku að eigna sér land og
girða það af, kom til árekstra líkt
og milli indíána og landnema í
Norður-Ameríku. Eignarréttur á
landi var ekki til í hugmyndaheimi
Sama. Landið þáðu þeir frá guðun-
um. í íslendingasögunum er getið
um Sama vegna galdrakunnáttu
þeirra. Norrænir menn sóttu til
þeirra til að læra galdra og óttuð-
ust þá jafnframt vegna galdra-
kunnáttu þeirra.“
Gljúfrið er á enda og við höldum
upp á heiðina, tveir Islendingar á
fleygiferð í átt að Samabyggðum.
Skuggarnir verða dýpri í lautum
og giljum. Það er farið að skyggja.
Ekkert hljóð heyrist nema í el-
drauðum bílnum sem sker hvítt
landið.
Viðar: „Hvað er það sem ein-
kennir samíska menningu?“
Haukur: „Það er tvímælalaust
söngurinn. Hann er það sérstæð-
asta. Það sem lifir ennþá. Það er
Joik.“
Viðar: „Hvað er Joik?“
Haukur: „Samar segja: Joik er
ekki söngur, Joik er Joik. Þetta er
afar sérstök raddbeiting. Ljóð.
Textinn er yfirleitt ekki mjög lang-
ur og hann er torskilinn þeim sem
ekki þekkja til. Þeir tala um að
joika einhvern, vin sinn eða ætt-
ingja t.d. Lagið er þá jafn lýsandi
og sjálfur textinn. Það er líka hægt
að joika dýr og landslag og
stemmningu. Dans er ekki til með-
al þeirra hérna norður frá, en trú-
lega meðal Austur-Samanna, sem
búa í Rússlandi. Þegar trúboðarnir
komu hingað, gengu þeir mjög
hart gegn þessum heiðnu trúarat-
Sveitasælur
TONLIST
Sígildir diskar
RALPH VAUGHAN
WILLIAMS: KONSERTAR
F. ÓBÓ, FIÐLU, TÚBU
& PÍANÓ.
The Lark Ascending: 2 sálmforleik-
ir; Toward the Unknown Regionj
Concerto Grosso f. strengi; Partita
f. tvöfalda strengjasveit. London
Symphony Orchestra (& kór) u. stj.
Brydens Thomsons. Chandos CHAN
9262/3. Upptökur: DDD, London
4/1987-11/1990. Lengd (2 diskar)
alls 2.30:25. Verð kr. 2.190.
TUTTUGASTA öldin fer senn
að renna sitt skeið. Á henni fékk
mannskepnan fyrst að upplifa bak-
hlið tækniframfara og risaborga:
hávaðamengun og streitu. Kannski
er það þess vegna, að pastoral-
stemningin lifir enn góðu lífi í sí-
gildri tónlist, meðan tónaljóð hásk-
ans og hávaðans á hlutfallslega
örðugra uppdráttar. Ég meina,
hvern langar að hlusta á Arcana
Varéses (accent grave) eða Allegro
Barbaro Bartóks eftir erilsaman
dag plús hálftíma í grenjandi bíla-
umferð? Varla hinn þögla meiri-
hluta. Því þó að til sanns vegar
megi færa, að slík músík sé „sönn“
í þeim skilningi, að hún endur-
spegli raunveruleika nútímans, þá
má satt stundum kyrrt liggja. Fyrr
var þörf; nú er nauðsyn!
Fyrir þá, sem þurfa ekki að
bregðast við áreiti með enn meira
áreiti (slíkir ku vera til), eru hljóm-
diskar dagsins valdir. Ekki svo að
skilja, að eintóm blíða einkenni
tónverk Vaughans Williams
(1872-1958), því hann spannar
meira svið en svo, og kemur það
einnig fram á ofangreindum Chan-
dos-diskum. Engu að síður má þar
finna gnótt af þeirri heiðríkju sem
þykir einkenna brezka tónlist fram
á módemisma seinni eftirstríðsára.
Það kvað einatt loða við Breta viss
heilbrigð íhaldssemi og vantrú á
nýstárlegar formúlur, einkum ef
þandar era til hins ýtrasta. Meðan
heimsveldi þeirra var og hét, kvöld-
ust þeir ekki heldur af þeirri minni-
máttarkennd sem oft kemur eyþjóð
til að gína gagnrýnilaust við hveiju
sem er utan úr heimi.
Vaughan Williams er ásamt vini
hans og samstarfsmanni, Gustav
Holst, fremsti tónhöfundur Breta
af kynslóðinni á eftir Elgar. Eins
og Bartók og Kodaly fengust þeir
framan af við þjóðlagasöfnun, og
andi enska þjóðlagsins er sjaldan
langt undan hjá V.W. Hann sá
einnig um útgáfu sálmalagasafns
og sagði sjálfur, að sá sem hefði
alizt upp við sum beztu (og verstu!)
sálmalög heimsins, þyrfti lítt að
kúra yfír fúgum og sónötuformi.
En hvað sem hefðbundnu tónlist-
arnámi leið, tileinkaði hann sér
fljótt hina glæstu strengjaskriftar-
hefð landa sinna, auk þess sem
hann sótti einkatíma í orkestran
hjá ekki verri manni en Maurice
Ravel, eins og sér þegar árangur
af í 2. sinfóníu hans (London) frá
1913.
Chandos-diskarnir tveir spanna
nærri hálfa öld. Elzta verkið, og
jafnframt hið eina með innlögðum
kór, Toward the Unknown Region,
er frá Vorblótsári Stravinskys,
1913; hið yngsta er Túbukonsert-
inn frá 1954. Fyrra verkið endar
svo hátyppt og hárómantískt, að
ósjálfrátt kemur niðurlagið úr
Gurrelieder Schönbergs upp í hug-
ann; á báðum stöðum svífur
dramatískur sólaruppkomuandi
yfir vötnum. En meðan Schönberg
hélt síðan sína leið, aðskiljanleg
Ijósár inn í framtíðina, situr Will-
iams við sinn tæra nýklassíska
keip svo seint sem 1954 í Túbukon-
sertinum. Hið óhöndlulega ein-
leikshljóðfæri (óassa-túba!) er
framúrskarandi vel leikið af
Patrick Harrild, og jafnast fyllilega
á við hina sólistana í diskaboxinu,
þ. á m. við skínandi frammistöðu
Howards Shelleys í fruntaerfiða
Píanókonsertinum í C-dúr
(1926/31), enda þótt laufléttur
blástur Davids Theodores í hinum
íðilfagra Óbókonsert frá 1944 hafi
kannski vinninginn í endurminn-
ingunni. Samt er nóg eftir handa
fagurkeram og serenissimo-tíkl-
um, og nægir að nefna hið dún-
mjúka tónaljóð The Lark Ascend-
ing (1914/26).
Lagrænum styrk ásamt óbilandi
ferskleika hættir löngum til að
verða stælurum að bráð, t.d. á
hvíta tjaldinu, og til eru sjálfsagt
þeir sem eru reiðubúnir að afskrifa
tónlist Vaughan Williams sem
„bíómúsík". En hvílík bíómúsík!
Túlkun Brydens Thomsons, Lund-
únasinfóníunnar og LSO-kórsins
er undantekningarlítið til fyrir-
myndar, og upptöku„sándið“ er í
einu orði sagt framúrskarandi.