Morgunblaðið - 31.05.1995, Qupperneq 2

2 B MIÐVIKUDAGUR 31. MAÍ 1995
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
mjög annt um þá og miðlaði þeim
óspart af dýrmætri og sumpart mjög
dýrkeyptri reynslu sinni og þekk-
ingu. Hún var alltaf veitandi fremur
en jþiggjandi.
Ymislegur sómi var Maríu sýndur
í lifanda lífi svo sem vert var. Hún
var sæmd stórriddarakrossi Hinnar
íslensku fálkaorðu, og allmörg síð-
ustu árin naut hún heiðurslauna
listamanna sem Alþingi veitir. Fyrir
hvort tveggja var hún mjög þakklát
eins og fyrir allt annað sem henni
var vel gert, þótt minna væri um
vert. Árið 1965 komu út á bók end-
urminningar hennar sem frú Sigríð-
ur Thorlacius hafði fært í letur.
Mikið látleysi og hófsemd prýðir þá
frásögn alla. Árið 1988 kom svo út
á þremur hæggengum hljómplötum
úrval úr upptökum af söng Maríu,
alls um 50 lög stór og smá, þar af
þijú eftir hana sjálfa. Umsjón með
þessari útgáfu höfðu Trausti Jóns-
son veðurfræðingur og Þorsteinn
Hannesson óperusöngvari. Elsta
upptakan mun vera frá því 1929
en hin síðasta frá árinu 1970, og
er þarna varðveitt ómetanleg heim-
ild um þroskaferil Maríu og ævi-
starf hennar.
María Markan var stórbrotin
kona. Hún var gædd frábærum
listgáfum og miklum glæsileika og.
einnig þeim skapsmunum, bjartsýni,
glaðlyndi og þolgæði, sem fleyttu
henni yfir margs konar mótlæti og
sættu hana beiskjulaust við rangs-
leitni örlaganna. Hennar er gott að
minnast.
Jón Þórarinsson.
Ástkær frænka og amma, eins
og ég kallaði hana stundum, er nú
látin. Mig langar til að minnast
hennar hér í fáeinum orðum.
Hún Mæja mín í Laugamesinu
var alltaf svo kát og hress og það
voru ófá skiptin þegar við mamma
og pabbi, sem var nú frændi hennar
og uppeldisbroðir í senn, komum til
hennar í heimsókn og hlustuðum á
hana spila og syngja við píanóið
sitt sem fjölmargir hafa setið og
lært við í gegnum árin. Já, það vita
víst allir að hún fór ótroðnar slóðir
á götum sönglistar og öllu sem henni
tilheyrði. Ég kynntist henni auðvitað
fyrst sem lítill strákur og það kenndi
margra grasa á annars litlu og lát-
lausu heimili hennar Mæju minnar
og ljóst að ýmislegt hafði á daga
hennar drifið. Kvöldið var vel heppn-
að ef við gátum spilað eitt af hinum
mörgu og skrýtnu spilum hennar
sem voru stundum flókin fyrir
hnoðra eins og mig, en það var líka
yfirleitt nóg af góðgætismolum til
að kyngja með þessu öllu og þá sat
maður sáttur. Svo komst maður
aðeins til manna og þá fór nú róður-
inn að þyngjast fyrir mína, en að
sama skapi hafði spilið loksins feng-
ið tilgang og molunum ýtt til hlið-
ar. Reyndar minnist ég hennar
Mæju minnar aldrei öðruvísi en sem
eldri konu og ég kallaði hana stund-
um ömmu, líka af því þannig vildi
hún hafa það. Það fór vel á með
okkur og reyndist hún mér sérstak-
lega vel í hvoru hlutverkinu sem var
og var mikill viskubrunnur að vitna
í ef svo bar undir. Eitt er mér þó
sérstaklega minnisstætt svona þeg-
ar árin liðu og maður eltist og það
var hve vel fór á með Mæju og
mömmu minni. Það var sjaldan að
mamma hló eins mikið í einu sím-
tali og þegar Mæja var á línunni
hinumegin. Þær höfðu sérstaklega
góð áhrif á hvor aðra og kvöddust
alltaf hlæjandi.
Nú eru dagar þessarar yndislegu
konu taldir. Megi hún hvíla í friði
og Guð blessi hana.
Böðvar Markan.
Hinn mikli og ógleymanlegi per-
sónuleiki, María Markan er látin.
Hún hefði orðið 90 ára 25. júní
næstkomandi.
Ég kynntist Maríu er hún var
orðin vel fullorðin kona. Hætt í
sviðsljósinu og kennslu.
Ég hitti hana á Elliheimilinu
Grund við messu hjá „Félagi fyrr-
verandi sóknarpresta“. Var hún þar
í kómum ásamt Sigríði Ársælsdótt-
ur vinkonu sinni og hjálparhellu.
Eftir nokkur skipti, sagði ég henni
að ég væri með öldrunarstarfið í
Hallgrímskirkju og væri með dag-
skrá hálfsmánaðarlega. Hvort nokk-
ur leið væri að hún vildi koma og
syngja fyrir okkur? Nei, sagði hún,
á þann hátt að það var nei, en,
bætti hún við, en ég skal koma og
syngja með ykkur. Þetta varð upp-
haf að áralangri vináttu.
María kom og settist við píanóið
og leiddi fjöldasöng í nokkur ár,
einnig í Laugameskirkju. Ekki vissi
ég þá að hún hafði verið píanisti
áður en hún hóf söngnám, en túlkun
hennar á „Kvöldklukkunni“, eða
„Sjáið hvar sólin hún hnígur“. Þar
leikur hún trillur á meðan hún syng-
ur.
Heyrið þér klukku, hún klingir við láð,
kallar í húsin til aftansöngs brátt.
Klukkan hún fær oss nú fró,
friðinn og heilaga ró.
Síðan þykja mér allar útsetningar
á þessu lagi fátæklegar.
Ég rakst fyrir stuttu á grein, þar
sem að blaðamður hefur viðtal við
Maríu, þegar hún er 77 ára. Heila
opnu.
„Þú syngur alltaf talsvert, er það
ekki?“
„Ég skal syngja fyrir þig.“ Svo
byijaði hún að spila og syngja.
„Syngdu meðan sólin skín.“ Og víst
var röddin furðu góð og klingir eins
og litlar silfurbjöllur á sunnudegi.
Satt að segja man þessi blaðamaður
ekki eftir öllu indælli stund á sínum
starfsferli, en að sitja einn með
Maríu Markan ókrýndri drottingu
íslenskrar sönglistar og hlusta á
hana. Eða horfa á hana, því hún
og tónlistin runnu saman í eitt, aug-
un í henni sindruðu eins og í bami
á jólum og það var eins og stjömur
lýstu upp stofuna.
Ég skildi þennan blaðamann vel.
Ég hafði sjálf notið sömu áhrifa í
stofunni hennar Maríu á Laugames-
veginum.
Er María hafði fengið pláss á
Droplaugarstöðum, spurði ég hana:
Hvað ætlar þú að gera við plöturnar
þínar og safnið þjtt frá því að þú
varst söngkona? Ég veit það ekki,
sagði María. Þetta varð til þess að
ég hafði samband við frænda minn,
Aðalgeir Kristjánsson skjalavörð,
aðdáanda Maríu. Hann benti mér á
að tala við Grím Helgason þjóð-
skjalavörð, sem þá var á lífi.
Þegar María var komin á Drop-
laugarstaði, kom Grímur og sótti
okkur Maríu þangað. Hann ók okk-
ur að Laugamesveginum og við fór-
um öll upp í tóma íbúðina hennar
Maríu. Þar settust við á þijá kolla
og María afhenti Grími formlega
plötur, úrklippur, bókina sína og
kasettur, sem hún hafði talað inn
á, sungið og spilað sér til afþreying-
ar. Svo gerði hún sér grein fyrir að
þetta gætu orðið merkilegar heim-
ildir síðar meir, fyrir þá sem hefðu
áhuga á lífshlaupi hennar. María
sagði Grími ýmislegt frá söngferli
sínum og ég hafði það á tilfinning-
unni að fyrir honum væri þetta helg
stund.
Er við vomm að fara, komum við
inn í eldhúsið. Þá segir María.
„Heyrðu Dómhildur mín. Getur þú
ekki notað þessar eldhúsgardínur,
ég hefi ekkert með þær að gera
lengur. Þær prýða nú eldhús-
gluggann minn og sóma sér vel.“
Ég hafði samverustundir á Drop-
laugarstöðum. Þangað kom María,
ef heilsan var þokkaleg. Það var
segin saga að seinna um daginn
hafði hún samband við mig og Iét
mig vita hvemig henni þótti. Oftast
sagðist hún vera fegin að hafa drif-
ið sig niður. En einu sinni gaf hún
í skyn að þetta hefði verið hálf mis-
lukkað. En, bætti hún við, ég ætla
að hafa samband við Elínu Sigur-
vinsdóttur, gamlan nemenda minn,
og vita hvort hún vill ekki syngja
fyrir okkur. Og það gerði Elín af
prýði, eins og hennar var von og
vísa.
Guðrún Tómasdóttir sendi Ólaf
Bjarnason tengdason sinn, og dótt-
María Markan og Fritz
Weisshappel.
ur, til að syngja á samvemstund í
Hallgrímskirkju. Á eftir sagði Mar-
ía: Þessi ungi maður hefur fallega
náttúmrödd. Ég sagði við hann að
hann ætti eftir að komast langt. Svo
veit ég að hann hefur fengið nokkur
heilræði frá henni.
Einnig var ung stúlka að syngja
fyrir okkur í Hallgrímskirkju. María
gengur til hennar á eftir, en ég finn
að stúlkan kannast ekkert við þessa
konu. Ég geng til þeirra, og segi:
Þú veist að þetta er María Markan?
Andlit ungu stúlkunnar ljómaði allt.
Hún breiddi út faðminn og sagði
með fögnuði: „Ert þú María Mark-
an?_“
Ég kom nokkuð oft til Maríu á
Droplaugarstöðum. Stundum var
hún hálf lasin og niðurdregin, en
það var segin saga, að ef það var
hægt að fá hana til að tala um
gamla daga, lifnaði hún öll við. Hún
var leikari af guðsnáð og sagði svo
lifandi frá að unun var á að hlýða
og svo hlógum við báðar.
María var trúkona mikil.
Er ákveðið var að við hjónin flytt-
ust til Blönduóss og ég kom til að
kveðja hana, sagði ég í lokin. „Mar-
ía viltu signa mig? Svo kraup ég
fyrir framan hana. Við lásum saman
Faðirvorið og svo lyfti hún hendinni
með erfíðismunum og signdi mig.
Ég gerði eins við hana. En ég kvaddi
með gömlu kveðjunni. Guð blessi
okkur báðar.
Er ég frétti andlát Maríu, sem
ég hafði búist við lengi, fletti ég
upp í Biblíunni og fékk 96. Davíðs-
sálm.
Syngið Drottni nýjan söng,
syngið Drottni öll lönd.
Syngið Drottni, lofíð nafn hans,
kunngjörið hjálpráð hans dag eftir dag.
Segið frá dýrð hans meðal heiðingjanna.
frá dásemdarverkum hans meðal allra þjóða.
Því er mikill að Drottinn og mjög vegsamlegur.
Dómhildur Jónsdóttir.
Þegar komið er að kveðjustund
langar mig að senda þér örfá, fá-
tækleg kveðju- og þakkarorð. Ég
tel það forréttindi að hafa fengið
að kynnast slíkri manneskju sem
þú varst. Þrátt fyrir ævintýrin í lífi
þínu varst þú alltaf sama hlýja,
góða Maja, bráðskemmtileg og
hreinskilin, sem svo gaman var að
ræða við. Þú varst fundvís á ef eitt-
hvað bjátaði á. Og einhvernveginn
var alltaf sólskin eftir samtal við þig.
Ég trúi því, að nú líði þér vel.
Búin að fá hvíldina, komin í faðm
ástvina þinna sem þú saknaðir og
gengin til liðs við englakórinn stóra
sem hljómar nú enn skærar en
nokkru sinni.
Þakka þér Maja mín allt gott til
mín og minna og megi góður Guð
blessa og varðveita minningu þína.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með Guði,
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
(V. Briem.)
Helga Rósa.
Við systumar vorum svo lánsam-
ar í æsku að eiga óskertan kvóta
af ömmum og öfum á lífi, og hélst
svo langt fram á unglingsár. Þeim
fylgdu líká systkinahópar, misjafn-
lega stórir og aðgengilegir. Mjög
var farið að tínast úr tveimur þeirra,
einn var í öðru landi en sá fjórði
var tiltölulega heillegur enn. Það
voru afi Siggi og systkini hans. í
dag kveðjum við síðasta fulltrúa
þessa ættliðar, sem var bæði fjöl-
mennur og spannaði langan tíma.
Það hafa orðið kaflaskil.
Maja frænka var tvímælalaust
frægust í þessum hópi. Goðsögninni
kynntumst við löngu áður en við
litum hana augum í fyrsta sinn.
„Síðasta lag fyrir fréttir" og þessi
klassíska spurning: „Ertu skyld
Maríu Markan?" sáu um að halda
henni lifandi.
Ein fyrsta minning okkar um
Maju frænku í eigin persónu lýsir
henrri vel. Það var eitthvert sumarið
skömmu eftir að hún fluttist til
Reykjavíkur að hún dvaldi á Nátt-
úrulækningahælinu í Hveragerði,
sér til uppléttingar og heilsubótar.
Þá tilheyrði auðvitað að fá sér
göngutúr í nálægan sumarbústað
þar sem við vorum stödd í fríi. Þau
heyrðust langar leiðir hlátrasköllin
þegar hún birtist ásamt vinkonu
sinni, skólaus og holdvot eftir að
hafa dottið í lækinn sem á vegi
þeirra varð.
Önnur ljóslifandi minning tengist
fermingarveislum okkar. Eins og
gefur að skilja fór það ekki framhjá
neinum þegar þau systkinin voru
nokkur samankomin. Þau áttu það
sammerkt að vera rómsterk með
afbrigðum og fóru ekki í launkofa
með það. Þegar þau hófu upp raust
sína samtímis var ekki laust við að
fermingarbarnið færi hjá sér, en
stundin líður því seint úr minni. Við
höfum það fyrir satt að ýmsir fleiri
hafí notið góðs af en veislugestirn-
ir, því íbúar í næsta nágrenni munu
hafa slökkt á útvarpstækjum sínum,
lygnt aftur augunum og hlustað á
“tónleikana". Maja átti ekki minnst-
an þátt í þeirri stemmningu sem
skapaðist við þessi tækifæri, enda
kunni hún reiðinnar býsn af lögum
og textum og var að auki liðtæk í
undirleikinn með ömmu Ingrid ef
svo bar undir.
Einnig minnumst við notalegra
stunda á Laugarnesveginum, í litla
hreiðrinu hennar. Það fylgdi því allt-
af sérstök tilfinning að ganga upp
stigann til hennar, framhjá öllum
stjömunum, innrömmuðum og
dreymnum á svip, sem prýddu vegg-
inn í stigaganginum. Svo tók hún á
móti manni með útbreiddan faðm-
inn.
Maja frænka var gædd mörgum
eiginleikum sannra listamanna. Hún
var skapmikil ef því var að skipta
en líka flestum blíðari, gladdist inni-
legar en flestir aðrir, og enginn hló
hjartanlegar en hún. Og hún hafði
stórt hjarta. Þess urðum við systurn-
ar oft aðnjótandi og erum þakklátar
fyrir.
Þegar þeirri fyrstu okkar fæddist
prinsessa fyrir tæpum fímmtán
árum varð Maja frænka þegar í stað
eins konar verndari telpukornsins,
dótturdóttur sjálfs guðsonar hennar.
Ekki sakaði það heldur að stúlkan
varð hálfnafna hennar, hlaut nafnið
María Huld. Hún varð eiginlega
sjálfskipuð uppáhaldsfrænka og
Maja hennar „amma-long“, eins og
hún kallaði sig sjálf. Fram á síðasta
dag átti hún hvatningu og blessun
að veita ungum tónlistarnemanda,
og einlægan áhuga. Fyrir það verð-
ur María Huid henni ævinlega þakk-
lát.
Um leið og við vottum Pétri og
fjölskyldu hans samúð okkar kveðj-
um við Maju frænku með hennar
eigin orðum:
Guð blessi þig ævinlega.
Mallý, Ingrid og Inga Huld.
Mig langar að þakka mínum
fyrsta og yndislega söngkennara,
frú Maríu Markan, fyrir allt sem
hún kenndi mér.
Það var sérstakt lán að fá að
kynnast henni. Ég var 14 ára þegar
ég byijaði að læra söng hjá henni
og það gerði ég þar til ég varð 18
ára. Eitthvað varð að gera fyrir
unglingasstúlkuna sem hafði verið
syngjandi frá barnæsku. Ég var svo
heppin að föðursystir mín, frú Sig-
ríður Ársælsdóttir, var í söngnámi
hjá Maríu og var mikil vinkona
hennar, allt til síðasta dags.
Það var fyrir tilstuðlan hennar
að ég komst að hjá Maríu. Ég get
varla hugsað mér uppbyggilegri
uppalanda fyrir viðkvæmt stúlku- *
barn, svo mikil var hjartahlýjan og
umhyggjan. Hún lét mér líða vel
og fínnast ég vera mikilvæg. Ég tel
það vera undirstöðu í öllu námi að
nemanda líði vel.
Skemmtilegast var þegar vel
gekk og María breiddi út sinn stóra
faðm, hrópaði „Jes mem“ og þrýsti
manni að bijóstum sínum.
Hún var alveg laus við hégóma,
hroka og öfund. Einhvern veginn
hafði ég hugmynd um að frægir
listamenn gætu haft einhveija af
ofantöldum eiginleikum.
Þegar ég var að spyija hana um
alla frægu söngvarana, sem voru á
myndunum sem héngu í stiganum
hjá henni, sagði hún mér ýmislegt
úr sögu þessa fólks. Hún bætti
gjarnan við að þetta hefði verið
ágætisfólk, ekkert ólíkt okkur.
Þegar ég spurði hana hvernig
hefði verið í Ástralíu eða New York
sagði hún bar‘a: „Það var ágætt
þar, en það er ekkert síðra hér.“
Hún miklaðist ekki af frama sínum
og velgengni.
Eitt var það sm María gerði oft
sem vakti mikla hrifningu hjá mér.
Hún gat spilað á píanó og sungið
með og gerði þetta afskaplega vel.
Hún gat leikið undir hjá sjálfri sér.
Það fannst mér alveg stórkostlegt.
Ég þakka þessari yndislegu
manneskju og mikilfenglegu lista-
konu fyrir allt sem hún var mér á
unglingsárunum. Ég votta syni
hennar Pétri Östlund og fjölskyldu
hans samúð mína. Megi ljós fylgja
minningu Maríu Markan.
Rós Ingadóttir.
Lýs, miida ljós,
í gep um þennan geim ...
Flestir, ef ekki allir íslendingar
hafa hlýtt á flutning Maríu Markan
Georg Östlund, Pétur og María.