Morgunblaðið - 31.05.1995, Blaðsíða 4

£
4 B MIÐVIKUDAGUR 31. MAÍ 1995 MORGUNBLAÐIÐ
MIVMIMIIMGAR
uðtóns og bijósttóns, einmitt það,
sem ég hafði sjálf aíltaf vitað.
Þá var farið að ræða framtíðar-
horfur.
Madame Schmiicker hvatti mig
óspart til að læra söng. Röddin
væri fágætlega fögur og efniviður
góður. Heldur syrti að, þegar hún
sagði að kennslugjald sitt væri
tuttugu ríkismörk um tímann. Það
vissi ég fyrirfram, að ég réði alls
ekki við. Mun frúin hafa skilið
hvar skórinn kreppti, án þess ég
segði neitt.
„Ég skal kenna yður fyrir hálft
gjald,“ sagði hún, „og svo skulum
við sjá, hvort þér getið ekki með
einhveiju móti staðið straum af
dvalarkostnaði og öðrum nauð-
synjurn."
Og söngnám bytjaði ég hjá
Madame Schmucker 13. febrúar
1928. Þar með var þó ekki fullráð-
ið, að söngurinn yrði mitt ævistarf.
JÁ, ÉG GET nefnt dag-
inn, sem ég byijaði að
læra hjá Madame
Schmucker, en ekki
hvaða dag ég hætti
því. Ég leitaði til henn-
ar með margt, bæði
raddþjálfun og heilræði, löngu eft-
ir að ég var farin að starfa sem
atvinnusöngvari.
Ég tók fyrst próf, sem veitti
mér réttindi til þess að leita mér
atvinnu sem söngkona, vorið 1931,
en hvorki var ég óslitið við nám
til þess tíma, né heidur hætti ég
því þá.
Það eru mörg þrep, sem söngv-
ari verður að klífa á þroskabraut
sinni, og margt er nauðsynlegt að
læra fleira en sönginn. Menn verða
að fá margháttaða jþálfun til þess
að hafa vald á framgöngu sinni á
sviði, ekki sízt sé stefnt að því að
verða óperusöngvari. Það er ekki
lítið átak að öðlast þá sjálfsstjórn,
að áheyrendur trufli ekki um of
túlkun þess verks, sem flutt er,
ekki sízt ef þeir eru miður vinsam-
legir, svo að eitt sé nefnt.
Madame Schmucker lét nem-
endur sína alltaf koma fyrst fram
á nemendatónleikum. Smám sam-
an gerðust menn djarfari og sungu
þegar tækifæri buðust, bæði í
. einkasamkvæmum og á opinberum
samkomum. Þannig þróaðist þetta
stig af stigi, og verkefnin urðu
jafnframt erfíðari.
Eins og af sjálfu sér breyttist
námið í starf.
Það var nauðsynlegt að kynna
sig fyrir þeim, sem réðu hljóm-
leikahöllum og óperum, stöðunum,
þar sem sönglistin var iðkuð.
Margir háðu bráttuna fyrir starfs-
möguleikum og frægð af hörku
og kappi, fórnuðu jafnvel sumu
því verðmætasta í einkalífi sínu.
Enginn nema söngkonan sjálf
hefur gaman af að rifja upp hvar
og hvenær hún söng hveiju sinni.
Hún ein endurlifir þau hughrif og
atvik, sem í hugann koma, þegar
flett er gulnuðum söngskrám eða
lesnir dómar, sem gagnrýnendur
skrifuðu um hana á liðnum árum.
Ókunnur lesandi sér aðeins dag-
setningar og ártöl og nemur hvorki
þann fögnuð né sársauka, sem
þessir svörtu stafír á gömlu blaði
vöktu á sínum tíma. Við skulum
því fara fljótt yflr sögu að þessu
leyti. Mín barátta var, eins og
annarra listamanna, barátta fyrir
því að þroskast í list minni og vekja
áhuga fólksins, svo að ég gæti lif-
að af iðkun þeirrar listar.
Þó ætla ég að minnast á fyrstu
nemendatónleikana, sem ég tók
þátt í, en þeir fóru fram sex
mánuðum eftir að ég hóf nám.
Um þær mundir bjó ég í greiða-
sölu hjá ekkju eftir Englending,
og hét hún frú Duncan. Lét hún
sér mjög annt um mig, og sama
má segja að gilti um allt sambýlis-
iV fólkið í húsinu.
Rétt fyrir hljómleikana fékk ég
slæmt kvef og lagðist í rúmið.
Allir heimamenn kepptust við að
bera mér heita drykki og ótal teg-
undir af pillum og öðrum lyfjum,
sem hveijum og einum hug-
kvæmdist að gæti læknað mig.
Átti ég að syngja eða hætta við
það?
Fram á síðasta dag var svar
mitt ýmist játandi eða neitandi.
Loksins ákvað ég að syngja og
treysta því, að ég væri búin að
læra það mikið, að ég gæti beitt
röddinni upp fyrir kvefið.
Ekki var mér rótt, þegar ég stóð
á sviðinu frammi fyrir fullum sal
áheyrenda, sem ég vissi vel, að
voru kröfuharðir, þótt um nem-
endatónleika væri að ræða. En
þetta var fyrsta þolraunin, fyrsti
prófsteinninn á það, hvort kennari
minn, foreldrar mínir og aðrir vin-
ir hefðu rangmetið þann efnivið,
sem skaparinn hafði gefið mér, og
hvort ég verðskuldaði aðstoð þeirra
og tiltrú. Ég hleypti því í mig kjarki
og ákvað að leggja mig alla fram.
Söng ég þijú íslenzk lög.
Ég fjölyrði ekki um feginleik
minn, þegar lófatakið dundi við
eftir hvert lag og ég var þrisvar
kölluð fram á sviðið. Mér var þó
enn meira virði það, sem Madame
Schmúcker sagði við mig næsta
dag:
„Þér eruð fædd söngkona.“
Það olli mér miklum óþægindum
þennan vetur að ég var ákaflega
kvefsækin. Meðal sambýlisfólksins
hjá frú Duncan var altsöngkona,
Ria von Hessert, sem var mér alla
tíð einstaklega góð. Hún ráðlagði
mér að fara til sérfræðings í háls-
sjúkdómum og láta athuga, hvort
ekki fyndist orsök fyrir þessum
hvimleiða lasleika.
Læknirinn sagði mér þær
fregnir, að nefíð á mér væri of
þröngt og nauðsynlegt væri að
gera á því smáskurðaðgerð. Þótt-
ist ég sjá, að hættulegt gæti verið
fyrir mig að vanrækja þetta og
fór í öllu að hans ráðum, en kveið
voðalega fyrir aðgerðinni. Þegar
á hólminn kom, spurði ég, hvort
ekki mætti svæfa mig, en læknir-
inn sagði að það væri germanskt
blóð í mér og ég hlyti að þola
þennan litla sársauka ósvæfð.
Drjúgur sopi af því góða, ger-
manska blóði yfirgaf þó líkama
minn, áður en ég komst heim að
sólarhring liðnum, þó allt virtist
vera með eðlilegum hætti.
Mér var fagnað eins og hetju,
þegar ég kom heim úr þessari
raun. Meira að segja kom kennari
minn með stóran konfektkassa, en
hún var ekki vön að heimsækja
nemendur sína.
Svo mikill léttir var mér að þess-
ari aðgerð, að mér fannst það með
ólíkindum. Þó vildi ekki alveg
hætta að blæða úr nefinu, og taldi
læknirinn það stafa af kulda, því
að um þetta leyti lögðust að hörk-
ur miklar. Komst frostið niður fyr-
ir þijátíu stig.
Rétt eftir þetta kom vinkona
mín ein að heiman með kassa full-
an af gjöfum frá foreldrum mínum.
Svo hittist á, að ég tók upp úr
kassanum, þegar flestir í_ húsinu
fengu sér miðdegisblund. Ég varð
glöð eins og barn og hoppaði upp
í loftið af fögnuði yfír gjöfunum.
Mér gleymdist, að ég var ekki leng-
ur í fjaðurvigtarflokki og rankaði
fyrst við mér þegar myndastyttan
af Wagner var að hrökkva fram
af píanóinu og allir voru vaknaðir
í húsinu.
NÚ VAR fyrsta
námsári mínu lok-
ið. Ég fann, að
röddin var orðin
miklu öruggari og
ég hafði meiri tök
á að láta hana
hljóma eins og með þarf, þegar
sungið er í stórum sölum. En ég
vissi, að mig skorti mikið á að
hafa þetta og önnur tækniatriði
algerlega á valdi mínu og gerðist
óþolinmóð og fannst árangurinn
nást seint.
En Madame Schmúcker sagði,
að mér gengi óvenjulega vel, og
ef framfarirnar yrðu jafngóðar
framvegis, þá væri ekki óhugs-
andi, að eftir tveggja ára nám
gæti ég farið að koma fram sem
atvinnusöngvari, eða vorið 1930.
Tvö ár fullyrti hún, að væri lág-
marks námstími, og lagði hún ríka
áherzlu á, að undir engum kring-
umstæðum mætti ég reyna að
gerast atvinnusöngvari fyrr en
söngtækni mín væri örugg.
En nú dró blikur á loft og ég
þurfti á öllu mínu þreki að halda,
andlegu og líkamlegu, til að bogna
ekki.
Skömmu eftir nýár 1929 veikt-
ist ég hastarlega af inflúenzu og
fékk mjög háan hita. Mér fannst
óþarfi að sækja lækni, en Ria von
Hessert tók af mér ráðin og fékk
lækni til þess að koma og gefa
mér sprautur til að lækka hitann.
S /o leið þetta hjá í bili, en kappið
leyfði mér ekki að vera nógu lengi
heima, og þremur vikum síðar
veiktist ég ákafiega af liðagigt.
Sjúkdómurinn byijaði í hnjánum á
mér, ég fékk háan hita, en taldi
sem fyrr óþarfi að sækja lækni.
I einar tvær vikur lá ég heima.
Hitinn fór upp yfir fjörutíu stig,
og á mig tóku að sækja and-
þrengsli. Eitt kvöld kom ungfrú
von Hessert inntil mín, og ég gat
þá naumast komið upp orði.
„Guð varðveiti okkur, barnið er
fárveikt,“ sagði hún og tók sem
fyrr til sinna ráða. Hún náði í
lækni, sem kom um kvöldið, og
hann skipaði að láta flytja mig
samstundis í sjúkrahús. Síðar sá
ég, að ungfrú von Hessert hefur
áreiðanlega bjargað lífi mínu þetta
kvöld.
Það var um miðnætti 4. apríl
1929, sem ég var flutt í sjúkrahús-
ið, og var ég í umsjá hjúkrunar-
konu um nóttina. Mér fannst ég
vera að kafna, en ég held, að hún
hafí talið það óhemjuskap úr mér
og skipaði mér að liggja bara kyrr.
Næsta morgun kom yfirlæknir-
inn með allan aðstoðarlæknaskar-
ann til að skoða mig, og kom þá
heldur annað hljóð í strokkinn.
Hjarta mitt hafði þanizt út, og
þótti þeim fullkomin tvísýna á, að
lífi mínu yrði bjargað.
Þama lá ég í þijá mánuði án
þess að mega þó nokkurn tíma
liggja almennilega útaf, og varð
ég að sofa sitjandi. Lengi mátti
ég alls ekkert hreyfa mig. En þetta
var gott sjúkrahús, og allt var fyr-
ir mig gert, sem hægt var.
Sjúkdómurinn breiddist um
hvern einasta lið í líkama mínum,
og urðu þeir svo stirðir, að ég
mátti mig ekki hræra. Auk þess
hafði ég sárar kvalir.
Margir urðu þó til þess að létta
mér lífíð þennan tíma sem aðra.
Einar bróðir minn, nokkrir landar
og fleiri vinir heimsóttu mig oft.
Madame Schmucker heimsótti mig
daglega þegar hún gat, annars
skrifaði hún mér línu.
Læknarnir sögðu, að sennilega
batnaði mér ekki til fulls fyrr en
hlýnaði í veðri. Þegar voraði, fékk
ég að liggja úti á svölum, og smám
saman mátti ég fara að hreyfa liða-
mótin.
Eitt af því, sem læknarnir lögðu
ríka áherzlu á við mig, var að reyna
ekki að syngja fyrr en ég væri
orðin góð, hjartað myndi ekki þola
neina aukaáreynslu.
Ekki dró það úr áhyggjum mín-
um, að ég vissi, að fjármunir sjálfr-
ar mín voru uppurnir og faðir minn
stóð í ströngu að reyna að útvega
mér íjárhagsaðstoð. Þrátt fyrir
allt sigraði lífsgleði mín alltaf. Ég
trúði því aldrei í alvöru, að mér
væri ekki ætlað að njóta hæfileik-
anna, sem mér höfðu verið gefnir
í vöggugjöf. Það hlaut að rætast
úr Jpessu öllu saman.
I byijun júní fékk ég að fara
heim úr sjúkrahúsinu, en yfirlækn-
irinn ráðlagði mér að fara mér til
hressingar á baðstað og fá böð og
nudd. Madame Schmucker skrifaði
systur sinni, sem dvaldist á bað-
stað undir læknishendi í Pretch an
der Elbe, skammt frá Wittenberg,
og aðstoðaði hún mig við að kom-
ast þangað.
Svona hressingarhæli voru víða
um landið, og fólk fór þangað oft
sér til hvíldar, þó að það ætti ekki
við veikindi að stríða. Á einu hress-
ingarhæli sem ég dvaldi á síðar,
hófst dagurinn á því, að karlar og
konur fóru út í sinn hvorn garð-
inn, sem umluktir voru háum skjól-
görðum og iðkuðu þar leikfimi, án
þess að hafa pjötlu á kroppnum.
Ferðamenn, sem áttu Ieið framhjá
görðunum, voru að velta fyrir sér
hvað fram færi á bak við þessa
múra, og gekk sú saga, að smá-
strák hefði verið lyft upp til að
skyggnast inn fyrir múrinn. Hann
sagðist ekkert sjá nema fólk í leik-
fimi. Eru það karlar eða konur?
spurðu þeir forvitnu. Ég sé það
ekki, anzaði barnið, það er ekki í
neinum fötum.
EG BYRJAÐI í söng-
tímum strax og ég
kom heim af bað-
staðnum. Ég hafði
ráðgert að fara
heim til íslands
þetta sumar, en
læknirinn bannaði mér það. Var
þá ekki um annað að gera en halda
sig að náminu og reyna að sigrast
á eftirstöðvum veikindanna.
Ein meginskemmtun mín eftir
heimkomuna var að hlusta á út-
varp, sem þá var sannarlega ekki
á hveiju heimili. í greiðasölunni
hjá frú Duncan bjó norskur verk-
fræðingur, Arne Jansen að nafni.
Hann var nýbúinn að fá sér útvarp
og bauð mér að hlusta á það þeg-
ar ég vildi. Frá Arne segi ég meira
síðar.
Næsta vetur var ég kvefsækin
og stundum hálflasin. Þá naut ég
mikillar og óvæntrar aðstoðar
þeirra góðu hjóna frú Irmgard og
dr. Karls Kroner, sem mörgum
íslendingum eru kunn. Þau gerðu
sér óbeðin margar ferðir heim til
mín, færðu mér lyf og góðgæti og
voru mér á alla lund hjálpleg. Þeg-
ar ég fór að hressast, fór frú Kron-
er með mig á hæli til rannsóknar,
lét taka af mér röntgenmyndir og
hvað eina. Gekk hún úr skugga
um, að að mér amaði ekki annað
en sú afleiðing liðagigtarinnar, að
hjartað var of stórt.
Þau Kronershjónin voru bæði
læknar. Þau voru barnlaus, en áttu
einn uppeldisson, Klaus að nafni.
Dr. Kroner var Gyðingur, og þegar
nazistarnir hófu hinar hatrömmu
ofsóknir sínar á hendur læknum
af Gyðingaættum árið 1938, kom
brátt að því, að dr. Kroner væri
handtekinn og varpað í fangelsi.
Vissi kona hans vel, hvaða örlög
myndu bíða hans, ef ekki bærist
hjálp í'skyndi.
Þau höfðu þrívegis komið til
íslands, áttu marga vini hérlendis,
og heimili þeirra í Berlín hafði
árum saman staðið íslendingum
ppið. Nú skrifaði frú Kroner til
íslands og beiddist aðstoðar, því
að sá möguleiki var fyrir hendi,
að ef dr. Kroner gæti lagt fram
skilríki fyrir því, að hann ætti
heimboð til einhvers annars lands,
þá yrði honum sleppt. Þetta tókst,
en þau urðu að sæta þeim skilyrð-
um, að hverfa úr landi innan hálfs
annars sólarhrings frá því að boð-
ið kæmi og taka ekki annað með
sér en fatnaðinn, sem þau stóðu í
og tíu mörk á mann. En þau fengu
ekki fararleyfi fyrir son sinn. Báðu
þau Þórarinn Jónsson tónskáld að
fara með hann til Danmerkur und-
ir því yfirskini, að um skemmtiferð
væri að ræða. Þaðan komust þau
öll með Gullfossi til Reykjavíkur,
og hitti ég þau um borð, þegar
skipið var að fara.
Á íslandi dvöldust þau hjónin
rösk sex ár, en fluttust þá til
Bandaríkjanna. Hvorugt þeirra
fékk upphaflega lækningaleyfi
hér, en rétt áður en þau fluttu úr
landi, var dr. Kroner veitt lækn-
ingaleyfi. Hér vann hann hvað sem
fyrir kom, og frúin kenndi tungu-
mál. Eftir að þau komu til Banda-
ríkjanna, tók dr. Kroner læknis-
próf, þá kominn á sjötugsaldur.
Hann er nú dáinn fyrir tíu árum,
en frú Irmgard er menntaskóla-
kennari í Bandaríkjunum. Klaus
sonur þeirra er prófessor í verk-
fræði við háskóla í Massachusetts.
Frú Irmgard kemur til íslands
á hveiju sumri, þegar hún fær því
við komið, og höfum við hitzt hér
í Reykjavík. Einnig heimsóttu þau
okkur hjónin, þegar við vorum
búsett í New York.
Nú var fyrsta námsári mínu
lokið. Eg fann, að röddin var
orðin miklu öruggari og ég
hafði meiri tök á að láta hana
hljóma eins og með þarf, þegar
sungið er í stórum sölum.