Morgunblaðið - 31.05.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
MIÐVIKUDAGUR 31. MAÍ 1995 B 3
á þessum sálmi, notið mýktar og
fyllingar raddarinnar með silfur-
hljómnum, sem einkenndi hana.
Kynni af góðu fólki skapa marg-
háttuð áhrif, sem enduróma með
ýmsu móti alla ævidaga. Eftir að
það happ féll mér í skaut fyrir þtjá-
tíu árum að fá að rita endurminning-
ar Maríu Markan hefur hún skipað
stórt rúm vináttu og virðingar í
huga mínum.
í því samstarfi kynntist ég fá-
gætri mannkosta konu og miklum
listamanni. Rauði þráðurinn í um-
fjöllun hennar um samferðamenn á
ævibrautinni, um vini og vanda-
menn, var að láta ekkert það frá
sér fara, sem valdið gæti sárindum
eða lítillækkað aðra. Bærist talið
að ávirðingum manna var viðkvæð-
ið: En þetta skrifar þú ekki.
Ung lagði María stund á píanó-
leik, en hafði enga trú á söngrödd
sinni fyrr en vinkonur hennar tóku
að hæla henni og þó einkum þegar
Einar bróðir hennar, sem þá hafði
byrjað sitt söngnám, lagði að henni
að koma með sér til Noregs til
söngnáms. Þar hóf hún nám tuttugu
og tveggja ára gömul. Síðan fóru
þau systkin saman til Þýskalands
og þar dvaldí hún við nám og störf
og fékk sina fyrstu föstu stöður við
óperuhús.
Hér verður ekki rakinn ferill
Maríu víða um heim, en 1941 var
hún fyrst íslendinga ráðin að Metro-
politan-óperunni í New York, ein
af þremur söngvurum, sem valdir
voru úr 723 manna hópi. Það sama
ár kynntist hún Georg Óstlund, sem
varð eiginmaður hennar og eignað-
ist með honum einkasoninn Pétur.
Skömmu eftir ráðninguna að
Metropolitan varð María fyrir ósvíf-
inni lygaárás í sorpblaði, sem bendl-
aði hana við ýmsa nasista.
Á stytjaldarárum voru slíkar að-
dróttanir teknar alvarlega og hvern-
ig sem reynt var að fá þeim opinber-
lega hnekkt, tókst það ekki. Eina
óperuhlutverkið, sem María söng í
Metropolitan var hlutverk greifafrú-
arinnar í Brúðkaupi Figaros, en hún
söng á mörgum hljómleikum, sem
óperan efndi til. Henni blandaðist
ekki hugur um, að rógsgreinin hafði
áhrif á stjórnendur óperuhússins,
þrátt fyrir að margir helstu lista-
menn þar sýndu henni jafnan vin-
semd. Hún var endurráðin næsta
ár, en bið varð á að hún fengi óperu-
hlutverk og sagði hún upp samningi
sínum vorið 1944.
Frá New York fluttu þau hjón til
Kanada, þar sem Georg Östlund
ætlaði að stofna tunnuverksmiðju í
samvinnu við íslenska aðila. Þar
töpuðu þau öllum sínum eignum og
segir María að dvölin þar hafí verið
erfiðasti þáttur ævi sinnar. Árið
1954 ákvað hún ^ð fara heim til
íslands að halda þar hljómleika og
tókst ágætlega, auk þess sem hún
var fengin til að syngja í tveimur
sýningum í Þjóðleikhúsinu á Cavall-
eria Rusticana. Skömmu síðar varð
það að ráði að fjölskyldan fiytti til
Islands og fékk eiginmaður hennar
vinnu á Keflavíkurflugvelli, þar sem
hann starfaði til dauðadags 1961.
Eftir heimkomuna hóf María ann-
an þátt ævistarfs síns, sem var
söngkennsla. Á þeim vettvangi hef-
ur hún einnig markað djúp spor í
þjálfun góðra söngvara. í nemenda-
hópnum eignaðist hún líka fjölda
góðra og tryggra vina.
2 Þegar kom að lokum skráningar
endurminninga hennar, lét hún svo
um mælt: „Eg hef um flest verið
gæfumanneskja. Ég fékk að njóta
hæfíleika minna, ég eignaðist góðan
eiginmann og son og hef ánægju-
legt starf.“
Ég læt fylgja þessum ófullkomnu
minningarorðum það mat, sem ég
skráði á síðustu blaðsíðu bókarinn-
ar:
„í fari hennar er þrennt einkum
áberandi: Reisn hinnar heimsvönu
konu, hispursleysi og hlýja.“
Bjart er það ljós, sem leikur um
minningu listamannsins og höfð-
ingskonunnar Maríu Markan Öst-
lund.
Syni hennar og öðrum vanda-
mönnum sendi ég samúðarkveðjur.
Sigríður Thorlacius.
• Það var eldsnemma á sunnudagsmorgni 25. júníárið 1905, að vinnukona hjá Einari Markús-
syni, verzlunarstjóra í Olafsvík, kom inn til Sigurðar sonar hans ogsá, aðhann var vakandi.
„Hvað erþetta, ert þú vaknaður?“
„Já, ófétis kötturinn vakti mig, “ ansaði Sigurður, gramuryfirþví að fá ekki að njóta blundsins.
En það var ekki köttur, sem hafði vakið hann, heldur nýfætt telpukorn, sem ískírn hlaut nafnið María.
Þetta voru fyrstu ummælin um rödd Maríu Markan óperusöngkonu.
Arið 1965 komu út hjá bókaforlaginu
Setbergi endurminningar frú Maríu
Markan óperusöngkonu eftir Sigríði
Thorlacius. Morgunblaðið birtir hér með
góðfúslegu leyfi brot úr kaflanum sem
fjallar um söngnámið.
METROPOLITAN OPERA HOOSE
SUNOAY EVENING. DECEMBER 14. 1941. 8:30 o’elock
CALA PROCRAM
HILDA BURKE
MARIA MARKAN (D.but)
BIDU SAYAO
RISE STEVENS
JOHN CARTER
KARL LAUFKOETTER
IRENE JESSNER
JOSEPHINE TUMINIA
KURT BAUM
BRUNO LANDI
LAWRENCE TIBBETT FRANCESCO VAlENTINO
SALVATORE BACCALONI NORMAN CORDON ALEXANDER KIPNIS
ALESSIO DE PAOLIS
ARMAND TOKATYAN
RUTHANNA BORIS
ALEXIS DOLINOFF
MONNA MONTES
ALEXIS KOSLOFF
MICHAEL ARSHANSKY
LEON VARKAS
loqetb.t witb the entire
METROPOLITAN OPERA HOUSE ORCHESTRA AND BALLET
under the direction of
PAUL BREISACH
1. LE NOZZE Dl FIGARO, Overture ..................... ............... Moxert
ORCHESTRA
2. LA BOHEME, Eacerpti Act I (IN COSTUME) ___________________________Puccini
HILDA BURKE ARMAND TOKATYAN
3. LA FORZA DEL DESTINO. Arie "O tu che in ieno”______________________ Verdi
KURT BAUM
4. ERNANI, Arie "Erneni, involemi" ..... ............................. Verdi
MARIA MARKAN (Debut)
5. DON CARLOS. Arie "Elle giemmei m'emA" .............................. Verdi
ALEXANDER KIPNIS
6. MIGNON, Arie "Conneis-tu" ....................................... Thomat
RISE STEVENS
7. LA FORZA DEL DESTINO, Duet Act I . ................................Verdi
MARIA MARKAN KURT BAUM
8. AIDA, Bellets (IN COSTUME)_________________________________________ Verdi
e) "N.gro Dence" by ALEXIS KOSLOFf end e Bellet 6roup
b) "Triumphel Dence" by RUTHANNA BORIS, MONNA MONTES. MICHAEL
ARSHANSKY, ALEXIS DOLINOFF, ALEXIS KOSLOFF, LEON VARKAS end th.
entire Bellet.
Choreogrephy by Leurent Novikoff
INTERMISSION
9. DON PASQUALE, EicerpH ACT II (IN COSTUME) ..... Donixetti
BIDU SAYAO BRUNO LANDl FRANCESCO VALENTINO
SALVATORE BACCALONI ALESSIO DE PAOLIS
10. OTELLO, Aria "Credo" ............ Verdi
LAWRENCE TIBBETT
11. SAMSON ET DALILA, Arie "Mon coeur" ..._______................. Seint-Seent
RISE STEVENS
12. AIDA. Arie "Ritorne vincitor" ......... . . Verdi
IRENE JESSNER
13. BORIS GODUNOFF, Monologue ................................... Mouuorgiky
ALEXANDER KIPNIS
14. RIGOLETTO, Duet Act II ............................................V.rdi
JOSEPHINE TUMINIA LAWRENCE TIBBETT
15. THE BARTERED BRIDE, Eecerplt Act II (IN COSTUME _....
HILDA BURKE JOHN CARTER KARL LAUFKOETTER
—-----—--- Smetene
NORMAN CORDON
STAGE DIRECTOR
DESIRE DEFRERE
KNABE PIANO USED EXCLUSIVELY
Prógramm debúttónleika Maríu Markan í Metropolitan-óper-
unni 14. desember 1941. María söng með Kurt Baum dúett úr
Valdi örlaganna eftir Verdi og einnig söng hún aríu úr Ernani.
SIGURÐUR bróðir minn
fór á landbúnaðar-
skóla í Noregi og til
hans fékk Einar bróð-
ir minn að fara, þegar
hann var um átján ára
gamall. Einar var sísyngjandi.
Norskur söngkennari, Árne von
Erpekum Sem, varð hrifínn af
rödd hans, tók hann í tíma. Ég
held að hann hafi verið búinn að
stunda námið um eitt ár, þegar
hann hélt sjálfstæða tónleika í
Osló og fékk ákaflega góða dóma.
Líklegt þykir mér, að hann hljóti
að hafa átt langt í land með að
læra rétta söngtækni, hefur víst
aðallega sungið með sinni fögru,
upprunalegu rödd. Hvað sem því
leið, þá urðum við ákaflega hrifín
af þessu og glöddumst með hon-
um. Hann kom heim og ferðaðist
um landið og hélt tónleika, og fSr"
ég með og lék undir fyrir hann.
Var það ánægjulegt ferðalag.
Þegar Einar heyrði mig syngja,
sagði hann, að sér fyndist ég hafa
eina þá fallegustu kvenrödd, sem
hann hefði heyrt, og væri hann
þó búinn að hlusta á miklar söng- |
konur, eins og Kirsten Flagstad. I
Ég varð alveg undrandi.
Hann lagði hart að mér að koma I
með sér til útlanda, helzt til að j
læra að syngja. Foreldar mínir
vildu, að ég fengi að sjá eitthvað
meira af heiminum. Farareyri átti
ég dálítinn, bankainnstæðuna fyrir
dansmúsíkina. Sjálf hafði ég þó ;
fyrst og fremst í huga að reyna ;;
að komast að við hjúkrunamám í j
Noregi. ‘
Það tókst mér ekki. : j
Til Noregs komum við haustið ;;
1927, og var ég þá tuttugu og :
tveggja ára gömul. Ég söng fyrir ;
Arne von Erpekum Sem. Hann var-
ákaflega hrifínn af röddinni og
sagði, að ég þyrfti ekki að læra
nema nokkra mánuði. Ekki leizt
mér á þá kenningu. Ég vissi vel,
að ég þurfti að ná valdi á vissu
tónsviði, þar sem bijósttónn og
höfuðtónn mætast. Ég vissi ekki,
hvar tónninn átti að liggja þama,
og því brást mér stundum bogalist-
in einmitt þar. Þama var sem sé
tónsvið, sem nauðsynlegt var að
brúa. Ékki veit ég, hvaðan mér
kom þessi ömgga vissa, en annað-
hvort vildi ég fá trausta kennslu
eða enga.
Einar bróðir minn var búinn að
fá styrk til áframhaldandi söng-
náms í Þýzkalandi, og ákvað ég
að fara með honum.
Þangað fóram við þetta sama
haust. Ekki var þýzkukunnáttan
upp á marga físka, þegar við kom-
um til Berlínar. Það var bót í
máli, að við áttum þar hauk í horni,
Markús Kristjánsson tónskáld.
Hann var borginni nákunnugur,
góður í málinu og óþreytandi að
hjálpa okkur.
Mjög þótti mér mikill ys og þys
í þessari fyrstu stórborg, sem ég
gisti. Skrifaði ég foreldram mín-
um, að járnbrautarlestir væru þar
á ferð jafnt undir jörðu og á, sem
yfir höfði manns, auk bíla og hest-
vagna.
Fyrsta vandamálið var að sjálf-
sögðu að útvega húsnæði hjá fólki,
sem vildi Ieyfa okkur að hafa hljóð-
færi og æfa okkur.
Þar sem við báram fyrst niður,
var okkur lofað hljóðfæri eftir
nokkra daga, en strax að morgni
okkar fyrsta dags á staðnum til-
kynnti húsfreyjan, að við yrðum
að fara eldsnemma á fætur, svo
að hægt væri að ræsta herbergin,
og ekki gæti af þvf orðið, að við
fengjum hljóðfæri.
Tók þá Markús og fleiri góðir
kunningjar okkar að safna úr aug-
lýsingadálkum blaðanna líklegum
heimilisföngum, sem við áttum að
athuga. Var síðan lagt í leiðang-
ur. Sjaldan hef ég hlegið meira
en á því ferðalagi.
Markús stjómaði leiðangrinum.
Hann var hár maður og grannur,
alltaf að flýta sér, gekk álútur og
venjulega nokkur skref á undan
samferðafólkinu. Kom jafnvel fyrir
að hann flæktist beinlínis fyrir
fótum manns. Á eftir honum trítl-
aði ég, og síðastur kom Einar.
Mikið var um stigagang, og bar
Einar sig ilia yfír því erfiði. Greip
mig stundum svo mikill hlátur
þarna á milli þeirra, þegar Markús
þaut upp stigana og Einar kom
dæsandi á eftir, að ég varð að
setjast í tröppurnar til að ná and-
anum.
Seint um kvöldið snerum við
þreytt og vonlaus til sama lands.
Sáum við þá á næsta húsi spjald,
þar sem auglýst var gisting og að
sænska og finnska væri töluð þar.
í þessari greiðasölu fengum við
inni og sóttum í skyndi föggur
okkar. Ekki var þeim alveg rótt,
Einari og Markúsi, þegar þeir fóra
að gera upp reikningana við hina
fyrri húsfreyju, því að hún átti
grimmilegan hund, sem þeir
bjuggust hálft ( hvoru við að hún
sigaði á þá. En allt fór það skap-
lega.
Ekki varð nýja húsnæðið til
frambúðar. Við máttum ekki æfa
okkur nema með höppum og
glöppum, og þegar kólnaði í veðri,
varð kuldinn óbærilegur.
í mínu herbergi var enginn ofn,
en inni hjá Einari var ofn, sem
aldrei var lagt í, fyrr en hann full-
yrti, að hárið væri farið að fijósa
á höfðinu á sér á nætumar. Næsta
morgun eftir að hann bar fram
þá staðhæfíngu, birtist húsfreyja
og vinnukona inni hjá honum með
glóð og kol og fóru að kveikja
upp, en þá fylltist allt af reyk.
Varð að rífa opna gluggana í
skyndi, og varð þá bróðir minn í
fyrsta sinn mælskur á þýzku, þar
sem hann lá varnarlaus undir
sæng í hörkufrosti og sóthríð.
Dagblað í Osló hafði látið Einar
fá blaðamannakort, sem veitti
honum rétt til að komast ókeypis
á tónleika og í óperar. Ekki man
ég hvort hann skrifaði staf fyrir
blaðið, en við notfærðum okkur
vel þessi hlunnindi.
Komið var fram í janúar 1928.
Ég var búin að hlusta á marga
söngvara, bæði þá, sem stóðu á
hátindi ferils síns og aðra, sem
vora að hætta eftir mikinn frægð-
arferil. Samt hafði ég engan heyrt
syngja með þeim blæ, sem ég
hafði gert mér í hugarlund, að ég
vildi ná. Þá fóram við á hljómleika
og hlustuðum á söngkonu, sem
hét María Basca. Ég varð sam-
stundis svo hrifín af henni, að ég
sagði: sé kennari þessarar söng-
konu hér, þá vil ég fara til hans.
Ég fékk að vita, að kennari
Maríu Basca héti Ella Schmucker
og byggi í Klingsorstrasse í Berl-
ín. Með aðstoð Markúsar Kristj-
ánssonar tókst að ná sambandi
við Madame Schmúcker, en þann-
ig titluðu nemendumir hana alltaf.
Markús hringdi til hennar fyrir
mig og fékk leyfi til þess að ég
mætti syngja fyrir hana. Við
leituðum lengi að Klingsorstrasse
á kortinu yfír Berlín, og þegar
gatan loksins fannst, var haldið
af stað með neðanjarðarlest, og
fóru þeir með mér Markús og Ein-
ar, mér til halds og trausts.
Þegar við komum út úr lest-
inni, gazt okkur ekki á að líta.
Við vorum stödd í aumasta fá-
tækrahverfi. Markús sagði strax
af lífsreynslu sinni, að fyrsta
fiokks söngkennari byggi áreiðan-
lega ekki í svona hverfi. Við geng-
um lengi um án þess að fínna
heimilisfangið, og að lokum fór
Markús og símaði til frúarinnar.
Kom þá í ljós, að við voram í allt
öðru borgarhverfi, en götur með
sama nafni vora á báðum stöðum.
Var þá ekki um annað að ræða
en taka aftur lest í þveröfuga átt,
og tók allt ferðalagið okkur nær
þrjár klukkustundir.
Loksins komum við í Kiingsor-
strasse í Steglitz og fundum Mad-
ame Schmucker. Þegar hún sá
okkur, sagði hún:
„Nei, þetta er þá unga stúlkan,
sem klappaði sem mest og hrópaði
bravó á hljómleikunum hennar
Basca! Ég tók eftir hvað hún var
hrifin.“
Svo átti ég þá að syngja —
syngja nokkur íslenzk lög. Mér
fannst ég hafa heilan frosk í háls-
inum af hræðslu og þreytu eftir
allt ferðalagið, en frúin sagði
samt, að ég hefði góða rödd frá
náttúrannar hendi, en að auðheyrt
væri, að brúa þyrfti svið milli höf-