Morgunblaðið - 02.09.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 2. SEPTEMBER 1995 C 3
Lesið í málverk 111
Gamli
kastalinn
Prins Eugen 1865-1947
ÞAKKAÐ veri bróður mínum, sem var við
nám í Stokkhólmi á árunum fyrir 1950,
komst ég trúlega svolítið betur inn í
sænska listasögu en skólafélagar mínir i
Handíða- og myndlistarskólanum. Eftir
innlit á söfnin sendi hann mér stundum
kort með myndum af listaverkum eftir
sænska myndlistarmenn og meðal þeirra
var hið fræga málverk Skýið („Molnet",
1896) eftir Prins Eugen. Bróðir minn var
sér vel vitandi um listnám mitt og sjálfur
tók hann hálft listsögupróf sem aukafag
og átti því beint erindi á söfnin.
Málverkið olli mér heilabrotum vegna
þess hve einfalt og sérstætt það var í bygg-
ingu, en hrifning á landslagsmyndum var
ekki tiltakanlega inni í myndinni á þeim
árum. Þá var maður ósjálfrátt tortrygginn
ef listaverk komu frá hendi konungbor-
inna, sem þótti úrkynjuð stétt í landi ný-
stofnaðs lýðveldis.
Trúlega er frægð málarans í og með
ekki eins mikil vegna þess að hann bar
hinn tiginborna titil, var sonur Oskars n
konungs, og sænskir og norrænir listsögu-
fræðingar eru þekktir fyrir flest annað en
að vera hallir undir háaðalinn. Samt var
hann með frjálslyndustu listamönnum
sinnar samtiðar og sem meðlimur í inn-
kaupanefnd þjóðlistasafnsins um árabil
reyndist hann flestum fremur framsýnni
og djarfari. Að mínu áliti er um vanmetinn
listamann að ræða, sem væntanlega hefur
komið í ljós á þeim sýningum norrænnar
myndlistar aldamótaáranna, sem ratað
hafa út í hinn stóra heim á undanfömum
árum.
Því miður rataði „Skýið“ ekki á sýning-
una á Listasafni íslands, ei heldur önnur
mynd sem ber nafnið „Skógurinn" og er
frá 1892, sem mætti njóta meira sannmæl-
is. Einkum vegna þess að lesa má sitthvað
fleira úr henni en listsögufræðingar hafa
gert til þessa sem skarar sjálfa söguna langt
aftur í aldir. Vísa ég til þess, að enginn
minni bógur en Anselm Kiefer málaði sirka
75 ámm seinna keimlíka mynd sem hann
tengdi þýskri sögu, brennandi jörð háska-
legrar fortíðar. Kiefer er þekktur fyrir
áhuga sinn á norðrinu og hefur margsinn-
is lagt leið sina þangað á vit hins einstaka
birtugjafa og gæti jafnvel hafa séð þessa
mynd, sem er í eigu listasafnsins i Gauta-
borg. Viðbót Þýðvetjans var að hann stað-
setti mannvem í forgmnninn, en munurinn
á þessum myndum er helst hve dúkur prins-
ins er ólíkt betur málaður.
Hví skyldum við ekki skoða list okkar
í ljósi sögunnar, einkum með vísun til
þess, að á tímunum voru stefnumörkin
skýr, „að norræn list ætti að bera ein-
kenni norðursins". Vera gagntekin nor-
rænum anda og hafa yfir sér annað yfir-
bragð en raunsæi tímanna með því að í
norðrinu væri listin ekki ávöxtur hamingj-
unnar, heldur sterkra tilfinningabanda og
borinn upp af þrá eftir einhveiju nálægu
og áþreifanlegu. Þessari kenningu var
einkum haldið fram af nánum vini prins-
ins og leiðandi áhrifamanni í sænsku lista-
samtökunum, málaranum Richard Bergh
(1858-1919). Listin átti að hafa staðbund-
in og þjóðleg einkenni, það er einmitt sú
viðbót sem norðrið hefur helst fram að
færa, sker sig úr list álfunnar og telst til
helstu einkenna hennar. í þá veru voru
norrænir málarar sjónrænir sagnfræðing-
ar tímanna, nákvæmlega á sama hátt og
starfsbræður þeirra sunnar í álfunni og
skulu skoðaðir og metnir í Ijósi þess. Hin-
ar hröðu breytingar í heiminum undan-
farna áratugi hafa riðlað fyrri viðhorfum
og gert þessa uppgötvun mikilvægari og
forvitnilegri fyrir nútímann.
Málverkið „Gamli kastalinn" (1893) er
ekki eins ótvírætt verk og þessi tvö sem
telja verður meðal lykilverka í norrænni
myndlist, en ber þó í sér ýmis þau ein-
kenni sem ríkust voru í list prinsins og
er jafnframt skilvirkt afkvæmi ofan-
greindra stefnumarka. Hin ógnvænlegu
teikn yfir myndsviðinu eins og tákngera
norrænt lunderni og trúarbrögð heiðninn-
ar og eru jafnframt sem línurit af sálará-
standi listamannsins. Málverk eru jafnað-
arlega á einhvern hátt sjálfsafhjúpanir
og val á myndefnum speglar hugarfylgsni
gerendanna.
Þannig kemur hið einræna lunderni
prinsins skýrlega fram í myndefnavali
hans, vekur ógnþrungnar kvíðablandnar
duldir til lífs, sem hafa samhljóm í nor-
ræni sögu og goðafræði. Málverkið af
gamla kastalanum er mjög gott dæmi um
þetta, einkenni myndbyggingarinnar eru
láréttar línur og sterkar hlutfaliaandstæð-
ur, sem órólegar bogalínur skýjabakkanna
ijúfa. Mjói stígurinn í forgrunninnum og
rákirnar á himninum gegna afgerandi
hlutverki í heildinni, skipta myndsviðinu
og opna það, skapa um leið tilfinningu
fyrir fjarlægðum og rými. Öll myndin er
þannig skólabókardæmi um regluna, mikið
við lítið, þar sem hvorugt getur án hins
verið.
Bragi Asgeirsson.
• Málverkið er á sýninguni Ljósið úr norðri
íListasafni íslands.
Óháð listahátíð
Gítar-
dansar
KRISTINN H. Ámason gítarleikari
leikur á tónleikum í Iðnó í kvöld
kl. 20.30. Tónleikarnir eru lokadag-
skrárliður Óháðrar listahátíðar sem
staðið hefur síðan 18. ágúst síðast-
liðinn.
„Ég mun hefja
tónleikana á
verki eftir
spánska tón-
skáldið Fem-
ando Sor sem
uppi var um
aldamótin 1900,
í lok klassíska
tímabilsins í tón-
list og verkið er
í þeim stíl og
nefnist „Grand
solo“,“ sagði Kristinn þegar blaða-
maður Morgunblaðsins innti hann
eftir efni tónleikanna. Annað verkið
er eftir Johann Sebastian Bach,
„Chaconna", og er útsetning á lo-
kakafla í partýtu sem Bach skrifaði
fyrir fiðlu.„ Þetta er stórt og viðam-
ikið verk með stefi og tilbrigðum
við það,“ sagði Kristinn.
Eftir hlé mun verk Barriosar
hljóma og er í rómantískum stíl.
þáð heitir „La catetral“, eða Dóm-
kirkjan, og er í þrem köflum.
„Barrios var frá Paraguay og af
indíánaættum. Ég enda svo tón-
leikana á fjórum þjóðlegum döns-
um eftir Spánveijann Granados en
það verk var upphaflega samið
fyrir píanó," sagði Kristinn að lok-
um, en hann spilaði síðast á gítar-
hátíð á Akureyri sem haldin var
fyrr í sumar. Hann leikur reglulega
á tónleikum og hefur m.a. komið
fram með Kammersveit Reykjavík-
ur.
----♦ ♦ ♦---
Eyktamörk,
björg og flæði
MYNDLISTARSÝNING Evu
Benjamínsdóttur, sem ber yfír-
skriftina Eyktamörk, björg og flæði
stendur nú yfir í Listacafé og í veis-
lusalnum í Listhúsinu í Laugardal,
Engjateigi 17-19.
Eva sýnir ný málverk unnin með
olíu og akrýl á striga. Opið er mánu-
daga til laugardaga kl. 10-18 og
sunnudaga kl. 14-18.
Allir velkomnir.
Krístinn H.
Árnason
Hamrahlíðarkórinn í Jerúsalem
Meistaralið
frá Islandi
HAMRAHLÍÐARKÓRINN undir
stjóm Þorgerðar Ingólfsdóttur var
fulltrúi Norðurlanda á alþjóðlegu
kórahátíðinni Zimriya í Jerúsalem í
ísrael í ágúst. Að sögn Þorgerðar
fékk kórinn geysigóðar viðtökur og
gagnrýni blaða var lofsamleg.
Óskastund
Kórinn var valinn til að syngja á
opnunarhátíðinni sem fram fór í
stærsta tónleikahúsi ísraels í Tel
Aviv, Mann Auditorium. „Við feng-
um í einu orði sagt stórkostlegar
viðtökur það kvöld“, sagði Þorgerð-
ur. „það er auðvitað erfitt fyrir mig
að segja frá þessu þannig að það
hljómi ekki eins og mont en okkur
gekk svo ótrúlega vel, við hittum
eiginlega á óskastund.
Við komum tvisvar fram þetta
kvöld. Fyrst tókum við þátt í flutn-
ingi á Chichester Psalms eftir Leon-
ard Bemstein ásamt Fílharmoníukór
ísraels, New York Choral Society,
Cantabile barnakórnum og Raanana-
sinfóníuhljómsveitinni. Síðan komum
við fram sem fulltrúar Norðurlanda
þar sem við fluttum íslenska og
skandínavíska tónlist. Við vorum
aðrir af tveimur fulltrúum Evrópu
við opnunina, við vomm fulltrúar
fyrir norðrið en kór frá þýskalandi
fyrir suðrið."
Kristaltærar raddir
Kórinn fékk lofsamlega dóma í
Israelskum dagblöðum fyrir söng
sinn á opnuninni. í blaðinu Ha Aretz
(Landinu) segir að söngur „íslenska
kórsins" hafi verið hápunktur kvölds-
ins. „Hann syngur með kristaltæmm
röddum. íslenskur þjóðlagasöngur
þeirra minnti í fullkomleika sínum á
hinn frábæra fílharmoníska kór frá
Eistlandi undir stjórn Tönu Kaljuste
HAMRAHLÍÐARKÓRINN á opnunarkvöldi hátíðarinnar í Jerúsalem.
sem heimsótti okkur fyrir skömmu."
í blaðinu Jedioth-Achronot hefur
gagnrýnandinn umfjöllun sína um
tónleikana með því að geta góðrar
framistöðu Hamrahlíðarkórsins.
vÞegar hinn viðkunnanlegi kór frá
Islandi hóf að syngja I gærkvöldi
varð ég öfundsjúkur sem ísraelsmað-
ur vegna hreinleika söngs hans,
vegna dásamlegs hljóms hans og
sönggleði. Raddsetningar á þjóðlög-
um þeirra voru og mjög góðar.“
Hjá rétttrúuðum Gyðingum
Kórinn tók einnig þátt í flutningi
á hátíðarkantötunni Rejoice in the
Lamb eftir Benjamin Britten undir
stjórn Bandaríkjamannsins Paul
Brandvik. Tónleikarnir voru haldnir
í Jerúsalemleikhúsinu þar sem kór-
inn hélt aðra tónleika með íslenskum
verkum. Kórinn fór og í heimsókn
til Rehovot-borgar og hélt þar tón-
leika. í Rehovot var gist á einka-
heimilum, sumir kórfélaga gistu hjá
rétttrúuðum Gyðingum sem Þor-
gerður segir að hafi verið mikil upp-
lifun.
Þorgerður segir að til marks um
gott gengi kórsins á hátíðinni hafi
íslensku þátttakendurnir fengið
mikla athygli. „Hallveig Rúnarsdóttir
var t.d. kölluð á.fund með leiðbein-
anda við Metropolitanóperuna sem
var á ferð í Israel að leita efnilegra
söngvara. Stefán Ragnar Höskulds-
son flautuleikari var og valinn til að
vera einleikari á tónleikum sem
Bandaríkjamaðurinn Robert De
Cormier stjórnaði á hátíðinni og Jó-
hanna Ósk Valsdóttir var valin til
að syngja einsöng í Rejoice in the
Lamb. Einn kórfélaga, Þórdís Heiða
Kristjánsdóttir, varð svo þess heiðurs
aðnjótandi að vera valin í hóp átta
söngvara af 1200 þátttakendum á
hátíðinni til að ganga á fund Rabins
forsætisráðherra ísraels."
Þorgerður segir að ferðin hafi tek-
ist vel í alla staði. „Mér finnst ég
eiga rétt á því að segja sem fagmað-
ur í kórtónlist að þessi ungmenni,
63 að tölu, voru eins og glæsilegt
meistaralið frá íslandi."