Morgunblaðið - 16.09.1995, Blaðsíða 1

2*io v&nmMí»i>ií»
• Bókaútgefendur bjartsýnir ► 4
• Leikur að líkamshlutum ► 3
• Stjarna úr austri ► 8
MENNING
LISTIR
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 1995
BLAÐ
Sænski gagnrýnandinn Carl-Gunnar Áhlén hefur verið óþreytandi við að kynna verk Jóns Leifs
erlendis og lagt sitt af mörkum til að halda nafni hans lifandi ytra. Ami Matthíasson ræddi við
Áhlén, sem segir Jón Leifs eitt af helstu tónskáldum Norðurlanda og skipar honum á stall með Sibeliusi.
TVEIR menn hafa öðrum
fremur haldið nafni Jóns
Leifs á loft síðustu ára-
tugi, Hjálmar H. Ragnars-
son, sem skrifaði meðal annars
meistaraprófsritgerð um verk Jóns,
og sænski gagnrýnandinn Carl-
Gunnar Áhlén, sem hefur barist fyr-
ir því að verk Jóns yrðu flutt erlendis.
Ógleymanleg Hekla
Carl-Gunnar Áhlén starfar hjá
Svenska Dagbladet og hefur verið
tónlistargagnrýnandi blaðsins síð-
ustu 30 árin. Hann segist fyrst hafa
heyrt tónverk eftir Jón Leifs í út-
varpi, þegar hann hlustaði á útsend-
ingu frá Norrænum músíkdögum
1964. Verkið var Hekla og hann tók
það upp úr útvarpinu. „Mér fannst
verkið ógleymanlegt, hlustaði mjög
oft á það og hugsaði mikið um það,“
segir Áhlén.
„Ég held að enginn verði hrifinn
af verkum Jóns í þeim skilningi sem
menn heyra eitthvað sem þeir hríf-
ast af þegar þeir heyra það í fyrsta
sinn. Frekar er að þú dregst inn í
verkin, þú verður að hlusta á þau
aftur. Verk Jóns spyija spurninga
sem ekki verður svarað nema með
því að hlusta aftur og.þá koma fleiri
spumingar og svo koll af kolli. Sum
verka hans hef ég hlustað margsinn-
is á, til að mynda hef ég hlustað á
Geysi að minnsta kosti fimmtíu sinn-
um. Það er sönnun snilligáfu Jóns
að þú verður aldrei leiður á tónlist
Yfirþyrmandi
tilfinningar
hans, það er alltaf jafnspennandi að
hlusta á verk hans.
Tónlist Jóns er hörkuleg, þrótt-
mikil, jafnvel grimmdarleg á köflum
og vekur yfírþyrmandi tilfínningar
sem ekki er hægt að leggja að jöfnu
við að hlusta á eitthvað sem þér
finnst skemmtilega viðfelldið."
Flutningur batnað gríðarlega
Áhlén segir að þó hann hafi jafn-
an sett sig í færi til að hlusta á
verk Jóns upp frá því hann heyrði
Heklu hafi þau sjaldan heyrst og
þá oftar en ekki afskaplega illa spil-
uð; hann nefnir sem dæmi útgáfu á
Sögusinfóníunni „sem var þannig
flutt að öllum erfiðustu köflunum
var sleppt, og hvað var þá eftir?"
Áhlén segir að Yggdrasil-kvart-
ettinn, sem lék strengjakvartetta
Jóns inn á disk fyrir BIS á síðasta
ári sé gott dæmi um frábæra unga
hljóðfæraleikara sem sýni nýjar hlið-
ar á verkum Jóns með flutningi sín-
um.
ettinn hóf tónlistarferil
sinn reyndar með flutn-
ingi á fyrsta strengja-
kvartett Jóns, flutti
annan kvartettinn ári
síðar og um það bil ár
fór í að undirbúa flutn-
ing þriðja kvartettsins.
Ég frétti það að fyrstu
fiðluleikari kvartetts-
ins, sem er glæsilegur
hljóðfæraleikari hafí
orðið fyrir svo sterkum
áhrifum þegar kvart-
ettinn æfði fyrsta
strengjakvartett Jóns
að hann varð að taka
sér hlé og fara í langa
göngu til að komast í
jafnvægi aftur. Það segir sitt um
hve tónlistin er merkilega sérkenni-
leg; ég hef aldrei hitt neinn sem
hefur orðið þreyttur á verkum Jóns
Leifs.“
Stórbrotinn
persónuleiki
„Ég er þeirrar skoð-
unar að Jón hafi þróað
svo sterkt tónmál
vegna þess að fólk
kunni ekki að meta
tónlist hans. E Jón varð
ekki fyrir utanaðkom-
andi truflun í að móta
tónlist sína og ég held
að þannig hafi þessi
stórbrotni persónuleiki
fullkomnað tónmál sitt,
og fýrir vikið er hann
einn af þeim stóru, einn
af helstu tónskáldum
Norðurlanda og þótt
víðar væri leitað, á
stalli með Sibelius, Béla Bartok og
álíka tónskáldum."
Eins og áður segir hefur Áhlén
verið óþreytandi að halda verkum
Jóns að mönnum og hann segist
yfirieitt nota Geysi til að sannfæra
fólk um hve tónlist Jóns sé stórkost-
leg. „Þegar stjómandinn þekkti Esa
Pekka Salonen hugðist taka upp disk
fyrir Sony-útgáfuna með norrænum
verkum var leitað til mín með uppá-
stungur. Ég sagði þeim að ég væri
með í fórum mínum nóturnar að
Geysi, sem ég var þá með í láni frá
íslandi. Þeir þekktu verkið ekki en
eftir að hafa litið á það var ákveðið
að taka það upp. í öllum þeim fjöl-
mörgu dómum um þá plötu sem ég
hef séð eru gagnrýnendurnir heillað-
ir af Geysi og skrifa mun lengra
mál um það verk en önnur á disknum
sem eru eftir Sibelius og Alfvén og
fleiri þekkt norræn tónskáld."
Draumur Áhléns
Fjöldamörg verka Jóns bíða flutn-
ings, en Áhlén segist trúa því að þau
verði öll komin út á diskum áður en
langt um líður og fólk eigi almennt
eftir að átta sig á hve stórkostlegt
tónskáld hann var. Hann segist eiga
sér ákveðinn draum um flutning
Eddu-óratóríanna, sem hann hafi
meðal annars ámálgað við forseta
íslands. „Ég myndi vilja láta setja
upp eina af óratóríunum þremur í
hverri höfuðborg, Ósló, Kaupmanna-
höfn og Stokkhólmi, fljúga síðan
með flytjendurna á milli borga og
ná þannig að flytja öll verkin í hverri
borg. Síðan yrðu allir fluttir til ís-
lands og verkin flutt í heild þar,
þetta er verk sem verður að flytja."
Fyrstu tónleikar Kammermúsíkklúbbsins í vetur
Perlur og rómantík
FYRSTU tónleikar Kamm-
ermúsíkklúbbsins á nýju
starfsári verða annað
kvöld í Bústaðakirkju. Á
efnisskránni eru strengjakvartett-
ar eftir Beethoven, Schubert og
Brahms en flytjendur eru Sigrún
Eðvaldsdóttir, fiðla, Sigurlaug
Eðvaldsdóttir, fiðla, Helga Þórar-
insdóttir, víóla, og Richard
Talkowsky, selló.
Tónleikarnir hefjast á strengja-
kvartett nr. 8 í e-moll, op. 59 nr.
2, eftir Ludwig van Beethoven.
Kvartettarnir hans þrír, op. 59,
sem skrifaðir voru fyrir rússnesk-
an greifa, Rasumovskíj að nafni,
eru tímamótaverk og að margra
mati meðal merkustu tónsmíða
sinnar tegundar. Helga segir að
sá sem fluttur verði annað kvöld
sé innhverfari en hinir en tón-
skáldið mun hafa byggt þriðja
kafla hans á rússnesku þjóðlagi.
„í þessum kvartett kemur skýrt
fram hvað Beethoven var mikill
snillingur í að skrifa fyrir
strengjakvartetta. Þetta er heill-
andi verkefni sem maður gæti
hæglega verið að fást við allt líf-
ið,“ segir Helga.
Strengjakvartett nr. 12 í einum
þætti í c-moll, D. 703, sem Franz
Schubert samdi árið 1820, átti ein-
ungis að verða fyrsti kaflinn í stór-
um kvartett. Einhverra hluta
vegna komst hann hins vegar ekki
lengra með verkið en þessi eini
kafli þykir meðal þess besta sem
Schubert samdi. Helga og Sigrún
eru í það minnsta ekki í neinum
vafa: „Kaflinn er perla.“
Johannes Brahms tók snemma
að semja strengjakvartetta en
fargaði tuttugu slíkum áður en
hann loksins sleppti hendi af
tveimur til útgáfu. Annar þeirra,
kvartett nr. 1 í c-moll, op. 51.1,
mun hljóma á eftir meistaraverk-
um Beethovens og Schuberts.
„Þessi kvartett er mjög róman-
tískur eins og Brahms var sjálf-
ur,“ segir Helga.
Sigrún segir að það sé alger
veisla fyrir strengjahljóðfæraleik-
ara að spila þessi nafntoguðu
verk. „Okkur þykir líka mikill
heiður að fá að spila á fyrstu tón-
leikum Kammermúsíkklúbbsins í
vetur,“ bætir Helga við.
Miklar kröfur
Fjórmenningarnir hafa efnt til
tónleika annað veifið í mörg ár.
„Okkur þykir skemmtilegt að
spila saman en við gerum miklar
kröfur hvert til annars,“ segir
Sigrún. Hún er búsett í Bretlandi
um þessar mundir og því kemur
kvartettinn sjaldan saman til æf-
inga.
Helga segir að því fylgi bæði
kostir og gallar. „Við myndum
vafalaust æfa jafnt og þétt ef Sig-
rún byggi hér á landi. Hins vegar
flytur hún jafnan ferska strauma
heim með sér auk þess sem lítil
hætta er á rútinuleiða Iijá kvart-
ettinum."
Sigrún kom gagngert til lands-
ins til að spila á tónleikunum ann-
að kvöld. Heldur hún utan strax
á mánudag en þá um kvöldið hefst
tónlistarhátíð í Cornwall. Á henni
mun Sigrún spila títtnefnda
strengjakvartetta Brahms og Be-
ethovens.
Veturinn leggst vel í Guðmund
W. Vilþjálmsson einn af forsprökk-
um Kammermúsíkklúbbsins.
„Tónleikarnir heppnuðust vel í
fyrra og aðsóknin var mjög góð.
Við erum mjög stoltir af dagskrá
vetrarins enda munu úrvalstón-
listarmenn koma fram á öllum
tónleikunum.“
Aðrir tónleikar vetrarins verða
15. október en þá verður Tríó
Reykjavíkur í sviðsljósinu.
Morgunblaðið/Ásdís
RICHARD Talkowsky, Sigurlaug og Sigrún Eðvaldsdætur og
Helga Þórarinsdóttir spila á fyrstu tónleikum Kammermúsík-
klúbbsins annað kvöld og hefjast þeir kl. 20.30 í Bústaðakirkju.