Morgunblaðið - 29.09.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 29. SEPTEMBER 1995 B 5
•Hormónið sem heldur
okkur í tokti við dægur-
og órstíðosveiflur.
•Hormónið sem stjórnor
hvenær hryssur eru í lót-
um.
•Auðveldnr fólki nð oð-
lognst miklum tímomun.
• Svefntöflur sem ekki
vnldn drungn nð morgni.
•Þnð nýjosto í Ameríku,
nóttúruleg svefntnfln.
hefur Dr. Cohen einmitt fært sér
í nyt og hannað getnaðarvarnar-
töflur sem hver inniheldur 75 mg
af melatóníni. Nú þegar hafa 1.000
evrópskar konur tekið þátt í rann-
sókn á áhrifum lyfsins og komu
engar eiturverkanir í ljós. Til
stendur að gera samskonar rann-
sókn í Bandaríkjunum innan
tveggja ára.
Feldurinn varð þykkur og
glansandi
Melatónín virðist einnig hafa
áhrif á ónæmiskerfið. T-frumur lík-
amans, sem ráðast gegn bakteríum
og veirum, eru framleiddar í hóst-
arkirtlinum. Hann minnkar með
aldri og leggur því sífellt minna til
ónæmisvarnanna. Rannsóknir í til-
raunaglösum benda til þess að sér-
stakir viðtakar eða göng séu á
frumum og kirtlum ónæmiskerfis-
ins sem melatónín noti. Þá tók
ítalskur ónæmisfræðingur, Walter
Pierpaoli, sig til fyrir nokkrum
árum og skar heilaköngulinn úr tíu
ungum músum og-setti í jafnmarg-
ar gamlar mýs. Brá svo við að ungu
mýsnar eltust allsnarlega og fengu
m.a. skallabletti á bakið en þær
gömlu öðluðust fyrri styrk og orku
og feldur þeirra varð þykkur og
glansandi. Við krufningu á músun-
um kom í ljós að hóstarkirtillinn í
ungu músunum hafði minnkað
verulega miðað við hóstarkirtil í
jafngömlum músum en kirtillinn í
gömlu músunum hafði stækkað.
Góöur nætursvefn
Flestir þeirra sem nú þegar taka
melatónín að staðaldri gera það
vegna áhrifa þess á svefn sem og
þreytu vegna langra flugferða. Fer-
tug kona frá Kaliforníu segist t.d.
hafa notað efnið sem svefnlyf í tvö
ár. Hún fullyrðir að andvökunætur
og svefntruflanir séu á bak og burt
og að hún finni ekki til nokkurs
drunga að morgni.
Dr. Richard Wurtman hefur
rannsakað svefnframkallandi eigin-
leika melatóníns frá því snemma á
níunda áratugnum en þá gaf hann
sjálfboðaliðum það sem nú kallast
risaskammtar af lyfinu eða 240
mg. Samanburðarrannsóknir sem
síðan hafa verið gerðar hafa sýnt
fram á að tíundi hluti úr milli-
grammi flýtir svefni hvenær sem
er á sólarhringnum. Vísindamenn
hafa einnig fundið út að 5 mg af
melatóníni að kvöldi í skamman
tíma auðveldar fólki sem starfar í
flugvélum að laga sig að flugi yfir
mörg tímabelti. ■
María Hrönn Gunnarsdóttir
Rafsegulsvið
og melatónínmyndun
„MEÐAL þeirra
greina sem ég hef
fundið um melatónín
eru greinar um að
rafsegulsvið geti haft
áhrif á framleiðslu
melatóníns í líkam-
anum og dragi úr
virkni þess,“ segir
Björg Þorleifsdóttir,
líffræðingur, en hún
stundar rannsóknir á
svefni ásamt Helga
Kristbjamarsyni,
Iækni, og Júlíusi K.
Björnssyni, sálfræð-
ingi. „Það hefur hins
vegar ekki verið sýnt
fram á þetta nema
með dýratilraunum."
Russel Reiter, sem vitnað er
til í greininni í Newsweek er ein-
mitt einn þeirra sem hafa rann-
sakað áhrif segulsviðs á melatón-
ínframleiðslu í dýrum.
Fáar rannsóknir hafa enn verið
gerðar á fólki hvað þetta varðar,
að sögn Bjargar, en til stendur
að gera forrannsókn á rannsókn-
arstofunni sem hún starfar á.
RafsegulsviA í
svefnherberginu?
„Menn hafa velt fyrir sér hvort
þeir lifnaðarhættir sem við búum
nú við hafi áhrif á framleiðsluna
þannig að hún minnki og svefntruf-
lanir og svefnleysi aukist þar með.
Fólk er með alls
konar rafmagns-
tæki inni á heimil-
um sínum og það
er vitað að sum
þeirra skapa ákveð-
ið rafsegulsvið en
það er hins vegar
spurning hvort það
er nógu sterkt til
þess að hafa áhrif,“
segir Björg. Hug-
myndin er að kanna
hvort tæki sem eru
inni í svefnher-
bergjum, til dæmis
vekjaraklukka, raf-
magnshitapoki eða
sjónvarp, geti haft
áhrif á framleiðslu
melatóníns.
Að sögn Bjargar era menn
víða um heim farnir að velta
þessu fyrir sér og meðal annars
er fólk sem starfar við svefnrann-
sóknir á Karólínska sjúkrahúsinu
í Svíþjóð að undirbúa rannsókn
á áhrifum segulsviðs, sem mynd-
ast í kringum tölvur, á melatónín.
Þá segist Björg hafa lesið um
það nýlega á alnetinu að einhverj-
ar efasemdir væru uppi um hvort
gefa mætti ungu fólki, sem er
að komast á kynþroskaaldurinn,
melatónín. Myndun melatóníns
fellur mikið á kynþroskaaldrinum
þannig að utanaðkomandi viðbót
gæti seinkað kynþroska. ■
Morgunblaðið/Ásdís
Björg
Þorleifsdóttir
Það gerist skyndilega!
Maginn gerir uppsteit,
stress, þreyta og sérstakur
matur getur sett magann úr
jatnvægi. Óþægindi lýsa
sér oft sem súr uppkoma i
hálsi. brjóstsvlði,
vindgangur, harðlíti og
niðurgangur. Þetta þykir
öllum afaréþægilegt og
líöur þáillaíöllum
likamanum.
Vinsælasta ftellsuelnið í
Þýskalanði, Svfþjóð og
Bretlandi.
Silicol fæst í
Sjénvarpsmarkaðnum,
sími 515-8000 og fer
í almenna dreitingu um
áramút.
500 ml
»nvhrief> ccf* utvíines bftíK
DAGLEGT LÍF
Bíræfnir
þjófar bísa
gömlum dagblöðum
JJ OFT er sagt að fátt sé eins
fánýtt og dagblöðin frá gær,
bS enda gögnuðust þau lengi vel
0^ varla til annars en að umlykja
soðninguna frá fisksalanum á
hominu. Nú eru breyttir tímar
og verð á gömlum dagblöðum
hefur hækkað vegna mikillar
j eftirspurnar þeirra til endur-
ðð vinnslu. í Bandaríkjunum hefur
ný stétt þjófa, sem kalla má blaðab-
ísa, orðið til og fara þeir rænandi
og ruplandi um ýmsar stórborgir,
borgaryfirvöldum til mikillar hrell-
ingar.
í Houston og fleiri borgum gera
blaðabísar út í pall- og sendiferðabíl-
um og moka góssinu upp í tonnavís
á hveijum degi. í skjóli nætur þræða
þeir göturnar og láta greipar sópa
áður en sorpbílarnir koma á vett-
vang.
Lögreglu- og borgaryfirvöldum er
gramt í g-eði og fullyrða að blaðabís-
arnir selji fenginn í endurvinnslu-
stöðvar, sem ella hefðu keypt farm-
inn af borginni. Athæfið er sagt jafn-
gilda stórtækum þjófnaði frá skatt-
greiðendum, enda sé afrakstur næt-
urinnar oft sem samsvari rúmum 26
þúsundum íslenskra króna.
Eign borgaryfirvalda
í mörgum stórborgum er leitað
leiða til að koma lögum yfir lögbijót-
ana. „Allt sem látið er út á gang-
stétt, hvort sem það er sorp eða
gömul dagblöð, er eign Houstonborg-
ar,“ segir Ed Chen, sem er í for-
svari fyrir endurvinnsluáætlun borg-
arinnar. Hann segir að um þriðjung-
ur dagblaða, sem eigi að fara í endur-
vinnslu, sé tekinn óftjálsri hendi.
Slíkt kosti skattgréiðendur a.m.k.
hálfa milljón dollara á ári (rúmar
32,5 milljónir íslenskra króna). Borg-
apifirvöld hyggjast senn setja á lag-
gimar sérstaka eftirlitssveit til að
handtaka þjófana.
A þessu ári hafa sextíu og tveir
blaðabísar verið ákærðir í New York.
Allt skýtur þetta nokkuð skökku við
því fyrir ári þurftu borgaryfirvöld
að greiða flutningsmönnum sem
samsvarar 1.965 íkr. fyrir hvert tonn
sem þeir fjarlægðu. Núna fær borgin
sem samsvarar tæpum 10.500 Ikr.
fyrir sama magn. Búist er við að
blaðabísarnir rýri hlut borgarinnar,
sem í ár er áætlaður um tuttugu
milljónir dollara eða tæplega 1,3
milljarðar íslenskra króna.
Góð vikulaun
Nýverið handtók nýskipuð eftir-
litssveit í Los Angeles rúmlega fer-
tugan karlmann fyrir að stela 17
tonnum af gömlum dagblöðum á yfir-
ráðasvæði borgarinnar. Blaðabísinn
sagði afraksturinn, en hann fékk
800-1.200 dollara (52-78 þús. íkr.)
á viku fyrir að selja endurvinnslunni
fenginn, vera einu tekjulind sína og
hann hefði ekki haft minnstu hug-
mynd um að hann væri að bijóta
lögin.
Tilskipun ríkisstjórnarinnar og
ýmissa fijálsra félagasamtaka um
aukna endurvinnslu hefur aukið eft-
irspurn eftir gömlum dagblöðum til
muna. í Houston hefur verð fyrir
tonnið hækkað úr sem samsvarar
1.462 íkr. í 6.825 íkr. á tíu mánuð-
um. Fram til þessa hafa blaðabísarn-
ir einungis fengið áminningu, en þar
sem málið er grafalvarlegt víla yfir-
völd ekki fyrir sér að borga lögreglu-
þjónum yfirvinnulaun fyrir að vakta
svæði og freista þess að góma þjóf-
ana
Um 7,6 milljónir tonna af dag-
blaðapappír voru endurunnar í
Bandaríkjunum á síðasta ári. „Þar
af fóru tveir þriðju hlutar í opinberar
endurvinnslustöðvar," segir Jerry E.
Powell, ritstjóri tímarits um end-
urvinnslu, sem gefið er út í Portland,
Oregon. Powell fullyrðir að blaðabís-
arnir kosti skattgreiðendur landsins
100 milljónir dollara (6,5 milljarða
Ikr.) á ári.
Engir blaðabísar á íslandi
Ögmundur Einarsson, fram-
kvæmdastjóri Sorpu, segir að á ís-
landi hafí þjófar ekki ásælst gömul '
dagblöð, enda eigi þeir óhægt um
vik að koma þeim í verð. Sorpa ann-
ist móttöku pappírs úr gámastöðvum
og litlum gámum, sem nýverið var
komið upp víðsvegar á höfuðborgar-
svæðinu. „Verð á dagblaðapappír,
sem við seljum til Svíþjóðar, hefur
hækkað um 40% frá því í apríl. Ekki
eru nema fjögur ár síðan við þurftum
að greiða með farminum, en núna
fáum við verð sem nægir fyrir öllum
kostnaði við flutning og fleira,“ seg-
ir Ögmundur og var ófáanlegur til
að gefa upp verð, sem Svíarnir greiða
fyrir tonnið.
Fyrir 1. september, greiddi Sorpa
'500 kr. fyrir tonn af bylgjupappa en
ekkert fyrir annan pappír. Þá hækk-
aði verðið fyrir tonn af bylgjupappa
í 2.000 kr. og jafnframt var farið
að greiða sömu upphæð fyrir blaða-
pappír. Nýjum verðflokki var jafn-
framt bætt við fyrir svokallaðan
gæðapappír, en það er t.d. pappír frá
skrifstofum og tölvufyrirtækjum og
er greitt 5.000 kr. fyrir tonnið. Sorpa
greiðir ekki fyrir minna magn en 250
kg o g segir Ögmundur að því sé eink-
um á færi fyrirtækja og stofnana
að koma pappír í verð.
Að sögn Ogmundar hafa safnast
um 30-40 tonn á viku á höfuðborgar-
svæðinu eftir að gámum var komið
upp í íbúðarhverfum. „Þetta er tölu-
verð aukning því svipað magn safn-
aðist á mánuði áður. Mér fínnst að
atvinnurekendur mættu taka sig bet-
ur á og bindast samtökum um að
koma pappa í endurvinnslu til að
verðmæti fari ekki forgörðum í stór-
um stíl. Slíkt ætti ekki að reynast
erfitt í framkvæmd og mætti til
dæmis huga að því um leið og vöru-
dreifingu." ■
vþj
Heimild/Herald Tribune
Allt sem láfið er út
á gangstétt, hvort
sem það er sorp
eða gömul dagblöð,
er eign Houston-
borgar.