Morgunblaðið - 09.12.1995, Blaðsíða 2

2 B LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Áskelssyni stjórnanda Mótettu-
kórsins og þess vegna er ég hing-
að komin.“
Groop kveðst ekki fylgjast
grannt með íslenskri tónlist. „Ég
veit þó að þið eigið ijölmörg nú-
tímatónskáld en ekkert frambæri-
legt tónleikahús, sem þið hafið
mikinn áhuga á að kippa í liðinn.“
Vantar tré
MÓTETTUKÓR Hallgrímskirkju verður í sviðsljósinu í dag og á morgun klukkan 17.’
og sótti söngtíma einungis í hjá-
verkum. Kennari minn skoraði hins
vegar á mig að sækja um söngnám
við Sibeliusarakademíuna. Ég fékk
inngöngu en var engu að síður um
hríð með annan fótinn í háskólan-
um. Það var ekki fyrr en tækifær-
unum fór að fjölga verulega að
ég afréð að snúa mér alfarið að
söngnum."
Frumraun sína í óperuhúsi
þreytti Groop á Óperuhátíðinni í
Savonlinna árið 1986 og ári síðar
kom hún fyrst fram í Finnsku þjóð-
aróperunni. Þá komst söngkonan
í fimm manna úrslit alþjóðlegu
söngvarakeppninnar í Cardiff árið
1989.
Groop hefur ekki sóst eftir fast-
ráðningu við nafntoguð óperuhús,
enda líkar henni lífið í lausa-
mennskunni. Þannig sé fjölbreytn-
in í fyrirrúmi. „Ég vil ekki sér-
hæfa mig um of. Fjölhæfni er
mitt takmark. Það er nefnilega
nauðsynlegt fyrir söngvara að tak-
ast á við ólík verkefni — ólíkar
áskoranir. Þess vegna vil ég ekki
gefa neitt af því sem ég hef verið
að fást við upp á bátinn. Einsöng-
ur, söngur með hljómsveitum og
kirkjusöngur: Þetta er allt jafn
mikilvægt og að jafnaði fer ein-
ungis um þriðjungur vinnu minnar
í óperusýningar. Það er reyndar
breytilegt milli ára. Ég hef til að
mynda sungið í þremur óperusýn-
ingum á þessu ári, sem er óvenju
mikið.“
Eftirsóknarverð umbun
Groop hefur lagt aukna áherslu
á einsöngstónleika á liðnum miss-
erum og segir það form veita sér
mikla fyllingu. Segir hún ennfrem-
ur að reynslan úr óperunni komi
í góðar þarfir undir slíkum kring-
umstæðum. „Það er mikil áskorun
að eiga að ráða ferðinni. Umbunin
er á hinn bóginn einkar eftirsókn-
arverð."
Söngur Groop hefur oftsinnis
verið hljóðritaður og meðal þeirra
verka sem hún hefur sungið inn á
plötu er Jólaóratoría Bachs.
Groop hefur sungið einsöng víða
um lönd, svo sem í Wigmore Hall
í London og Carnegie Hall í New
York, þar sem gagnrýnendur báru
mikið lof á hana. Þá hefur hún
sungið með fjölda hljómsveita og
í óperum í Napólí, Róm, Genúa,
Madríd og víðar. Skyldi hún eiga
sér einhvern uppáhaldsstað?
„Ég held upp á suma staði veð-
ursins vegna en aðra sakir tón-
leikahúsanna. Ætli ég nefni ekki
Covent Garden. Andrúmsloftið þar
er magnað og áheyrendur vinaleg-
ir. Þá líður mér alltaf vel í Aix en
Provence í Frakklandi en þar
kynntist ég meðal annars Herði
Groop segir að sig hafi lengi
dreymt um að koma til íslands.
„Landið hefur alltaf heillað mig.
Ég hélt hins vegar að það væri
framandlegra. Af fyrstu kynnum
að dæma er það ekki ósvipað Finn-
landi — það vantar bara trén.“
Monica Groop er eftirsóttur
söngvari og héðan flýgur hún til
Los Angeles til að syngja í Kull-
ervo eftir Sibelius, Annarri sin-
fóníu Mahlers og Ödipusi konungi
með fílharmóníuhljómsveit borg-
arinnar undir stjórn Esa-Pekka
Salonen. Á næstunni mun hún síð-
an syngja í Níundu sinfóníu Beet-
hovens með Sinfóníuhljómsveit
Vínarborgar.
Aðrir einsöngvarar með Mót-
ettukórnum á jólatónleikunum
verða Marta G. Halldórsdóttir,
sópran, Tómas Tómasson, bassi,
og þýski tenórsöngvarinn Karl-
Heinz Brandt, sem áður hefur
sungið með kómum, meðal annars
í óratoríunni Sál eftir Hándel. Rut
Ingólfsdóttir er konsertmeistari
kammerhljómsveitar og stjórnandi
er Hörður Áskelsson.
Tónleikarnir hefjast kl. 17 í dag
og verða endurteknir á sama tíma
á morgun.
Ljóti kanadíski
andarunginn
Kanadíski ríthöfundurínn
Robertson Davies lést 2.
desember síðastliðinn.
Kristján Arngrímsson
fjallar hér um langan og
viðburðaríkan höfundar-
feril hans.
EGAR kona nokkur spurði eitt sinn
kanadíska rithöfúndinn Robertson
Davies hvaðan hann fengi hug-
myndir að verkum sínum svaraði
hann: „Kæra frú, þetta er eins og að spyija
kóngulóna hvaðan henni komi þráðurinn."
Davies lést af völdum heilabóðfalls á
sjúkrahúsi í bænum Orangewille í Ontario-
fýlki laugardaginn 2. desember. Hann var
82 ára. Eftir hann liggur fjöldi skáldsagna,
leikrit og fræðirit. Síðasta skáldsagan hans,
The Cunning Man (Slyngi maðurinn), kom
út á síðasta ári og hann var byrjaður á
þeirri næstu, auk þess að vera að skrifa
óperutexta og draugasögu, sem hann hugð-
ist segja á jólasamkomu í Massey-garði við
Háskólann í Toronto, þar sem Davies var
skólameistari um árabil.
Gott og illt
Davies sagði um sjálfan sig að hann hefði
verið ljóti, kanadíski andarunginn sem var
lengi að breytast í fallegan svan. Hann
bætti við: „Ég er ef til vill ekki þekktasti
svanur í heimi, en ég er ekki önd.“ Það var
skáldsagan Fifth Business (Fimmta fyrir-
tækið), sem kom út árið 1970, þegar Davies
var 57 ára, sem skipaði honum í fremstu
röð meðal kanadískra höfunda. Viðfangsefni
sögunnar eru ekki smá í sniðum, hið góða
og hið illa, sekt, friðþæging og endurlausn,
skylda og siðferðileg ábyrgð. Sögusviðið er
öllu minna, smábær í suð-vestur Ontario,
ekki ósvipaður bænum Thamesville, þar sem
Davies átti heima fyrstu fimm ár ævi sinnar.
Bókin hlaut góðar viðtökur í Kanada og
einnig annars staðar. Gagnrýnendur banda-
rískra blaða kepptust við að lofa hana, og
breski rithöfundurinn Anthony Burgess
skrifaði:- „Það má segja að með Robertson
Davies hafi kanadískar skáldsögur orðið
ákaflega eftirtektarverðar.“ Kanadíski hag-
fræðingurinn John Kenneth Galbraith sagði
að bækur Davies yrðu taldar til merkustu
verka þessarar aldar. „Og þær munu ekki
hverfa.“
Árið 1986 var Davies tilnefndur til Book-
er-verðlaunanna bresku, og 1990 kom til
greina að hann hlyti bókmenntaverðlaun
Nóbels. Honum áskotnaðist hvorugt.
Frá Oxford til Peterborough
Móðir Davies var dóttir hollensks innflytj-
anda og faðir hans var innflytjandi frá
Wales, sem síðar varð öldungadeildarþing-
maður og gaf út tvö dagblöð. Fjölskyldan
var nægilega efnuð til þess að Davies gæti
farið í virtan menntaskóla í Toronto; síðan
var hann sendur í Queens háskóla í Kings-
ton, en homafræðin reyndist drengnum of-
viða svo ekki varð af því að hann fengi
gráðu. Þá settist hann á skólabekk í Bailol-
garði í Oxford, þar sem honum var ekki
skylt að kljást við stærðfræði og þaðan lauk
hann prófi í bókmenntum. Lokaritgerðin
fjallaði um unga leikara í leikhúsi Shakespe-
ares.
Ritgerðin varð til þess að Davies bauðst
starf við það fræga leikhús Old Wic í Lond-
on. Þar kynntist hann sviðsstjóra frá Ástral-
íu, Brendu Mathews, sem hann kvæntist
árið 1940. „Ég var aldrei góður leilkari,"
sagði hann síðar. „Mér fannst ekki koma
til greina að gera þetta að ævistarfi.“ Svo
braust heimsstyijöldin síðari út og leikarar
höfðu heldur lítið að gera. Davies hélt heim
til Kanada þar sem hann fékk vinnu sem
bókmenntaritstjóri á tímaritinu Saturday
Night. Skömmu síðar fór faðir hans þess á
leit að hann tæki við ritstjóm dagblaðsins
Peterborough Examiner, og því starfí sinnti
Davies í 20 ár.
Hann þótti sérvitur, og ef til vill ekki
alveg eins og ritstjórar em flestir. Undir
stjórn hans varð Peterborough Examiner
vel þekkt. Þótt það væri gefið út í smábæ
(skammt frá Toronto) og upplagið væri lítið
var oft í það vitnað og ritstjórnin var stolt
af því að hafa verið eina dagblaðið í Kanada
sem ijallaði um fráfall sálfræðifrömuðarins
Carls Jungs í leiðara. Hins vegar urðu stór-
fréttir úr bæjarlífinu stundum útundan. Til
dæmis var verkfalls í verksmiðju, sem stór-
fyrirtækið General Electrics rak í bænum,
varla getið í blaðinu.
Upp úr 1950 byijaði Davies að skrifa
skáldsögur og ávann sér harla gott orð sém
rithöfundur. Einnig samdi hann nokkur leik-
rit sem núorðið eru sjaldan sett á svið.
Hann sagði síðar að leirit sín hefðu „notið
dálítilla vinsælda", en „örlögunum þótti sem
mér myndi vegna betur sem skáldsagnahöf-
undi“.
Meistarinn frá Massey
Þegar Massey-garður var stofnaður við
Háskólann í Toronto árið 1963 varð Davies
skólameistari við garðinn og kenndi þar
bókmenntafræði. Þeirri stöðu gegndi hann
til 1981, og var oft kenndur við hana og
kallaður Meistarinn frá Massey. Skólameist-
arinn var sérvitur líkt og ritstjórinn, vildi
halda hefðum sem hann hafði kynnst í Ox-
ford, svo sem að kennarar og nemendur
gengju í kyrtlum. Auk sérviskunnar tók
fólk til útlits Davies. Hann hafði mikið,
hvítt hár og skegg og minnti helst á spá-
mann úr bíblíusögu; sumum þótti hann ekki
ólikur þeirri mynd sem þeir höfðu gert sér
af Guði. (Og þjónustustúlka í Winnipeg mun
einhverntíma hafa fullyrt að hann væri jóla-
sveinninn.)
Bókin Murther and the Walking Spirits
kom út árið 1991 og er eiginlega drauga-
saga vegna þess að sögumaðurinn er drep-
inn á blaðsíðu eitt. Davies sagði að þetta
yrði sín síðasta bók, en hann stóðst ekki
mátið og í fyrra kom út ný saga, The Cunn-
ing Man. Þá sagði Davies í viðtali við dag-
blaðið The Globe and Mail að hann hefði
fleiri járn í eldinum, þar á meðal óperutexta
byggðan á fornsögunni Gullasninn eftir róm-
verska heimspekinginn Lucius Apuleus, við
tónlist eftir kanadíska tónskáldið Randolph
Peters. Framkvæmdastjóri Kanadísku óper-
unnar í Toronto sagði nú í vikunni að gert
væri ráð fyrir að óperan yrði sviðsett fyrir
áramót.
Davies var í mun að störfum hans væri
ekki lokið. Hann sagði í fyrrnefndu viðtali:
„Lífið öðlast fyllingu þegar atburðarás er
útkljáð. Að ljúka verki hefur dregið fólk til
dauða.“
Hvað heldur hann að hann sé?
Vinur Davies og fyrrum ráðunautur
Douglas Gibson, segir í grein í The Globe
and Mail að ekki leiki vafi á að lesendur
bóka Davies um allan heim muni syrgja
hann. Hins vegar sé ekki eins öruggt að
Kanadamenn kunni að þakka fyrir samúðar-
kveðjur hvaðanæva úr heiminum. Davies
hafði þekkt af eigin raun tilhneigingu landa
sinna til þess að snúa upp á sig gagnvart
þeim sem skera sig úr hópnum.
í miklu uppáhaldi hjá Davies var saga
af því þegar hann var í samkvæmi þegar
tilkynnt var að Lester Pearson, fyrrum for-
sætisráðherra Kanada, hefði fengið friðar-
verðlaun Nóbels. Það sló þögn á veislugesti
sem störðu hveijir á aðra í forundran uns
kona nokkur rauf þögnina: „Jæja, hvað held-
ur hann eiginlega að hann sé?“
En margir hafa kunnað að meta sögur
Davies og gert sér grein fyrir mikilvægi
þeirra. Rithöfundurinn Timothy Findlay
sagði að Davies hefði afhjúpað það dulræna
og spennandi sem væri að finna undir flatn-
eskjulegu og einlitu yfirborði Kanada.
Robert Fulford, gagnrýnandi The Globe
and Aíai7,skrifar: Davies var kanadískur föð-
urlandsvinur sem átti erfitt með að þola
sjálfsánægjuna sem hann stundum sá í fari
landa sinna og hvatti okkur stöðugt til að
skoða hug okkar. I kanadísku þjóðsögunum
hans urðum við stærri og meiri en nokkurt
okkar hafði dreymt um að verða. Frammi
fyrir aukinni einangrunarhyggju í bók-
menntum lagði hann áherslu á að við gerð-
um okkur grein fyrir tengslum okkar við
merkar hefðir. „Mestu sagnamenn Kanada
voru Tsjekov og Ibsen,“ sagði hann einu
sinni.“
í síðustu bókinni, The Cunning Man,
reyndi Davies, að eigin sögn, að draga upp
mynd af því hvernig Toronto-borg hefur
vaxið og breyst þann tíma sem hún hefur
verið heimabær Davies. Eins og stundum
áður í sögum hans er sögumaðurinn ungur
drengur sem flytur frá smábæ í Ontario og
verður mikils metinn í stórborginni.
Utför Davies var gerð frá kapellunni í
Þrenningargarði við Háskólann í Toronto á
fimmtudag.