Morgunblaðið - 13.12.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 1995 G 3
__________________________RAIMNSÓKIMIR_________________________
Ef fram kemur stór þorskárgangur verður að minnka loðnuveiðar
Loðnan er mikilvæg
fæða fyrir þorskinn
Hjálmar Vilhjálmsson, fiskifræðingur, er allra manna fróðastur um loðn-
una, sem svo miklu máli skiptir fyrir þjóðarbúið, bæði sem útflutningsafurð
og fæða fyrir hinn mikilvæga þorskstofn okkar. Pétur Blöndal brá sér á
fyrirlestur hjá Hjálmari til að fræðast nánar um þennan smáa laxfisk.

Loðnuafli í Barentshafi 1965-1994
Milljónirtonna
1965 1970 1975 1980 1985 1990 '94
Loðnuafli við Nýfundnaland 1972-94
. _ Milljónirtonna >«^63»
0,5
mmm
'72 1975 1980 1985 1990 '94
í Loðnuafli við Island 1965-1994
Milljónir tonna
1.51 | | r'n~i~[~rT i— i i i i i m m m ~i i
W*mw i
0P
1965 1970 1975 1980 1985 1990 '94
Stærð loðnustofnsins
í Barentshafi og meðal
þyngd 4 og 6 ára þo
Millj. tonn
1975 1980 1985 1990 '94
Stærð loðnustofnsins
við ísland og meðal
þyngd 6 ára þorsks
Millj. tonn -Loðnustofn 16 ára þorskur
1975 1980 1985 1990 '94
„ÞAÐ sem virðist sameiginlegt um
þátt loðnunnar í fæðukeðjunni á
mismunandi svæðum, fyrir utan
Kyrrahafið sem lítið er vitað um,
er að þorskur sé mjög háður
henni,“ segir Hjálmar Vilhjálms-
son, fískifræðingur á Hafrann-
sóknastofnun. Til marks um það
nefnir hann að þegar loðnuleysi
hafi orðið í Barentshafi á seinni
hluta síðasta áratugar hafi þorskur
lést og ekki náð nema þriðjungi
af sinni eðlilegu þynjgd. Þegar
stofninn hafí hrunið á Islandsmið-
um upp úr 1980 hafí áhrifin ekki
verið jafn áberandi, en þó hafí þau
verið greinileg og hann hafí lést
um 25 til 30 prósent.
„Það er greinilegt,“ segir Hjálm-
ar, „að þorskurinn virðist ekki geta
fundið sér annað æti til að bæta
sér upp missi loðnunnar," segir
hann. „Einhverra hluta vegna hafa
menn ekki greint þessi áhrif við
Nýfundnaland, enda þótt menn séu
sammála um það að þorskurinn
éti mjög mikið þar af loðnu og hún
sé um 30 til 50 prósent af fæðu
hans á ársgrundvelli."
Hjálmar Vilhjálmsson flutti ný-
lega fyrirlestur í Odda um lifnaðar-
hætti loðnunnar. í upphafí varði
hann tíma í að gefa undirstöðu
upplýsingar um þennan nytjafísk
íslendinga: „Loðna er lítill fískur
náskyldur laxi. Sérkenni hennar eru
þau að hún verður aðeins þriggja
til fjögurra ára gömul, hrygnir þá
og drepst. Af þeim sökum endurnýj-
ast hinn fullorðni hluti loðnustofns-
ins nánast á hveiju ári.“
Hann segir að loðnan sé afar
algeng á norðlægum slóðum. Hana
megi fínna í norðanverðu Kyrra-
hafi, þ.e. Okhotsk-hafí og Berings-
hafi, og síðan í Atlantshafi úti af
Labrador og Nýfundnalandi, Vest-
ur-Grænlandi, við ísland og í Bar-
entshafi. „Loðna er uppsjávarfisk-
ur sem fer um í torfum og lifir á
dýrasvifi," segir hann. Hann bætir
við að hún sé mjög mikilvægur
hlekkur í fæðukeðjunni, t.d. sem
fæða nytjafíska, sjávarspendýra
og fugla.
Veiðar bannaðar f Barentshafi
um ófyrirsjáanlega framtíð
„Loðnuveiðar hófust norður í
Barentshafi rétt fyrir 1960 og þró-
uðust þannig fyrstu 10 árin að
aflinn jókst smám saman í yfír
milljón tonn árið 1970,“ segir
Hjálmar. „Síðan kom 15 ára tíma-
bil fram til 1984, þar sem Norð-
menn og Rússar veiddu þarna að
jafnaði 1,8 milljónir tonna á ári.
Þá hrundi loðnustofninn svo gjör-
samlega að hann náði sér ekki á
strik aftur í 4 til 5 ár. Árið 1989
varð svo til sterkur árgangur og
sæmileg nýliðun varð 1990 og
1991. Þetta lyfti stofninum upp á
nýjan leik, en hann hrundi svo aft-
ur árið 1993 og loðnuveiðar voru
bannaðar í Barentshafí sumarið
1993. Þær eru það enn og verða
um ófyrirsjáanlega framtíð."
Hann segir að það sem hafi far-
ið úrskeiðis í Barentshafi hafi ver-
ið sitt af hveiju. Þarna alist upp
norsk-íslenska vorgotssíldin, sem
hrygni við Noreg í mars og leiti
ætis á Islandsmiðum á sumrin.
Þessi síldarstofn hafi hrunið á
seinni hluta sjöunda áratugarins,
þannig að nýliðun í hann hafi ver-
ið mjög lítil í mörg ár. Afrán smá-
sílda á loðnuseiðum hvarf því að
mestu um langa hríð. Á sama tíma
hafi þorskstofninn í Barentshafi
verið í lægð.
„Síðan gerist það árið 1983 að
mjög góðir árgangar af þorski og
síld verða til á sama tíma,“ segir
Hjálmar. „Síldar- og þorskaseiðin
rak norður í Barentshaf eins og
venjulega, smásíldin gerði sér gott
af loðnuseiðunum og þorskurinn
af eldri loðnunni og loðnustofninn
hrundi. Það kom sjálfsagt líka inn
í þetta að loðnuveiðar fóru úr bönd-
um á sama tíma. Sérstaklega árið
1986 þegar lítið var af loðnu sem
komist hafði alla leið í hrygningu.
Þegar hún fannst við Noreg sprakk
veiðibannið sem sett hafði verið á
hana með þeim afleiðingum að
loðnan náði sér ekki á strik aftur í
5 ár.
í Noregi var um það rætt á sín-
um tíma að „grisja" þyrfti þorsk-
stofninn til þess að vistkerfið jafn-
aði sig. Fyrir tilstilli Hafrann-
sóknastofnunarinnar í Bergen var
það sem betur fer ekki gert. Þvert
á móti var dregið mjög úr þorsk-
veiðum og þess vegna hefur verið
mikið af þorski í Barentshafi á
seinni árum, því hann var fljótur
að jafna sig þegar hann fékk loðnu
aftur.“
VerAur ný hungursneyA?
I Barentshafi komu svo yngri
loðnuárgangar frá 1989 til 1991
eins og áður sagði og aftur varð
töluvert af loðnu, en í stuttan tíma.
Þorsk- og síldarárgangar sem urðu
til um og upp úr 1990 hafa síðan
tekið á móti loðnuseiðum og full-
orðinni loðnu þama norður frá,
þannig að mjög lítið er enn á ný
af loðnu í Barentshafi.
Sú ungsíld sem þarna hefur ver-
ið á ferðinni undanfarin ár er á
leiðinni út úr Barentshafi núna,
og menn bíða nánast skelfingu
lostnir eftir því hvort hörmunga-
sagan frá síðustu árum níunda
áratugarins muni endurtaka sig,
þ.e. hungursneyð fyrir þorsk og
reyndar ótal önnur kvikindi sem
þarna lifa, sjávarspendýr og fugla
til dæmis. En loðnan gæti hæglega
bjargað þessu því hún er fljót að
vaxa í þá stærð sem þorskur helst
vill ef hún fær frið til þess.“
Af þessari upptalningu segir
Hjálmar ljóst að vistkerfinu í Bar-
entshafi virðist vera mjög hætt við
að hrökkva úr gír. Það stafi
kannski fyrst og fremst af því að
þarna sé þorskstofninn stundum
mjög stór og nýliðun mörgum sinn-
um breytilegri en nokkurn tíma
hjá okkur. Sömuleiðis séu stórir
síldarárgangar yfirleitt sjaldséðir,
sem auki líkur á sveiflum, þótt
aðeins yngri árgangarnir dvelji
þarna og éti loðnuseiði.“
GóAar horfur vlA ísland
„Ef við flytjum okkur til íslands
er veiðisagan ekki ósvipuð því sem
var í Barentshafí," segir Hjálmar.
„Við hófum loðnuveiðar aðeins
seinna og það tók svo tíu ár að
komast á skrið. Við vorum komnir
á fullt árið 1978, en svo hrundi
loðnustofninn upp úr 1980. Sá
dalur stóð mun styttra en við Nor-
eg eða aðeins í tvær vertíðir og
eftir það var hægt að bytja veiðar
af fullum krafti á ný. Síðan varð
aftur samdráttur árið 1990. í báð-
um tilfellum virðist um að ræða
náttúrulegar sveiflur í stærð
stofnsins, en eins og áður sagði
er loðnan svo skammlíf að í hvert
skipti sem klak misferst af ein-
hveijum ástæðum, kemur það
beint fram í veiðistofninum tveim-
ur árum seinna."
Hjálmar segir að ástandið sé
núna þannig að mikið virðist af
stórri loðnu og útlit sé fyrir að
menn geti veitt nánast eins og
þeir geti, þar til yfirstandandi ver-
tíð ljúki. Áuk þess sé nóg af smá-
loðnu, þannig að horfur séu góðar
á næstunni.
„Hér við land er loðnan mjög
þýðingarmikil fæða fyrir þorsk,“
segir Hjálmar. „Fleiri tegundir lifa
á loðnu, t.d. grálúða, ufsi, hnúfu-
bakur og hrefna. Helstu ástæður
fyrir því að við getum haldið uppi
eins miklum loðnuveiðum og raun
ber vitni eru að síld heldur sig
ekki á sömu slóðum og loðnan og
þorskstofninn er í lægð. Við vitum
ekki af stórum þorskárgöngum á
leiðinni, þótt við vonum að úr því
rætist fljótlega. Sumir eru vantrú-
aðir á að lítið sé af þorski, en það
má þó m.a. merkja af því hversu
mikið er af úthafsrækju, en undir
eðlilegum kringumstæðum myndi
þorskurinn höggva stór skörð í
hana líka.“
Meira af þorski, minna af loAnu
Hann segir að ástandið á ís-
landsmiðum gæti verið betra: „Við
viljum auðvitað hafa meira af
þorski og þá minna af loðnu, ein-
þess að þorskur er margfalt dýrari
afurð en loðna. Eins og ástandið
er reynum við hins vegar að nota
okkur það sem til er. Það er lítill
vafí á því að ef þorskstofninn hér
við land myndi t.d. tvöfaldast að
stærð yrði að taka tillit til þess í
loðnuveiðum.
Það yrði best gert með því að
takmarka eða hætta sumarveiðum
á loðnu, sem stundaðar eru norður
í hafi og utan útbreiðslusvæðis
þorsksins, því þá erum við að taka
frá honum matinn áður en hann
kemst í hann. Loðnuveiðar sem
stundaðar eru að haust- eða vetrar-
lagi hér við land eru svolítið ann-
ars eðlis, því þá erum við að fiska
í samkeppni við þorskinn. Menn
og þorskar eru þá á jötunni hlið
við hlið.“
Sorglegir atburAir
viA Nýfundnaland
Við Nýfundnaland hafa gerst
sorglegir atburðir á undanförnum
árum, að sögn Hjálmars, en ekki
er rúm til að rekja þá sögu. „Loðna
er áreiðanlega mjög þýðingarmikil
fýrir þorsk þarna, enda þótt ekki
hafi sést beint samband milli
þyngdar hinna ýmsu aldurshópa
þorsks og framboðs á loðnu,“ seg-
ir hann. „Þetta getur stafað af
ýmsu, t.d. því að stofnmælingar
gefi ekki rétta mynd af stærð
loðnustofnsins. Eins hefur vitan-
lega verið miklu minna af þorski
við Nýfundnaland á seinni árum
en eðlilegt getur talist.
Menn voru að giska á það fyrir
nokkuð mörgum árum, meðan
þorskstofninn þama var og hét,
að hann fjarlægði um fjórar millj-
ónir tonna af loðnu. Nú er hins
vegar sáralítill þorskur, þannig að
það ætti að vera mikið af loðnu
aukreitis."
SelveiAar setja strik
í reikninginn
Hjálmar segir þó að taka verði
með í reikninginn að í marga ára-
tugi hafi verið stundaðar gríðarleg-
ar selveiðar á ísnum úti af Labrad-
or og Nýfundnalandi yfir veturinn,
en þeim hafi verið hætt fyrir nokk-
uð mörgum árum fyrir tilstilli frið-
unarsinna. Þegar hann hafi verið
þarna veturinn 1990 hafi verið
taldar 4 milljónir sela úr flugvélum
sem flogið hafí yfír ísinn og varla
hafi selnum fækkað síðan. Þetta
sé þreföldun eða fjórföldun á við
stærð selastofnsins árið 1980,
þannig að það af loðnu sem ekki
fari í þorskinn, sé líklega étið af
sel og öðrum sjávarspendýrum.
„Annars er það þannig við Ný-
fundnaland að Norðmenn, Rússar,
Færeyingar og íslendingar fóru og
veiddu þarna loðnu upp úr 1970 í
nokkur ár,“ segir Hjálmar. „Aflinn
fór hæst í rúm 300 þúsund tonn.
Stofninn virtist ekki þola þetta þá
og veiðunum var hætt og nú er
ekki veidd þarna loðna utan hrygn-
ingartímans.
Ástæðan er tvíþætt. Loðnan er
ein allra mikilvægasta ætistegund-
in á þessu svæði og þar er engum
bræðsluverksmiðjum til að dreifa.
Sú stefna hefur verið mótuð að
loðnan eigi að vera æti fyrir þorsk-
inn, aðra físka, sjófugla og spen-
dýr, fyrir utan veiðar á 50 til 100
þúsund tonnum í júní og júlí, þeg-
ar hún er að hrygna við ströndina.
Úr þeim afla eru unnin loðnuhrogn
á Japansmarkað eins og gert er
hérlendis.“
Að lokum segir Hjálmar: „Á
seinni árum hefur mönnum orðið
sífellt ljósari nauðsyn þess að líta
á lífríki hvers svæðis sem breidd
þegar um er að ræða nýtingu
sjávarauðlinda. Þegar hafa verið
stigin skref í þessa átt bæði hér-
lendis og annars staðar með um-
talsverðum árangri. Enn er þó
langt í að þekking okkar á lífríki
hafsins geti talist fullnægjandi."