Morgunblaðið - 22.09.1996, Blaðsíða 4

4 C SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FERÐALÖG
FYRRI áin, Berjadalsá, farin. HÓPURINN skoðar bæjarrústir rétt við Bæjardalsá.
Krossinn og klerkurinn
þegar við blasir foss einn sem fellur
fram og rennur til sjávar. Börnin
bregða sér í hlutverk landkönnuða
og stika leiðina áfram, kanna foss-
inn og leyndardóma iðukraftsins.
Skyndilega erum við stopp, því á
ein berst með miklum þunga áfram
niður hlíðina og í átt til sjávar. Hér
þarf að fara úr skóm og sokkum
og vaða hnédjúpt og ískalt berg-
vatnið. Sumir eru forsjálir og
bregða laxapoka yfir skóna, en hin-
ir bregða sér út í ána og stíga var-
lega á hvem stein fyrir sig. Það er
mikið skríkt og æjað yfir köldu
vatninu, en að lokum er gott að
hafa náð bakkanum hinum megin
og brosa yfir hetjudáðinni um
leið og maður þurrkar ískaldar
tærnar.
Enn á ný er lagt af stað og
allt er þetta að koma eins og
eitthvert skáldið sagði. Og það
kemur með ýmsu móti því enn
á ný þurfum við að fara yfir
á eina sem ber nafnið Innri-
Skarðsá. Hún feliur niður
hamraberg og kallast fossinn
Möngufoss, en þar var á sínum
tíma samkvæmt þjóðsögunni
konu drekkt inn undir Möngu-
fossi.
Kona þessi, sem hét Mar-
grét Þórðardóttir og var
strokukona norðan úr Stranda-
sýslu, var gift presti einum
sem þjónaði þarna á sínum
tíma. Um hana hefur orðið
þjóðsaga, þar sem hún hafði
verið sökuð um galdra norður
í Trékyllisvík, flúði á Snæ-
fjallaströnd, tók saman við
prestinn, Tómas Þórðarson, og
giftist honum. Hún var síðan
færð fyrir Alþingi en gat
hreinsað sig af áburðinum. En
sagan varð yfirsterkari sann-
leikanum og hélt því fram að
henni hefði verið drekkt í
Möngufossi, þrátt fyrir að fyr-
ir lægju skjalfest gögn að hún
hefði ekki látið lífið þarna.
Fossinn ber þvi heiti hennar
enn þann dag í dag.
Síðasta freistingin
Það er farið að síga á seinni
hluta dags. Hópurinn hefur skipt
sér í marga smáa hópa, einn hópur-
inn geysist áfram jöfnum hraða
meðan annar gengur hægum
skrefum og stoppar öðru hveiju
og tínir ber. Þegar nær dregur
Tyrðilmýri blasir Fagranes við, en
á göngu okkar höfum við getað
fylgst með skpinu sigla sína áætl-
unarleið. Alla leiðina hefur fjallið
Hestur blasað við okkur, líkt og
kúrekahattur á floti, en nú erum
við að koma á leiðarenda og þegar
nær dregur Tyrðilmýri sjáum við
að þeir stórstígu eru að stíga um
borð í gúmmibátinn frá Fagranesi.
Öðru hveiju stoppar greinarhöf-
undur á leið sinni og grefur andlit-
ið í beijaklasann og stingur lófa-
fylli af beijum upp í sig. Hver klas-
inn á fætur öðrum verður á leið
minni og erfitt að standast slíkar
freistingar á ánægjulegu ferðalagi.
HLÝTT er í veðri og spáin lofar
góðu fyrir væntanlega gönguferð
um fjörur Snæfjallastrandar og
ekki spillir nafngiftin á lendingar-
staðnum, Gullhúsaá. Hvergi glitrar
þó á gull, þó nafngiftin gefi annað
til kynna. Þegar í land er komið
snarar leiðsögumaður hópsins,
Snorri Grímsson, sér upp á hæsta
hólinn og býður menn velkomna á
gamlar slóðir. En í för eru nokkrir
afkomendur þessa fólks sem áður
bjó á Snæfjallaströnd.
Snorri Grímsson rekur sögu pósts
sem endaði ævi sína á þessum slóð-
um, þegar hann var sem endranær
að sinna skyldustörfum við ótrúleg-
ustu veðurskilyrði. Hann féll
fram af núpi einum sem heitir
Bjarnarnúpur, í snjóflóði.
Pósttaskan fannst ekki strax,
en seinna meir fannst hún og
fékk finnandi töskunnar fund-
arlaun sem voru 10% af því
sem í henni var. Þetta reynd-
ust vera 150 krónur, ekki 150
krónur eins og við þekkjum
þær í dag.
Erfítt er að ímynda sér
hvernig menn gátu búið á þess-
um slóðum þar sem land liggur
beinlínis strax upp í móti upp
í hrikaleg björg og um leið þar
sem sjávaraldan getur breyst í
hvítfyssandi ölduvegg sem
engu eirir. í dag eru rústimar,
sem blasa við á leið okkur,
bergmál um þennan tíma þegar
allt að 300 manns bjuggu hér.
Snæfjallaströnd
í blíðviðri
Létt var yfir farþegum Fagraness þegar það sigldi út Skutulsfjörðinn með stefnu ó
Snæfjallaströnd. Egill Egilsson só ströndina tignarlegu framundon ó stjórnborða.
Eftir að hafa hlýtt á frásögn
Snorra og um leið nöfn þeirra
sem bjuggu í viðkomandi
rústum fer fram snögg höfða-
talning. Þetta er blandaður
hópur, ungt sem eldra. Yngstu
þáttakendurnir nota hvert
tækifæri sem gefst til að
hlaupa um í Ijörunni sem
geymir ýmsa leyndardóma,
risavaxnar marglyttur sem
hafa grafið sig ofan í fínkorna
sjávarsandinn eða hrikaleg
björg sem hafa oltið alla leið niður
í fjöru og gnæfa þar tignarleg inn-
an um landrekann og skeljarnar í
milljónatali. Aðrir þáttakendur
gleyma bæði stað og stund og
sökkva sér ofan í hvert beijalyngið
á fætur öðru. Berin eru þegar orðin
fullþroska og ljúft er að tína þau.
Heitt er í veðri og menn tína spjar-
irnar af sér og eru orðnir léttklædd-
ir. Sjávargolan leikur um nasirnar
og hópurinn þrammar létt áfram
um sandstrendnar fjörur.
Við stöldrum við þar sem kross
einn stendur upp úr jörð og Snorri
rekur tilurð krossins. Hana má
rekja til nýrrar þjóðsögu, byggða á
gamalli sögu sem er á þá leið að
krossinn hafí verið settur þarna af
prófasti einum til að minnast kirkj-
unnar sem áður stóð þarna. Sagt
er að klerkur hafí rölt þarna upp
slakkann eftir að hafa tekið land,
sett krossinn niður á þessum stað
og sagt: „Það er alveg eins líklegt
að hún hafi verið hér.“
Umrædd kirkja stendur í dag í
Morgunblaðið/Egill Egilsson
MONGUFOSS.
Unaðsdal sem er innarlega með
ströndinni, en hún var flutt þangað
eftir 1867. Mörgum þótti það sér-
kennilegt að kirkjan skyldi vera
flutt, en þá var það ósköp eðlilegt
því þá var meginhluti byggðar innfrá
nærri Gullhúsaám og sóknin lögð
undir Kirkjubólsþing, þareð prestur-
inn sat á Kirkjubóli í Langadal.
Af draugum
og öðru fólki
Sögð er saga af Snæfjalladraug
sem þótti ansi römm afturganga.
Sagan er sögð um prest einn sem
hét Jón Bjarnason, var uppi á 17.
öld og þótti aðhaldssamur á féð og
vildi eiga það. Sonur hans sem var
smali þótti hann ekki nógu aðgæt-
inn á féð. Hlutverk sonarins var að
sinna fé til fjalla að vetrarlagi.
Pabbi hans sendi hann út í svarta-
byl að sækja nokkrar skjátur sem
höfðu ekki skilað sér, en sonurinn
varð úti þar sem núna heitir
Drangavík. Strax um kvöldið hafí
verið mikill hamagangur á Snæ-
fjallaströndinni, barið að dyrum
harkalega. Prestur þóttist vita hver
þar var ferð, fór til dyra og kom
síðan inn eftir drykklanga stund,
fölur á svip.
Sagan segir að tveir menn hafí
unnið að því að hrekja þennan
draug á brott, annar þeirra var
Þorleifur Þórðarson, kallaður
Galdra-Leifí, einn af stuðnings-
mönnum Ara í Ögri, hinn var Jón
Guðmundsson sem var kallaður
lærði, en hann orti mikla særingar-
þulu sem er kölluð Bjarnarfæla og
aðra sem er kölluð Snjáfjallavísur
hinar síðari. Þetta eru taldar þær
verstu særingarþulur sem ortar
hafa verið á Islandi.
Ósjálfrátt líta menn í kringum
sig í skjannabirtunni og athuga með
leynd hvort Snæfjalladraugur sé
nokkuð á næstu grösum. Það eina
sem gerir vart við sig og hægt er
að útskýra með vissu, er garnagaul
sem berst til eyrna öðru hveiju. Því
er ákveðið að fara á Sandeyri.
Á Sandeyri stendur hvítt hús með
rauðu þaki, yfirgefið, en innandyra
eru ummerki þess að menn hafíst
þar við öðru hvoru. Talað er um
gangnamenn, en menn eru ekki
hrifnir þó af umgengninni. Allt er
á tjá og tundri innandyra, stór pott-
ur með fituskán og myglu fljótandi
á yfirborði vatnsins.
Bakkanum hinum
megin náð
Utandyra er hlýtt og menn liggja
og maula nestið og láta fyrrihluta
þreytunnar líða úr skrokknum. Að
loknum snæðingi er staðið upp og
rölt af stað. Sífellt breytir landslag-
ið um svip, öðru hveiju erum við
að tipla í mýri og þvínæst erum við
komin á lendar eyðimerkurinnar,
þar sem strönd og land er orðin ein
steinafjara. Krakkarnir hlaupa um
fijáls og glöð að hafa allt þetta
rými, þar sem sjórinn leikur letilega
við þau í fjöruborðinu. Hinir full-
orðnu þramma létt áfram minnugir
þess að hafa verið börn að leik.
Ekki dregur það úr ánægjunni