Morgunblaðið - 30.10.1996, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÓBER 1996 C 5
Unnur
Skúladóttir
Gunnar
Stefánsson
Þótt ekki sé unnt að
merkja vísbendingar um
að alfriða þurfi rækju-
stofninn á Flæmingja-
grunni, virðist ljóst að
varúðar er þörf, að
mati Unnar Skúla-
dóttur og Gunnars
Stefánssonar.
RÆKJUVEIÐAR íslenskra skipa á
Flæmingjagrunni hófust um mitt
ár 1993 eða stuttu eftir að Kanada-
menn höfðu sýnt fram á að veiðan-
leg rækja væri í verulegu magni á
svæðinu. Aflinn
varð um 28 þúsund
tonn árið 1993 (sjá
töflu 1) og stefnir
í að verða á bilinu
45-50 þúsund
tonn á þessu ári
með þátttöku 14
þjóða.
Veiðum á
Flæmingjagrunni
er stjórnað í sam-
vinnu þjóða á vett-
vangi Norðvestur-
Atlantshafsfisk-
veiðiráðsins
(NAFO) og ákvað
ráðið í september
1995 að koma á
sóknarstýringu
veiðanna, sem miðaðist við að aðild-
arlönd fengju í sinn hlut fjölda
veiðidaga árið 1996 sem jafngilti
mestum fjölda veiðidaga árin 1993,
1994 og 1995 (jan.-ág.). íslending-
ar mótmæltu þessu fyrirkomulagi
formlega þar sem talið var að
stjórnun veiða með aflamarki væri
skynsamlegri leið. Þetta gerði ís-
lenska flotann óbundinn sóknar-
stýringunni og leiddi til þreföldunar
aflans það sem af er árinu 1996
miðað við sömu mánuði árið 1995.
Það er vísindanefnd NAFO sem
veitir ráðgjöf um nýtingu rækju og
annarra stofna á þessu hafsvæði.
í vísindanefndinni er fjallað um öll
tiltæk gögn um ástand rækju-
stofnsins, m.a. öll þau gögn sem
safnaö hefur verið um borð í ís-
lenskum skipum á síðastliðnum
árum. í september sl. lagði vísinda-
nefnd NAFO til að dregið yrði eins
mikið úr sókn í rækjustofninn og
unnt væri. Hér á eftir verður í
stuttu máli gerð grein fyrir því
helsta sem lá til grundvallar ráð-
gjöf nefndarinnar, en höfundar
sóttu síðasta fund hennar.
Líffræöi rækju
Hið óvenjulega í lífsferli rækj-
unnar er að hún byijar líf sitt sem
ókynþroska karldýr en skiptir síðan
um kyn og verður kvendýr. Karldýr
eru með gadda á neðanverðum
halanum og sama á við um ókyn-
þroska kvendýr. Þegar kvendýrið
hrygnir í fyrsta sinn hverfa gadd-
arnir. Þetta einkenni er notað til
að skilja á milli kvendýra, sem
nýlega hafa skipt um kyn, og eldri
kvendýra. Talið er að rækjan við
Flæmingjagrunn skipti um kyn við
3-5 ára aldur.
Lengdardreifing rækju í þremur
kynjaflokkum, þ.e. karldýr, ókyn-
þroska kvendýr (millistig meðtalin)
og kynþroska kvendýr, er sýnd eft-
ir mánuðum á 1. mynd. Þessi lengd-
ardreifing er unnin eftir mælingum
og kyngreiningu veiðieftirlits-
manna á Flæmingjagrunni árið
LOÐNUBA TAR
Varúðar þörf við veiðar
á Flæmingjagrunninu
1996, en eins og kunnugt er þá
er nú skylda að hafa eftirlitsmann
á hveiju skipi á Flæmingjagrunni.
Þetta hefur skilað sér í mjög víð-
tækri og góðri sýnasöfnun fyrir
Hafrannsóknastofnun. Á myndinni
sést að karldýr eru mest áberandi
í öllum mánuðum. Þetta er aðallega
talinn vera 1993 árgangurinn (um
19 mm að skjaldarlengd í janúar),
en 1994 árgangurinn er að byija
koma í ljós lengst til vinstri í mars,
skjaldarlengd um 12 mm. Lengdar-
dreifing ókynþroska kvendýra er
oftast tvítoppa og bendir til að þar
séu tveir árgangar á ferðinni, þ.e.
smáhluti af 1993 árganginum og
stærri hluti sem er 1992 árgangur-
Sú mæling var gerð með 40 mm
möskvastærð í poka miðað við 35
mm hin árin. Því er eðlilegt að
túlka stofnmælinguna þannig að
stofnstærðin hafi verið nánast stöð-
ug árin 1993-1996.
Samkvæmt mælingunum var
árgangurinn frá 1988 uppistaða
stofnsins allt til ársins 1994. Ár-
gangurinn frá 1993 kom hins veg-
ar inn í stofninn 1995 og varð aðal-
uppistaðan í veiðinni að fjölda til
árið 1996. Þær upplýsingar sem
stofnmælingin veitir benda til þess
að 1988 og 1993 árgangarnir hafí
verið svipaðir að stærð við þriggja
ára aldur, þ.e. í júlí 1991 og 1996.
Um helmingur 1988 árgangsins
oft stuðst við athuganir á afla-
brögðum frá ári til árs eða afla á
sóknareiningu (togtíma). Mikil-
vægt er þá að fyrirliggjandi gögn
endurspegli veiðarnar og að aðferð-
in sé sambærileg, t.d. veiðarfæri
þau sömu og einnig árstími. Niður-
stöður athugana á afla á togtíma
íslenskra skipa (miðað við 2.900
möskva vörpu og tímabilið janúar-
júlí) sýna að aflabrögð voru best
árið 1993 en þá var komið að
óveiddum stofni á Flæmingja-
grunni. Aðrar úrvinnsluaðferðir
gefa sambærilega niðurstöðu, t.d.
þegar tekið er tillit til tíma sólar-
hrings.
Einnig er unnt að skipta afla á
sterkur í stofnmælingu og karldýr
af 1988 árgangi voru sem þriggja
ára rækja í júlí 1991.
Ljóst er að stofninn var lítill fram
til ársins 1991, en þá stækkaði
hann mjög mikið til ársins 1993
er veiðar hófust. Kvendýrastofninn
virðist nú hafa minnkað niður í 35%
af stærðinni 1993. Veiðarnar úr
1988 árganginum hófust þegar
hann var 5 ára gamall. Veiðar úr
1993 árganginum hófust hins veg-
ar þegar hann var tveggja ára.
Erfitt er að meta samband hlut-
fallslegrar stærðar árganga, afla-
magns og veiðiþols, þegar veiðar
hafa verið stundaðar í svo fá ár
sem hér um ræðir. Þegar veidd
Afli (tonn) 14 þjóða á Flæmingjagrunni
Tafla 1: 1993 1994 1995 1996 (tii
Kanada 3.724 1.041 970 920
Danmörk 800 400 200
Portúgal 150
Spánn 240 300 158 50
Eistland 1.081 2.092 1.166
Færeyjar 8.545 6.567 5.987 6.452
Grænland 3.788 2.276 2.403 1.067
(SLAND 2.243 2.300 7.623 16.017
Lettland 300 350 1.362
Litháen 1.225 675 1.489
Noregur 7.183 8.460 9.534 L323j
Russland 300 300 2.838 : 2.715
Honduras 1.265
St Vincent 75
Alls 28.088 24.325 32.980 32.561
Mai 1996
Febrúar 1996. Fjöldi: 18.162
Fiöldi pkarldýr
I Fjöldi:
22.498

Fjöldi
13.000
Vísitala stofnstærðar
Afli, kg/klst
2.000
1.500
1.000
500
0
- urxyupiuo
A ~~j- kynþrc
- ókynþroska kvendýr
þroska kvendýr
22
3.000
1988'89 '90 ’91 '92 ’93 ’94 '95 ’96
Mynd 2: Vísitala stofnstærðar
rækju í stofnmælingum Spánverja
1988-96. Árið 1988 er sett sem 1.
Agúst 1996. Fjöldi: 13.254
Skjaldarlengd í mm
■OtA/N.
1993 1994 1995 1996
Mynd 3: Afli, kg/klst, af kynþroska
kvenrækju og allri rækju 1993-96.
Árið 1994 ersettseml.
Kynþroska kvendýr eru eru hér
metin út frá öllum sýnum í
mánuðunum janúar til júlí frá
kanadískum sýnum árin 1993 og
1995, en frá íslenskum sýnum árin
1994 og 1996.
10 15 20 25 30 35 10 15 20 25 30 35J 10 15 20 25 30 35
Mynd 1: Lengdardreifingar rækju á Flæmingjagrunni í þrem mánuðum árið 1996.
inn (4 ára). Þessarar rækju gætir
svo ekki í ágúst, enda hún komin
í flokk kynþroska kvenrækju.
Rækjan er þá búin að missa gadd-
ana af halanum og hefur hrygnt í
fyrsta sinn. í lengdardreifingu kyn-
þroska kvendýra má sjá í a.m.k.
tvo toppa t janúar, en erfítt er að
áætla aldursflokka kynþroska
kvenrækju frá og með apríl. At-
hyglisvert er hversu mjög gengur
á fjölda kvendýra eftir því sem líð-
ur á árið og meira er veitt.
Stofnmæling
Á Flæmingjagrunni fer fram
árleg stofnmæling Spánveija á
fiski og rækju. Þessi stofnmæling
er þeim annmörkum háð að við
hana er notuð fiskibotnvarpa
þannig að mat á minnstu rækjunni
er mjög ónákvæmt. Þótt varpan
sé með rækjuriðli að hluta til, er
ljóst að sú stofnstærð sem þarna
er mæld nær ekki til alls veiði-
stofnsins. Þannig fékkst mjög lítið
af 1993 árganginum í stofnmæl-
ingunni 1995 en í ljós kom á þessu
ári að það var vanmat á þeim ár-
gangi.
Samkvæmt niðurstöðum stofn-
mælinga stækkaði stofninn mjög
mikið til ársins 1992 (2. mynd),
en minnkaði umtalsvert upp úr
því. Mælitalan fyrir 1994 er lægst.
hrygndi 3 ára í fyrsta sinn en að-
eins lítill vottur af 1993 árgangin-
um.
Afli og sókn
Heildarafli þeirra 14 þjóða, sem
veitt hafa rækju á Flæmingja-
grunni, er sýndur í töflu 1. Hann
var 28 þús. tonn árið 1993, lækk-
aði í 24 þús. tonn árið 1994, jókst
í 33 þús. tonn árið 1995 og er nú
þegar orðinn 33 þús. tonn. Reiknað
er með að aflinn verði 45-50 þús.
tonn í árslok 1996 með sama
áframhaldi. Sú aflaaukning sem
þannig eru horfur á að verði, er
fyrst og fremst vegna aukinna
veiða íslendinga, þó þess sé að
gæta að við úthlutun sóknardaga
var NAFO ríkjum gert kleift að
auka sóknina um allt að 30% vegna
ofangreindra viðmiðana. Einnig er
sennilegt að Norðmenn eigi eftir
töluverðar veiðar en þeir hafa verið
með mestan afla undanfarin ár
(7,1-9,5 þús. tonn) og áunnið sér
dijúgan hlut í úthlutaðri sókn fyrir
árið 1996. Sem stendur hafa Norð-
menn einungis tilkynnt 1.323 tonna
afla en samkvæmt kanadískum eft-
irlitsmönnum var afli Norðmanna
orðinn a.m.k. 2.200 tonn í septem-
ber.
Til þess að áætla hlutfallslegar
breytingar á stofnstærð rækju er
Nafn StarA Affll SJóf. Löndunarst.
! KAP V£ 4 402 868 1 Vestmannaeyjar í
VÍKINGUR AK 1OO 950 1283 1 Vestmannaeyjar
! HÁBERG GK 299 366 1300 3 Grindavík
JÓN SIGURÐSSON GK 62 1013 824 1 Grindavík
ELUÐIGK445 731 865 2 Akranes
SVANUR RE 45 334 852 3 Bolungarvík
[ ANTARES VE 18 480 1019 1 Siglufjörður
BIÁRNI OLAFSSON AK 7Ó 556 1025 1 Siglufjöröur
BJÖRG JÓNSDÓTTIR ÞH 321 499 790 1 SiaHlfjörður
FAXI RE 2 41 331 632 1 Siglufjöröur
[ GRINDVlKINGUR GK 606 577 1023 1 SÍglufjöröur |
SIGHVATUR’ BJÁRNÁSÖN VE 81 666 210 1 Siglufjörður
\ PÓRÐUR JÓNASSON £A 360 324 689 1 Siglufjoröur
SUNNUBERG GK 199 385 634 1 Vopnafjöröur
1 JON KJARTANSSON SU 111 775 1074 1 E8kifjöröur
1 SÍLDARBÁ TAR

Nafn Staaró Aftl SJÓf. Löndunarat.
f GULLBERG VE 292 446 |«S|| 2' Vestmannaeyjar |
ÍSLEIFUR VE 63 513 439 1 Vestmannaeyjar
ARNPÖR EA 16 \ 316 630 3 Seyöisfjöröur J
KROSSEY SF 26 108 59 1 Eskifjörður
: ODDEYRIN EA 210 336 665 4 Eskifjöröur i
JULLI DAN GK 197 243 47 1 Fáskrúösfjöröur
! SÓLFELL VE 840 370 588 4 Fóakniösfjöröur í
HUNAFÖST 5F 550 338 469 3 Hornafjörður
JÓNA EÐVALDS SF 20 336 444 a' Homafjörður
sóknareiningu í aldurs- eða kynja-
flokka. Samkvæmt útreikningum á
afla og sókn íslendinga öll árin
janúar-júlí var hægt að áætla
heildarfjökla og þyngd í aldurs-
flokkum. í ljós kom að tveggja ára
karldýr eru nú mjög veikur árgang-
ur með aðeins 2 kg/klst. Þriggja
ára rækja (1993 árgangurinn) er
hins vegar mest áberandi af öllum
árgöngum með 88 kg/klst. Ár-
gangurinn frá 1993 er mun sterk-
ari en sést hefur undanfarin þijú
ár. Þessi rækja mun skipta um kyn
nú í lok ársins 1996, verða ókyn-
þroska kvenrækja fyrri part ársins
1997 og hrygna loks í ágúst sama
ár. Ókynþroska kvenrækja er nú
aðeins helmingur af því sem hún
var árið 1993 en kynþroska kven-
rækja hefur minnkað niður í 35%
frá árinu 1993. Þessi þróun þykir
fiskifræðingum varhugaverð og
hefur einkum valdið því að talið
er nauðsynlegt að draga verulega
úr veiðunum, þó ekki sé enn ástæða
til að tala um viðkomubrest. Á 3.
mynd er sýndur afli á sóknarein-
ingu (kg/klst.) fyrir kynþroska
rækju þar sem árið 1994 er notað
sem viðmiðun og sett sem 1. Á
sömu mynd er staðlaður afli íslend-
inga á togtíma (allir aldursflokk-
ar). Staðlaður afli á togtíma féll
mest frá árinu 1993, en hefur ver-
ið nokkuð jafn síðan. Ástæða þessa
er tilfærsla á sókn úr stórri rækju
í smærri dýr, einkum úr hinum
sterka 1993 árgangi.
Lokaorð
Árgangurinn frá 1988 virðist
hafa verið mjög sterkur og einnig
árgangurinn frá 1993. Þessi sterki
árgangur sást ekki í könnun Spán-
veija fyrr en árið 1996 sem þriggja
ára rækja. Hins vegar sást hann
greinilega í veiðunum sem tveggja
ára árið 1995. Ef litið er á karldýr-
in af þriggja ára rækju í júlí 1996
virðist 1993 árgangurinn vera álíka
voru 28 þús. tonn af rækju á ári
minnkaði lífmassi kvendýra um
30% frá 1993 til 1994. Þær veiðar
hófust eftir að aðalárgangurinn var
orðinn kynþroska kvendýr. Veidd
voru 100 þús. tonn úr stofninum á
meðan 1988 árgangurinn var uppi-
staða aflans (mest 4-5 ára). Búið
er nú að veiða 50 þús. tonn síðan
1993 árgangurinn fór að vera hátt
aflahlutfall í fjölda. Rökrétt er að
álykta að 50 þús. tonna viðbótar-
afli sé ofmat á veiðiþoli stofnsins
meðan 1993 árgangurinn er uppi-
staða veiðanna. Þessi afli svarar
til þess að 25 þús. tonn séu tekin
á ári tvö næstu árin í samanburði
við þau 45-50 þúsund tonn sem
áætlað er að veidd verði árið 1996.
Þetta er meginástæða þess að þeg-
ar vísindanefnd NAFO var spurð
hvort óhætt væri að veiða 33 þús.
tonn á næsta ári var svarið að
mikil hætta væri á að slíkur afli
leiddi til áframhaldandi minnkunar
stofnsins.
Þótt ekki sé unnt að merkja vís-
bendingar um að alfriða þurfi
rækjustofninn á Flæmingjagrunni,
virðist ljóst að varúðar er þörf.
Veruleg minnkun sóknar frá árinu
1996 er nauðsynleg til að tryggja
að 1993-árgangurin nái að verða
kvendýr í einhveijum mæli. Því
sjónarmiði hefur verið haldið fram
að þessi niðurstaða sé ekki nægi-
lega studd vísindalegum upplýsing-
um og að óhætt hljóti að vera að
halda uppi sama sóknarþunga og
undanfarið. Rétt er að töluvert
skortir á að þekkingin sé næg.
Hins vegar samrýmist þetta sjónar-
mið ekki nútímalegum vinnubrögð-
um í ráðgjöf um stjórnun veiða,
enda dæmin óteljandi í heiminum
sem sýna að of þung sókn skaðar
fískstofnana, ekki síst þegar slíkt
er gert í skjóli þekkingarskorts.
Höfundar eru starfsmenn
Hafrannsóknastofnunar.