Morgunblaðið - 03.12.1996, Blaðsíða 2

2 B ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 1996
BÆKUR
MORGUNBLAÐIÐ
Leiðsögn um
Þórsmörk
BOKMENNTIR
Þjódfræði
ÞÓRSMÖRK
LAND OG SAGA
eftir Þórð Tómasson. Ritstjóri: Hálf-
dan Ómar Hálfdanarson. Mál og
mynd, Reykjavík 1996,304 bls.
FRÆÐAHÖLDURINN Þórður
Tómasson, safnvörður í Skógum
varð 75 ára snemma á þessu ári.
Þeim æviáfanga er þessi bók helg-
uð. Fremst í bókinni
er í samræmi við það
löng Tabula gratulat-
oria, enda hygg ég að
Þórður sé vinmargur
maður og margir hafí
viljað tjá honum hlý-
hug og þakklæti með
þessum hætti.
Texti þesarar bókar
er Þórðar sjálfs að
undanteknum kaflan-
um Ríki náttúrunnar.
Þar skrifar Hálfdan
Ómar Hálfdanarson
um jurta- og dýraríkið
og Haukur Jóhannes-
son um steinaríkið.
Aðeins lítill hluti
bókarinnar er nýskrif-
aður (Leið til Langaness). Að öðru
leyti var handrit fullmótað í árs-
byrjun 1985. Af einhveijum ástæð-
um dróst útgáfa úr hömlu. Því má
fagna nú, þar sem prenttækni,
mynda- og kortagerð og öllum frá-
gangi bóka hefur fleygt svo fram
að tvímælalaust hefur þessi bók
notið þess. Og kjörgripur er hún
hvernig sem á hana er litið.
Þórður gerist leiðsögumaður um
þetta merka og vinsæla lands-
svæði. Ferðin hefst við Seljaland
og endar í ijöllum norðan Þórs-
merkur. í þessari ferð hef ég hú
verið með Þórði í nokkra daga og
vil þakka honum frábæra leipsögn
og raunar ógleymanlega. Ég er
þess fullviss að aðrir sem sömu
ferð eiga eftir að fara með honum
munu taka undir þau orð.
Við Þórður fórum hægt yfir, því
að margt var að sjá og skoða og
frá mörgu að segja. Örnefni voru
á hveiju strái og fylgdu mörgum
þeirra sögur, búskaparsaga.
Landslag, breytingar á því, forn-
leifar, þjóðsögur, þar á meðal
magnaðar draugasögur, fjallferðir,
skógarnytjar, gróðurfar á ýmsum
tímum, sumarbeit fjár og útiganga
og hvað á ég að nefna? Allt vissi
Þórður, fræðaþulurinn einstaki.
Hér fléttaðist saman landið, þjóðin,
sagan, „þrenning sönn og ein“.
Frásögnin á gulltærri íslensku,
sem bar með sér keim aldanna
allt frá Landnámu og Njálu, svo
að unun var á að hlýða.
Hér er þá komin leiðsögn um
Þórsmörk, þennan stórbrotna og
fagra stað og nágrenni hans, sem
er svo vönduð og altæk að á betra
verður ekki kosið. Enginn á hér
eftir að vitja Þórsmerkur án þess
að hafa bók Þórðar með til fylgdar.
Af lítillæti sínu segir Þórður að
hálft gildi bókarinnar, svo ekki sé
meira sagt, iiggi í mörgum og fögr-
um ljósmyndum. Satt
er það að myndir bók-
arinnar, hátt á þriðja
hundrað og langflest-
ar litmyndir, frábær-
lega vel gerðar, auka
gildi bókarinnar til
mikilla muna. Þar
hafa margir af fær-
ustu ljósmyndurum
landsins lagt hönd á
plóg. Ekki má gleyma
örnefnakortum, sem
eru mörg og góð, gerð
af Sigurgeiri Skúla-
syni.
Þessi bók skiptist í
átta kafla auk inn-
gangs og eftirmála.
Þeir eru Afréttir norð-
an Eyjaflallajökuls sem teljast íjór-
ar (kvk. að norðlenskum hætti) -
Langanes, Suðurafréttir, Þórs-
mörk og Almenningar -, Búseta í
skjóli jökla, Gögn og gæði lands-
ins, þ.e. beitar- og skógarnot, Ríki
náttúrunnar (ritað af öðrum), Fjall-
ferðir og smölun, einkar áhuga-
verðar frásagnir, Friðun Þórs-
merkur og nálægra afrétta, Ferða-
öld gengur í garð og loks Sögur
og sagnir. Þar kennir margra
grasa og sumra fáséðra.
í bókarlok er ritaskrá Þórðar
Tómassonar samantekin af Sig-
mundi Böðvarssyni. Þar sést svart
á hvítu, hafi menn ekki vitað það
áður, að framlag Þórðar til þjóð-
legra fræða er mikið og gott. En
þar kemur auðvitað ekki fram
mesta verk hans: Byggðasafnið á
Skógum. Að ritaskrá lokinni fara
miklar skrár: Nafnaskrá, Örnefna-
skrá, Heimildir og Myndaskrá.
Forlagið Mál og mynd hefur lagt
metnað sinn í að gera þessa bók
einstaklega vel úr garði, svo að á
betra verður ekki kosið. Ritstjórinn
Hálfdan Ómar Hálfdanarson hefur
bersýnilega kostað sínu besta til.
Þá kann ég ekki bók að meta
ef þessi er ekki afbragð annarra
sem um land og sögu fjalla.
Sigurjón Björnsson
Þórður
Tómasson
Nýjar bækur
Lífssaga listakonu
Á FLUGSKÖRPUM
vængjum er eftir
Oddnýju Sen. Undir-
titill bókarinnar er:
Lífssaga Myriam
Bat-Yosef.
Myriam Bat-
Yosef er kunn mynd-
listarkona og hefur
átt viðburðarríka
ævi. „Segja má að
Myriam sé holdgerð-
ur „Gyðingurinn gangandi". Hún er
fædd í Berlín en ólst upp í París,
Palestínu og ísrael þar sem skuggi
helfararinnar var í hveiju horni og
mótaði allt mannlíf og viðhorf fólks,“
segir í kynningu.
Myriam stundaði listnám í París
og dvaldi í Flórens á Italíu þar sem
hún kynntist ungum íslenskum lista-
manni, Guðmundi Guðmundssyni,
Erró, og gengu þau í hjónaband.
í bókinni segir
Myriam frá listaferli
sínum, sætum sigr-
um og beiskum
ósigrum. Hún fjaliar
um stormasamt
hjónaband sitt og
Erró sem lauk með
skilnaði og kynnum
sínum af öðrum
mönnum - „ástsýki
sinni“ eins og hún
orðar það.
Útgefandi erFróði. Á Flugskörp-
um vængjum - Lífssaga Myriam
Bat-Yosef er 372 bls. Bókin er
prentunnin í Prentsmiðjunni Grafík
sem einnig annaðist bókband.
Kápuhönnun annaðist Helgi Sig-
urðsson en á forhlið kápunnar er
mynd af einu listaverki Myriam,
Bæninni. Verð bókarinnar er 3.990
kr. m. vsk.
Ljóð er aðferð til að muna
ÚR HNEFA nefnist ný ljóða-
bók Árna Ibsens sem hefur að
geyma 31 ljóð ort á sex ára
tímabili.
„Eg held að meginþráður-
inn sé vangaveltur um timann,
skynjun okkar eða skort á
skynjun á afsfe. ði hans og
þann nauma tími. sem okkur
er skammtaður héi “ segir
Árni. „Ljóð er aðferó ÍI að
muna. Það er mikilvægt að
muna skynjun og kenndir en
kannski er mikilvægast að
muna þá sem deyja frá okkur
og gleyma ekki þeim vinum
sem maður týnir af einhverj-
um ástæðum. Þetta er einn
þéttasti strengurinn í bókinni.
Á síðustu misserum hefur fólk
tekið upp á því að deyja frá
mér, nánir vinir, ættingjar og
venslafólk. Slíkur missir
kveikir hugrenningar um tím-
ann. í bókinni er þannig að
finna þrjú ljóð sem fjalla um
tímann sem fyrirbrigði. Eitt
þeirra fjallar um hið liðna,
annað um framtíðina og það
þriðja um núið. Ef til vill er
bókin í aðra röndina tilraun
til að kveða dauðann í kútinn
með því að eiga samræður við
þá sem eru farnir.
Ef einhveija beina niður-
stöðu er að finna í bókinni er
hún kannski sú að okkur sé
ófært að komast að endanlegri
niðurstöðu fyrr en við deyjum.
Lífið gengur út á það að finna
ekki svörin en hins vegar er
okkur áskapað að vera alltaf
að leita þeirra. Engin svör eru
endanleg. Það ber dauðann í
sér að halda annað. í einu ljóð-
anna tala ég til að mynda um
haldgóðar spurningar sem eru
óhultar fyrir deyðandi svör-
um.
Ljóðin orti ég á síðustu sex
árum og vann ég að þeim í
tveimur lotum, það er að segja
fyrst á árunum 1991-92 og
síðan aftur undan-
farin tvö ár. Á þess-
um sex árum hef ég
mikið verið að skrifa
fyrir leikhús þannig
að ljóðagerðin hefur
ýst ögn til hliðar. Eg
væri alsæll ef ég
þyrfti ekki að gera
neitt annað en að
yrkja ljóð en því mið-
ur er ekki grundvöll-
ur fyrir að helga sig
ljóðlistinni.
Ljóðabækur seljast
ekki vel en þrátt fyr-
ir það þekki ég eng-
an sem ekki hefur
einhvern tíma komist í tæri
við ljóðlist og haft bæði gagn
og gaman af. Eitthvert vinsæl-
asta útvarpsefni nú um stund-
ir er til dæmis ijóð dagsins á
rás eitt. Það er óþarft að hafa
áhyggjur af stöðu ijóðsins og
jafnvel varasamt að leita ann-
arra leiða til að ná
til lesenda. Undir
slíkum kringum-
stæðum er hætt við
að menn velji ódýr-
ar Ieiðir sem eru
ljóðinu ekki sam-
boðnar. Það er
ekkert séríslenskt
fyrirbrigði að
ljóðagerð og Ijóð-
skáld hafi ýst út í
jaðar vitundarlífs
samfélagsins. Það
er þróun sem átt
hefur sér stað á
þessari öld í öllum
hinum vestræna
heimi. Ég held að Ijóðið standi
vel fyrir sínu eins og Matthías
Johannessen segir í viðtali við
Silju Aðalsteinsdóttur í Tíma-
riti Máls og menningar: „Ef
skáldskapurinn dugar þá hef-
ur hann síðasta orðið.“
Fuglar himins um vetur
Það er hægt og brýnt
að rjúfa þessa þögn
og ýfa
þetta hvíta kuldalín -
Þú mylur brauð
í skál, dýfir lófa
í mylsnuna
og dreifir á hjarnið -
Allt í einu hrjóta smáfuglar ofan
eins og guð
væri að strá fiðruðu korni
úr hnefa sínum.
Fuglarnir fljúga upp
á ný, hver með mola í goggi
og leggja í lófa guðs,
guðs -
Árni
Ibsen
H er ofsalega hamingjusamur
STAFAKARLARNIR nefnist ný
bók eftir Bergljótu Arnalds ætl-
uð börnum sem vilja læra að
þekkja stafina. Söguna samdi
Bergljót fyrir son sinn þegar
hann fór að sýna
áhuga á að læra staf-
ina. „Það voru til
bækur með myndum
af hlutum sem ein-
stakir stafir áttu en
það vantaði iðulega
að sögð væri einhver
skemmtileg saga;“
segir Bergljót. „Eg
fléttaði því eilítið
ævintýri saman við
stafakennsluna og þá
varð námið bæði
auðveldara og
skemmtilegra hjá
drengnum mínurn."
Bókin er mynd-
skreytt af Jóni Há-
mundi Marínóssyni
og segir Bergljót að ýmsar nýj-
ar hugmyndir hafi kviknað í
samstarfinu við hann. „Ég vildi
hafa bókina sem auðugasta að
orðum og hlutum. Ég las til
dæmis Orðabók Menningarsjóðs
spjaldanna á milli; ég vildi fá
sem flestar hugmyndir sem
hæfðu heimi barna og sögu-
þræðinum.
Sagan gerist á leikvelli. Ösp
hefur dottað ofan í bókina sína
og litla bróður hennar, Ara,
hálfleiðist þegar dálítið skrýtið
gerist; vindhviða feykir öllum
stöfunum úr bók Aspar og út á
leikvöllinn. Stafirnar fá hendur,
fætur og haus og verða að litl-
um körlum, stafakörlum sem
taka að blaðra heilmikið og
ærslast. Þeir vilja eigna sér allt;
B vill eiga boltann, D vill eiga
doppurnar á honum
og svo framvegis.
Stafakarlarnir ná
aldrei að koma sér
saman um neitt.
Áður en yfir Iýkur
átta þeir sig á því
að það er betra að
standa saman því að
þannig geta þeir
táknað öll heimsins
orð og feykja sér
með næstu vind-
hviðu aftur inn í
bókina."
-Hver stafur hef-
ur sín persónuein-
kenni.
„Já, H er til dæm-
is ofsalega ham-
ingjusamur þótt hann hafi
hnerrað svo hátt að hann hent-
ist í heljarstökki ofan af hús-
þaki, missti hárkolluna og hatt-
inn hátt upp í himininn og fékk
óstöðvandi hiksta vegna þess
hvað Iendingin var harkaleg.
Og þótt X og Ð eigi það sameig-
inlegt að eiga ekki neitt þá eru
þeir mjög ólíkir; X er harður
karl og maular kex í græðgi en
Ð er voðalega lítill í sér, hann
fær aldrei að taka þátt í neinum
leikjum en laumar sér samt inn
á síðurnar hér og þar. Gaman
getur verið fyrir krakkana að
reyna að koma auga á hann.
Fleiri svona leiki er að finna
í bókinni. Krakkarnir geta til
dæmis reynt að finna fyrsta
stafinn í nafninu sínu í bókinni
eða prófað að taka í sundur orð
eins og „stafakarlarnir“ og at-
hugað hvað þau geta búið til
mörg orð úr stöfunum í því.
Leikirnir gera krökkunum nám-
ið auðveldara og skemmti-
Iegra.“
TÍU tússpennar, tuttugu
tannburstar, triljón
traktorar. Ég á sko allar
tölurnar í tilverunni,“
tuldraði T og hélt áfram að telja.
„Uss! Hvílíkt uppátæki!" urraði
U svo undirhakan hristist til. „Ef
þú ætlar að eiga triljón traktora,
þá verður þú umsvifalaust að læra
umferðarreglurnar.“ _
„Úff!“ andvarpaði Ú mæðulega.
„T hefur tekið allar tölurnar af
úrinu mínu og nú veit ég ekki
hvað tímanum líður.“
En þá fór V að vola.
„T er svo voðalega mikill töff-
ari og ég er bara voðalega vit-
laus. Bráðum kemur vetur og vont
veður og ég á hvorki vindjakka
né vettlinga. Ég á allan völlinn
og ég veifa og veifa en enginn
vill víkja af honum,“ vældi V van-
sæll og beit sig í vörina.
Hættu að kvarta,“ sagði X sem
maulaði kex í græðgi. „Að minnsta
kosti áttu allan völlinn. Við Ð eig-
um ekki neitt. í íslensku hefjast
engin orð á okkur.“
Bergljót
Arnalds