Morgunblaðið - 03.12.1996, Blaðsíða 8

8 B ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
Fj andsemi í garð hins
sjálfskyggna tóns... ?

BOKMENNTIR
Þýdd skáldsaga
ÓHUGGANDI
eftir Kazuo Ishiguro. Elisa Björg
Þorsteinsdóttir þýddi. Útg. Bjartur,
Reylqavík 1996-453 bls.
HÉR á landi er Kazuo Ishiguro
án efa þekktastur fyrir skáldsög-
una Dreggjar dagsins sem hefur
komið út í íslenskri þýðingu og
vakti mikla athygli. Ishiguro er
japanskur að þjóðerni en hann
hefur alið sinn aldur í Bretlandi
og skrifar á ensku. Ég las í kynn-
ingu um hann að hann liti á sig
sem alþjóðlegan höfund og skil-
greinir það svo að alþjóðlegur höf-
undur geti fjallað um líf sem komi
öllum við og skrifað um manneskj-
ur sem geta búið hvar sem er og
lesendur geti auðveldlega skilið
kjör þeirra og tilfinningar.
Þessi bók gæti þó vafist fyrir
ýmsum lesendum: Ishiguro leiðir
lesanda um þvílík völundarhús og
rangala með útúrdúrum upp á
tugi blaðsíðna að stundum stóð
ég uppi gersamlega áttavillt og
ringluð og spurði mig í angist
hvað þessi alþjóðlegi höfundur
væri eiginlega að segja við mig.
Kazuo
Ishiguro
í ÞESSARI BOK
MAGIMAR ISHIGURO
'SEIÐ SEM GERIR ÞAÐ
AÐ VERKUM AÐ MAÐUR
VERÐUR AÐ LESA
ÞESSA BÓK, HÚN
FANGAR MANN OG
ÞREYTIR í SENN.
En að svo búnu hélt ég áfram að
lesa, það er ógerningur að leggja
bókina frá sér nema stund í einu.
Söguþráðinn er erfitt að rekja
nema hafa nokkrar blaðsíður til
umráða. En þó má reyna. Ryder
nokkur kemur til borgarinnar til
að halda tónleika. Þessi borg er
sennilega í Þýskalandi en gæti þó
verið hvar sem er. Hún er stundum
glæsileg stórborg, á næsta augna-
bliki þrúgandi smábær og áður en
við er litið dularfullt dreifbýli og
Ryder fær að kynnast því að það
er ekki einfalt að rata á þessum
slóðum enda færast hús og heilu
hverfin til á örskotsstund ef því
er að skipta.
Ryder virðist vera einhver mesti
píanósnillingur í heimi og nú er
hann kominn eftir langa mæðu og
allir íbúarnir hafa beðið þessa at-
burðar í ofvæni. Strax eftir að
Ryder kemur á hótelið fær les-
andinn forsmekk af því sem bíður
hans. Lyftuvörðurinn Gústaf fylgir
honum til herbergis og heldur yfir
honum langa ræðu um metnað
sinn að bera töskur en þó umfram
allt biður hann Ryder að hitta
dóttur sína að máli og dótturson.
Þegar Ryder er kominn til her-
bergis síns finnst honum hann
þekkja þetta herbergi. Veit ekki
hvers vegna. Gæti verið að hann
hefði komið hér áður? Gæti verið
að hann þekki Gústaf? Gæti verið
að hann þekki í raun alla þá mál-
glöðu menn og konur sem leita til
hans á næstu dögum og sé bara
búinn að gleyma því. Kannski dótt-
ir Gústafs sé kona hans og þau
eigi þennan son en það eins og
fleira hefur dottið úr honum.
Ryder veitist einnig erfitt að
átta sig á til hvers er ætlast af
honum en augljóst að það er ekk-
ert smáræði. Hann hefur engan
tíma til að búa sig undir hina stór-
kostlegu tónleika því hann er allan
tímann á ringluðum þönum að
hitta fólk sem hann virðist eiga
að þekkja en man ekki svo gjörla
eftir. Allir virðast búast við því
að þau orð sem hann á að mæla
fyrir tónleikana skipti sköpum fyr-
ir hag þessa samfélags sem ramb-
ar á heljarþröm.
Viðamikill er þáttur Brodskys í
sögunni, sá er snillingur eða róni
og hinn ágengi hótelstjóri Hoff-
mann hefur tekið hann upp á arma
sína. Vonir borgarbúa eru ekki
síður bundnar við það að Brodsky
fái loks uppreisn æru á áðurnefnd-
um hljómleikum þar sem hann á
að stjóma hljómsveitinni. Þegar
hundurinn hans drepst kvöldið
áður er áhorfsmál hvernig þær
lyktir verði og kannski lætur Brod-
sky bugast. Og hvernig fer þetta
eiginlega með hljómleika Ryders
sjálfs. Og hver er á endanum nið-
urstaðan. Hefur Ryder tekist að
veita íbúunum þessa hjálp sem
þeir sárlega þurfa?
Ishiguro varpar fram milljón
spurningum í þessari bók, um
minnisleysi, að spyija spurninga,
að svara þeim eða svara þeim
ekki, hver er snillingurinn og hvað
veldur ágengninni og hvað er á
ferðinni í bænum. Eiginlega af
hverju allt. Og hann gefur svörin.
Það má hann eiga. En út í það
skal ekki farið nánar hér.
Því eftir að spurningum hefur
verið varpað fram og svörin gefin
þá má einnig velta fyrir sér hvort
þau breyti einhveiju um hina
furðulegu niðurstöðu sem Ryder
og höfundurinn komast að í sam-
einingu.
Ég var um margt ósátt við þýð-
ingu Elísu B. Þorsteinsdóttur, allt-
of mikil notkun atviksorða; hrein-
lega, greinilega, vissulega. Of
enskuskotnar setningar, auka-
setningum þvælt innan um aðal-
setningar, orðaröð óíslenskuleg.
En beinar málvillur sá ég ekki og
bókin virtist vandvirknislega próf-
arkalesin.
í þessari bók magnar Ishiguro
seið sem gerir það að verkum að
maður verður að lesa þessa bók,
hún fangar mann og þreytir í senn.
Bókin heldur áfram í hugskotinu
löngu eftir að lestri er lokið.
Jóhanna Kristjónsdóttir
Nýjar bækur
ADDA kemur heim. Mynd-
skreyting Erlu Sigurðardóttur.
Afmælisár
• •
Oddubóka
Jennu og
Hreiðars
BARNASAGA Jennu og Hreið-
ars, Adda kemur heim, er komin
í fimmtu útgáfu með myndum
eftir Erlu Sigurðardóttur.
Adda kemur heim er fjórða
bókin í sívinsælum flokki um
Öddu. Bækurnar hafa margsinnis
verið gefnar út og jafnharðan
selst upp. í Adda kemur heim er
því lýst þegar Adda kemur aftur
heim til íslands frá Ameríku og
hittir góða vini, Braga, Lísu og
Lóu. „Margt skemmtilegt gerist
í leik og starfi, í bæ og sveit, en
ýmislegt reynir einnig á söguhetj-
urnar“, segir í kynningu.
Öddubækurnar eiga fimmtíu
ára afmæli á þessu ári. Sú fyrsta,
Adda, kom út hjá Æskunni fyrir
réttri hálfri öld.
Útgefandi erÆskan. Adda
kemur heim er 110 bls. Hagprent-
Ingólfsprent ehf. sá um umbrot
ogprentun, Flateyhf. um bók-
band. Leiðbeinandi verð er 1.596
kr.
í MERG OG BEIN
BÆKUR
Þýddar smásögur
BEINT AF AUGUM
eftir Raymond Carver. Sigfús
Bjartmarsson íslenskaði. Bjartur,
1996.140 bls.
Að MATI einnar sögupersónu
Raymonds Carvers er „tvennt ör-
uggt: 1) fólki er orðið sama um
hvað hendir annað fólk; og 2) ekk-
ert skiptir neinu raunverulegu
máli lengur“. í þessari skilgrein-
ingu kristallast helstu umfjöllun-
arefni skáldsins: afskiptaleysi og
skilningsleysi manna í millum og
fáránleiki hérvistar.
Beint af augum, eða Short Cuts,
er safn þeirra níu smásagna og
eins ljóðs sem Robert Aitman sótti
innblástur í við gerð samnefndrar
kvikmyndar frá 1993. Efnið er
misgamalt, elstu sögumar frá sjö-
unda áratugnum en þær yngstu
frá þeim níunda.
Raymond Carver (1938-1988)
er álitinn einn helsti áhrifavaldur
í smásagnagerð síðari ára í Banda-
ríkjunum. Hann er talinn meðal
upphafsmanna minimalisma eða
naumhyggju í smásögunni. Allt
er skorið við nögl: söguþráður með
stysta móti, frásögnin nánast flöt,
stíllinn beinaber, líkingar varla
notaðar og póesía í algjöru lág-
marki. Setningar eru einfaldar,
stuttar, beinskeyttar og forðast
undirskipun og margræðni. Carver
hafði að markmiði að skera utan
af textanum ekki eingöngu inn að
beini, heldur inn í merg, eins og
hann sagði sjálfur. Sumir gagn-
rýnendur hafa kallað texta Car-
vers kaloríusnauðan og jafnvel
kennt hann við lystarstol.
Persónur Carvers eru lang oft-
ast „venjulegt fólk“, í lægri milli-
stétt, með alla sína lesti og bresti.
Þetta fólk er í meira eða minna
mæli fangar aðstæðna sem það
ætlaði sér aldrei að festast í og
þrátt fyrir fróman ásetning um
að breyta til, „öðlast nýtt líf“,
veit það, innst inni, að ameríski
draumurinn gengur þeim sífellt
úr greipum. Áherslan er ætíð á
hinu hversdagslega en ógnin er
aldrei langt undan. Sjónvarpið,
skyndibitamatur, söluvaran en
jafnframt atvinnuleysi, alkólismi,
svik, angist.
Ofantalið á vel við skáldskapinn
í Beint af augum, þó yngstu sög-
urnar séu heldur holdmeiri en þær
eldri. Mergjaður texti Carvers
miðlar óvissu og angist sem geng-
ur í gegnum merg og bein. Blátt
áfram og hlutlaus frásögn af því
þegar ungur drengur verður fyrir
bíl, þegar táningsstúlka er barin
til bana með gijóti og þegar
drukknaður sonur er fiskaður upp
úr á í járnkló áréttar óhugnaðinn.
Sögurnar enda flestar bratt,
snögglega, óþægilega, og með því
er lesandi á vissan hátt skilinn
eftir með sömu óvissutilfinningu
og sögupersónur.
Þrátt fyrir að bjartsýni sé ekki
fyrirferðarmikil hjá Carver eru
sögurnar samt ákaflega skemmti-
legar aflestrar. Tragíkómískur
andi Becketts svífur yfir skrifun-
um og harmrænir atburðir renna
saman við hversdagslega og oft
drepfyndna lágkúru. Sagan Rukk-
arar gæti hæglega verið „her-
bergiseinþáttungur“ eftir Pinter
en í henni kemur berlega í ljós
hvað tungumálið er margrætt og
dugir, alla vega persónum Car-
vers, skammt í samskiptum.
Þýðing er yfirleitt létt og leik-
andi. Sigfús Bjartmarsson kemst
oft vel að orði og finnur prýðilegar
lausnir. En því miður eru nokkrar,
og því of margar, þýðingarvillur
sem hefði mátt komast hjá með
góðum yfirlestri. Oftast er um
frekar léttvæg atriði að ræða: „To
wink“ er „að blikka“ en ekki
„veifa“ (,,vinka“); „fender“ á am-
erískri ensku er „bretti“ á bíl en
ekki „stuðari“ (,,bumper“); „to
brace oneself“ er ekki að „haída
utan um sjálfan sig“ heldur að búa
sig undir skell, áfall, í eiginlegri
eða óeiginlegri merkingu. Slíkar
villur eyðileggja svo sem ekki
„heildaráhrif“ en eru engu að síð-
ur hvimleiðar.
Þýðandi er á stundum heldur
djarfur og tekur sér það bessa-
leyfi að auka í stílinn, ef svo má
segja: hraðbraut er t.d. látin vera
„eins og pífa á pilsfaldi bæjarins“
en á ensku er einfaldlega sagt
„the highway skirts the edge of
town.“ Þessi líkingarútvíkkun á
alvanalegu orðalagi, þar sem orðið
„skirt“ er notað í yfirfærðri merk-
ingu, er óþörf auk þess að vera
stílrof, samanber ofansagt um
naumhyggju Carvers. Fyrir kemur
að orðaval er ekki við hæfi: Tveir
menn á kaffihúsi eru í „uppalegum
fötum“ í þýðingu en eru klæddir
„business suits“ á frummáli; þetta
er óviðeigandi því ekkert í sam-
hengi eða umgjörð sögunnar bend-
ir til að þarna sé um „uppa“ að
ræða.
Þýðingu (eða túlkun) á niðurlagi
eina ljóðsins er ég ekki sáttur við.
Faðir hefur misst son sinn, finnur
engan tilgang^ lengur og langar
helst að deyja. í framhaldi af þessu
eru tvær síðustu línur ljóðsins
svona: „Og hann á ljúfar minning-
ar frá þeim tímum þegar lífið var
ljúft og svo ljúflega nú gefið ann-
að líf til að lifa.“ Þessi þýðing, ef
ég þá skil hana, býr yfir of marg:
ræðri og of jákvæðri merkingu. í
frumtexta eru skilaboðin allt önn-
ur og mun skýrari: „And he rem-
embers sweetness, when life was
sweet, and sweetly he was given
that other lifetime.“ Ég skil það
svo að „the other lifetime“ sem
föðurnum var gefið (í þátíð!) sé
fæðing og líf hins látna sonar en
við þá „gjöf“ endurnýjaðist hans
eigið líf. Því hnykkja þessi lokaorð
ljóðsins á söknuðinum en einkum
tómleikanum sem hann er fram-
vegis „dæmdur“ til að lifa við.
Hann getur kannski á einhvern
hátt ornað sér við „ljúfar minning-
ar“ en honum er fráleitt „nú gefið
annað líf“. Þannig ganga hlutirnir
ekki fyrir sig í henni versu og alls
ekki í versunni hans Carvers.
Geir Svansson