Morgunblaðið - 07.02.1997, Qupperneq 2

2 B FÖSTUDAGUR 7. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
HUNDRAÐ og þrír íbúar á sautján
heimilum bjuggu í nýja kaupstaðn-
um Reykjavík árið 1786. Bessi
Árnason vefari, Þóra Guðbrands-
dóttir spunakona og Gísli Brands-
son vaktari voru meðal íbúa, en
fjórði hluti Reykvíkinga var á
heimili eins manns, Sunchenberg
kaupmanns.
Kaupstaðarlóð Reykjvíkur var
mæld út 12. febrúar 1786 og var
í Kvosinni. Hún markaðist af
Gtjótabrekkunni að vestan, Tjörn-
inni að sunnan og læknum að
austan.
Borgin óx og þrátt fyrir skæðar
pestir fjölgaði íbúum alltaf aftur,
hús risu og götur bættust við.
Tíminn leið og margt gleymdist,
en fyrir nokkrum árum var tillaga
Vilhjálms Þ. Vilhjálmssonar sam-
þykkt í borgarráði um merkingu
húsa á gömlu kaupstaðarlóðinni.
Þróunarfélagi Reykjavíkur í sam-
vinnu við Árbæjarsafn var falið
að útfæra tillögurnar, sem voru
samþykktar í borg-
arráði 7. janúar síð-
astliðinn.
Næsta sumar
getur fólk því farið
í göngutúra í gömlu
Reykjavík og reynt
að lifa sig inn í
fortíðina. Nikulás
Úlfar Másson arki-
tekt hefur haft um-
sjón með þessu verkefni fyrir hönd
Árbæjarsafns, en sett verða upp
um 50 skilti með fyrrverandi og
núverandi götuheitum sem marka
munu hina upphaflegu kaupstað-
arlóð.
Bryggjuhúsið var borgarhlið,
hornsteinn Reykjavíkur
Skiltin verða múrsteinsrauð að
lit, emeleruð og í stíl við gömlu
merkingarnar með gamaldags
letri. Alþekkt nöfn eins og Lækjar-
gata og Aðalstræti verða á skiltun-
um með upphaflegum nöfnum og
upgnefnum.
Á spjaldi með merktu Suður-
götu verða þrjú önnur heiti sem
gatan gekk áður undir; Skildinga-
nesgata, Kirkjugarðsstræti og
Kærleiksstígur. Kærleiksnafnið er
í líkum dúr og nafn Ástarbrautar-
innar við JL-húsið en þangað fóru
pör áður á bíium sínum til að horfa
á fagurt sólsetrið. Nikulás Úlfur
kann kvæði um stíginn sem kennd-
ur var við kærleikann um síðustu
aldamót:
Kærleiksstíg þá sól er sest
sveinar og fljóðin ganga
þar hefur röðull reifað best
rós um meyjarvanga.
Grær þar oft í aftanró
ástarblómið rauða
en sá vegur endar þó
út við gröf og dauða.
Kærleiksstígurinn lá um kirkju-
garðinn, en hann var eitt sinn vin-
sæll samkomustaður elskenda með
ólgandi lífsþrá í æðum.
En hversvegna hét Aðalstræti
áður Klúbbgata? „Þar sem hús
Hjálpræðishersins stendur núna
var áður veitingahús sem Reykja-
víkurklúbburinn hafði aðstöðu í,
en það var félagsskapur heldri
kaupmanna í bænum,“ svarar
Nikulás Úlfar, „í
kringum 1850 var
húsið rifið og ann-
að byggt sem hlaut
nafnið Nýi klúb-
burinn, þess vegna
var gatan kölluð
Klúbbgata.“
Árið 1848 gaf
stiftamtmaðurinn
Rósenör út tilskip-
un um að götur og hús yrðu merkt
í Reykjavík og í kjölfarið festust
nöfnin sem enn eru notuð. Árið
1888 var svo samþykkt í bæjar-
stjórn að númera hús og að
Bryggjuhúsið á homi Hafn-
arstrætis og Aðalstrætis yrði
viðmiðunin, Vesturgata 2, en nú
er veitingastaðurinn Kaffi Reykja-
vík starfræktur í því. í samþykkt-
inni stendur að „Hafnarstræti og
Aðalstræti séu aðalstofninn og
allar aðrar götur kvíslast þaðan,
jafnar töiur til hægri handar en
oddatölur til vinstri, talið frá
Bryggjuhúsinu." „Af þessum sök-
um kalla sumir Bryggjuhúsið
hornstein Reykjavíkur,“ segir Nik-
ulás Úlfar.
Bryggjuhúsið var einskonar
borgarhlið því erlendir ferðamenn
komu til bæjarins um Bryggjuhús-
ið.
kærleiRans í
kaupstaðnum gleymist ei
Reykjavík hin gamla
geymir sögu sína í hús-
um, stígum og götu-
nöfnum eins og Læknis-
götu og Löngustétt
Gunnar Hersveinn
gekk um götur tvö-
hundruð og tíu ára
kaupstaðarlóðar og
fræddist um söguna á
bak við gömlu
götunöfnin.
Hverjir bjuggu í
Heilagsandastræti?
Vesturgata var áður kölluð
Læknisgata og Hlíðarhúsastígur,
Túngata var Landakotsstígur og
Fischersund Götuhúsastígur. En
hvers vegna var Lækjargata kölluð
Heilagsandastræti?
BRYGGJUHÚSIÐ eins og það leit út fram til 1907. Það hefur
bæði verið kallað borgarhliðið og hornsteinn Reykjavíkur. Núna
telst það til Vesturgötu 2.
„Það er skemmtilegt nafn,“
svarar Nikulás „en það var
uppnefni gárunganna. Helgi
Thordersen biskup keypti
Lækjargötu 4 árið 1856 og fjórum
árum síðar kaupir Ólafur Pálsson
dómkirkjuprestur Lækjargötu 2
og eftir það fannst íbúum eðlilegt
að kalla götuna
Heilagsandastræti.“
Brattagata var áður kölluð
Rósustígur eftir Rósu Grímsdóttur
sem bjó að Bröttugötu 5, hún þótti
atkvæðamikil kona og jafnvel sögð
hafa stjórnað Gijótaþorpinu.
Húsið hennar var kallað Rósuhús.
Bólusett
með
banan
KANNSKI
verða ban-
anar notaðir
til bólusetn-
ingar í fram-
tíðinni.
MARGIR vildu sennilega
frekar verða bólusettir
gegn ýmsum sjúkdóm-
um með því að borða
banana en vera stungn-
ir með sprautu, eins og
hingað til hefur tíðkast.
Þó þessi möguleiki
hljómi hálfundarlega
svona í fyrstu, gæti slíkt
bananaát orðið að veru-
leika innan fárra ára, ef
marka má bandaríska
læknatímaritið New
Scientísts. Þar kemur meðal annars fram
að vísindamenn á Boyce Thompson Institute for Piant
Research í New York séu að vinna að því að láta banana fram-
leiða prótín sem er að finna í lifrarbólgu B-veiru. Ef likaminn
innbyrðir þessi prótín eða mótefnisvaka myndar hann ónæmisvið-
brögð þegar hann kemst í tæri við B-veiruna.
í eldri rannsóknum hefur komið fram að kartöflur með fyrr-
nefndum mótefnisvökum komi af stað ónæmisviðbrögðum í rott-
um. Sá galli fylgir hins vegar gjöf Njarðar að kartöflur eru yfir-
leitt soðnar áður en maðurinn borðar þær og því mun hitinn eyði-
leggja bóluefnið. Af þeim sökum hefur athyglinni verið beint að
banönum. Vísindamenn á jurtarannsóknastofnuninni í New York
vinna því hörðum höndum að því að þróa banana sem hægt væri
að nota til bólusetningar gegn ýmsum sjúkdómum, eins og til
dæmis mislingum, lömunarveiki og gulusótt. I
PERLUR hafa löngum verið taldar
tákn um fegurð og frá örófi alda
verið hafðar í hávegum. Til forna
trúðu menn því að perlur hefðu fall-
ið til jarðar frá tunglinu og væru
því tákn til mannkynsins um hrein-
leika og eilíft líf. Perlur verða til
með náttúrulegum hætti í djúpum
sjávar, en eru fyrst og fremst
ræktaðar, ýmist í söltu vatni
eða fersku. Eftirlíkingar
af perlum eru algeng-
ar og af ýmsum
stærðum og
gerðum. Þær eru
miklu ódýrari en ekta
perlur og einna algeng-
astar munu vera svokall-
aðar Majorica-perlur.
Flest lindýr eða
hryggleysingjar sem
hafa skel geta framleitt
perlur, en í bæklingi
sem Félag íslenskra
gullsmiða gaf út,
kemur fram að
þær perlur sem
seldar eru í
verslunum
myndast í sér-
stökum ostruskeljum. Myndun perlu
er lýst þannig: „Þegar utanaðkom-
andi hlutur kemst inn í himnu skelj-
arinnar myndast um hann hjúpur.
Frumurnar, sem framleiða skelina,
setjast á aðkomuhlutinn og mynda
mörg lög af perluhúð utan um hann.
Það getur tekið um fjögur ár að
mynda perlu af réttri stærð."
Eftirlíkingar eru líkast til algeng-
ari en ekta perlur og í bókinni The
Pearl Buying Guide kemur fram að
oft líkjast óekta perlur hinum ekta

Perlur
- eðalsteinar
úr djúpum hafsins
svo mjög að fagmenn geta vart
greint á milli nema með því að nota
lúpu. Ráðleggingar við kaup á perl-
um eru allmargar í bókinni og er
m.a. varað við að kaupa mjög ódýr-
ar perlur, enda mestar líkur á að
þær séu ekki ekta.
Menn eru ekki á sama máli hvort
rétt sé að kalla perlueftirlíkingar
perlur. Heildsalan Niko selur svokall-
aðar Majorica-perlur og auglýsir þær
sem „ekta Majorica-perl-
ur“. Hefur það farið fyrir
btjóstið á sumum gull-
smiðum og skartgripasöl-
um sem selja ekta perlur.
„Ekta perlur eru dýrar og
ekta perlufesti kostar
minnst 30 þúsund krónur. Þess
vegna freistast margir til að kaupa
óekta perlufestar. Það ætti að vera
eftirsóknarvert fyrir konur að eign-
ast ekta perlufestar því þær geta
orðið ættargripir. Þær eyðast ekki
og eru eilífar. Hægt er að líkja þessu
við að hafa alvöru málverk á heimili
sínu í stað eintómra eftirprentanna,"
segir Jón Siguijónsson gullsmiður.
Að sögn Eddu Sigurðardóttur hjá
Niko eru Majorica-perlur úr nátt-
úrulegum efnum. „Fyrst er búinn
til kjarni, sem er eins og perla í
laginu, úr mulningi úr ópalsteinum.
Kjarnar þessir eru settir á ptjón og
eru síðan baðaðir margóft upp úr
sérstökum vökva, sem
unninn er úr fiskahreistri
og líkist mjög perlumóð-
ur. Milli þess sem hver
kjarni er baðaður er hann
þurrkaður og slípaður. Að
þessu loknu tekur við
mikil handavinna og skartgripagerð
en í flesta skartgripina er notað silf-
ur með 18 karata gullhúð. í perlu-
festar er notaður nælon- og silki-
þráður og milli perlna er hnýttur
sérstakur Majorica-hnútur“.
Erfitt að
greina á milli
ekta og
eftirlíkingar