Morgunblaðið - 09.02.1997, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 9. FEBRUAR 1997 C 3
FERÐALÖG
FISKIMAÐUR við
Tortuguero þorp.
svo besta „dansarann" sem föður
unga sinna.
Spendýrafána
Spendýrafána landsins er fjöl-
breytt og telur um 100 tegundir
dýra. Um helmingur eru leðurblökur
af öllum stærðum og gerðum. Um
þessi náttdýr ríkir töluverð fáfræði
og margir halda að leðurblökur séu
allar einhvers konar drakúlur skóg-
arins. Af um 50 tegundum leður-
blaka eru 2 sem nærast á blóði ann-
arra dýra, hinar 48 eru flestar
ávaxtaætur og nokkrar flinkar við
fískveiðar. I návígi eru þetta falleg
dýr, atferli þeirra um margt sérstakt
og félagsgerð þróuð.
Apar em dýr sem allir sem koma
til Costa Rica sjá og heyra í. Stund-
um sjást heilu fjölskyldurnar saman
í trjánum að snyrta sig, kúra sig
saman eða á fleygiferð í ætisleit í
skóginum. Fjórar tegundir apa fínn-
ast í landinu og em þrjár þeirra al-
gengar nánast um allt landið.
Kattardýr em á ferli en stærst
þeirra er hinn glæsti jagúar sem
talsverða heppni þarf til að koma
auga á. Tapírar eru ekki óalgengir
sem og beltisdýr, dádýr, mauraætur
og letidýr.
Margar tegundir af ættkvísl hálf-
bjarna finnast í Costa Rica og era
þetta flest frekar lítil rándýr, mörg
mjög falleg og sum nokkuð sérkenni-
leg. Þetta eru algeng dýr sem flestir
ferðamenn sem koma til landsins sjá.
Ásfæða fjölbreytninnar
Ástæðan fyrir svo mikilli fjöl-
breytni í Costa Rica er m.a. lega
landsins. Mikið af fuglum sem ferð-
ast á milli vetrarstöðva í Suður Am-
eríku og varpstöðva í Norður Amer-
íku koma við í Mið Ameríku í ætis-
leit. Önnm- ástæða er hve ólíkt landið
er frá einum hluta til annars. Lofts-
lag er breytilegt eftir landshlutum
og í landinu era skógar á láglendi,
aðrir í meiri hæð yfir sjávarmáli og
enn aðrir í fjalllendi. Mikil fjöl-
breytni finnst því í gróðri og dýralífi
á tiltölulega litlu svæði. Hæsti tindur
landsins er innan þjóðgarðs og er
hann tæplega 4000 m hár.
Sæskjaldbökutegundir munu vera
um átta talsins í heiminum öllum og
sex þeirra veipa eggjum við strendur
Costa Rica. Skjaldbökukjöt og egg
hafa um langan aldur verið eftirsótt
fæða alls staðar í Karabískahafmu, úr
skelinni hafa verið unnir listmunir og
eru allar tegundirnar því í útrým-
ingahættu vegna ofnytja. Víða hafa
heimamenn nú atvinnu af því að sýna
þær ferðamönnum þegar þær koma á
ströndina til að verpa í stað þess að
drepa þær og selja kjötið og skelina.
Slík breyting er og nauðsynleg til að
koma í veg, fyrir algjöra útrýmingu
stofnanna. Á þennan hátt hafa heima-
menn líka tekjur af ferðamönnum. Á
öðrum mikilvægum varpstöðvum
skjaldbakanna hafa heilu sti-endm-n-
ar verið stranglega friðaðar fyiir
ferðamönnum og aðeins vísindamenn
hafa aðgang að dýrunum til athugun-
ar og merkingar á þeim.
Önnur neikvæð þróun sem átt hef-
ur sér stað í Costa Rica er þegar stór
fyrirtæki og auðugir kaupsýslumenn
hafa keypt land af heimamönnum til
að reisa hótel á ströndinni. Skógur-
inn er ruddur og búnar til grasflatir,
gistinætur seldar dýru verði og
heimamenn fá í sinn hlut mengaða
strönd og átroðning ferðamanna.
Slíkir staðir eru þó enn sem
af menningarlegum toga og oft boð-
ið upp á tónlistarviðburði, listdans:
sýningar og aðra skemmtan. I
Monte Verde er margt að skoða
utan misturskógarins, m.a. Kóli-
bríufuglasafn og fiðrildagarður.
Þurrir hítabeltisskógar
í vesturhluta landsins eru skógar
þar sem árstíðabreytinga gætir og
eru þeir kallaðir þurrir hitabeltis-
skógar. Þeir eru ekki alveg eins
þurrir og nafnið bendir til því þar
skiptast á regluleg þun’katímabil og
regntímabil. Dýrin sem lifa í slíku
vistkerfi eru aðlöguð breytilegu um-
hverfi. Það reynist oft auðvelt að sjá
dýrin á þurrkatímabilinu sem stend-
ur frá desember fram í júní vegna
þess að trén fella laufin mörg hver
og oft safnast dýrin í kringum vats-
bólin í skóginum. í heOdina eru færri teg-
undir í þurrum skógum en auðveldara að
koma auga á þær. Á þurrkatímabilinu eru
skordýr eins og moskítóflugur í minna mæli
sem telst þó nokkur kostur fyrir ferðamenn.
Paradfs fuglaskoðara
Það er sérstök ástæða fyrir fuglaskoðara
að gleðjast þegar þeir heimsækja Costa
Rica. Alls hafa um 850 tegundir fugla gre-
inst í landinu en það er um 10% allra fugla-
tegunda í heimi. Piparfuglar eða Túkanar
(ætt Ramphastidae) setja mikinn svip á
fuglafánu Costa Rica og auðvelt er að koma
auga á þá. Ætla mætti að hinir ofvöxnu
goggar fuglsins sliguðu hann en þeir eru í
raun físléttir vegna innri gerðar, en gogg-
urinn að innan er ekki samfelldur massi
heldur gerður úr þráðkenndum efnum.
Kólibríufuglar eru algengir alls staðar,
pínulitlir en ótrúlega fallegir með glitrandi
áferð á fjaðraham sínum og mikilvægir
frjóberar. Páfagaukar af mörgum stærð-
um og gerðum skreyta trén, en stærstur
allra tegunda er Arnarpáfagaukurinn sem
er til í tveimur litaafbrigðum í Costa Rica.
Þeir hárauðu eru einkar glæsilegir og há-
vaðasamir, sérstaklega þegar allt upp í 100
fuglar safnast saman í einu tré í ætisleit.
Græna afbrigðið er mun sjaldgæfara og
erfiðara að koma auga á þar sem liturinn
fellur meira inn í umhverfið. Þá sjást spör-
fuglar í Costa Rica í miklum fjölbreytileik,
m.a. Dansarar (Pipridae), fallegir algengir
fuglar í Mið Ameríku sem hafa verið rann-
sakaðir vegna sérstaks atferlis í tilhugalíf-
inu. Karlfuglarnir gera sér leikvang í
skógarrjóðri, hópast þar saman og
„dansa“ og kvenfuglinn situr á grein, fyl-
gist með og að sýningu lokinni velur hún
PÍNULITLIR kólibríufuglar
eru algengir
Ljósmynd/Leifur Orn
Margt ber að varast þegar ferðast er um snjóflóðasvæði.
Almenningur sækir í fiallaferðir að vetrarlagi
Snjóflóðaýlir
nauðsynlegur
búnaður
ALLIR sem ferðast um fjalllendi
að vetri til ættu að hafa snjó-
flóðaýli meðferðis, að mati Leifs
Arnar Svavarssonar yfirkennara
hjá Björgunarskóla Landsbjargar.
„Ýlarnir eru enn sem komið er
ekki notaðir af almenningi sem
sækir í auknum mæli í fjallaferðir,
m.a. í vélsleðaferðir eða til snjó-
brettaiðkunar. Snjóbrettamenn til
að mynda, sækjast eftir bröttum
og ótroðnum brekkum en þar get-
ur skapast hætta á snjóflóðum.
Notkunin er hins vegar almenn hjá
björgunarsveitamönnum en
mörgum er sjálfsagt enn í fer-
sku minni þegar snjóflóðaýlir
bjargaði lífi björgunarsveitar-
manns við Esjuna í janúar sl.'
Björgunarskólinn hefur
undanförnum áram staðið fyrir
fræðslu björgunarsveitamanna
og almennings um mat á snjó-
flóðahættu og kynnt þau örygg-
istæki sem í boði era, m.a. notk-
un snjóflóðaýla.
Snjóflóðaýlir er lítið sendi-
tæki sem gengur fyrir rafhlöð-
um en með einu handtaki er
unnt að breýta því í móttöku-
tæki til að miða út staðsetningu
frá öðram snjóflóðaýli. „Best er
að bera hann innanklæða þan-
nig að ekki sé hætta á að hann slit-
ni af, ef háska ber að höndum."
Ylirinn kostar um 15v000 kr. í
verslunum hérlendis. „I saman-
burði við útivistarbúnað almennt
er það ekki dýrt en til að mynda
kostar snjóbretti allt að 60.000 kr.
og brettaskór era seldir á um
25.000 kr. Ýlirinn á að vera jafn
sjálfsagður ferðabúnaður og góður
skófatnaður."
Snjóbrettamenn oft fórnarlömb
Leifur Örn segir rannsóknir
hafa sýnt að lífslíkur manns sem
lendir í snjóflóði minnki mjög
hratt. „Ef ferðafólk grefst í snjó-
flóði, sýnir reynslan að yfir 90%
þeirra sem grafnir eru upp innan
15 mínútna eftir að flóð fellur era á
lífi. Að 45 mínútum liðnum er hins
vegar aðeins fjórðungur þeirra
sem finnast enn á lífi. Best er að
lenda ekki í snjóflóði en ef það ger-
ist verða félagarnir að vera færir
um að finna fórnarlambið á sem
skemmstum tíma. Þess vegna er
snjóflóðaýlir mjög mikilvægur."
Rannsóknir í Bandaríkjunum og
Kanada hafa sýnt að ferðamenn í
frístundum og þá sérstaklega ung-
menni sem iðka snjóbrettaíþrótt-
ina eru í ört vaxandi mæli, fórnar-
lömb snjóflóða. „Stjórnvöld í við-
komandi löndum gripu strax til
forvamaraðgerða og með mark-
vissri fræðslu var unnið að því að
upplýsa almenning um hættu sem
stafar af ferð um fjalllendi að vetr-
arlagi".
Snjóflóðahættur leynast víða
Ferðamenn sem halda til fjalla
hérlendis að vetri til eru mjög mis-
jafnlega útbúnir og þekking þeirra
á þeim hættum sem leynast er oft
takmörkuð, að mati Leifs Arnar.
„Sem betur fer hafa enn sem kom-
ið er fáir lent í snjóflóðum en síðast
lést norskur skíðamaður í Bláfjöll-
um fyrir tveimur áram.“
„Hætta á snjóflóði er mest í hlíð-
um sem era hlémegin við vindátt,
sérstaklega úr hlíðum sem eru um
30-45 gráðu brattar. Hengjur era
einnig mjög varasamar en þær era
merki um að skafið hafi fram af
brúninni og snjór safnast saman í
hlíðinni þar undir. Hvilftir og gil
eru einnig talin vera dæmigerð
upptakasvæði snjóflóða."
Leifur Örn leggur áherslu á að
fylgjast þurfi vel með veðri á ferða-
lögum. „Skafrenningur og mikil of-
ankoma eru hættulegustu snjó-
flóðaveðrin en oft þarf ekki annað
en lágarenning til að snjóflóð fari
af stað. Á fjöllum er öraggast fyrir
ferðafólk að fylgja hryggjum í
landslagi því þar er minnst hætta á
snjóflóði. Vélsleðamenn og göngu-
skíðamenn ættu varast bratta sem
er meiri en 25 gráður. Mikilvægt
er einnig að skáskera ekki brattar
hlíðar og brött árgil með þröngum
botnum, geta verið miklar snjó-
flóðagildrar.“ HM
Morgunblaðið/Þorkell
LEIFUR Örn með snjóflóðaýli.