Morgunblaðið - 01.06.1997, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 1. JÚNÍ 1997 E 15
REYKJANES - STAÐA GRÓÐURS OG UPPGRÆÐSLU
Spurt og svarað um
Reykjanes og uppgræðslu þess
bæði skjól og nægur jarðraki.
Næst best eru þau á flatara landi
þar sem er moldaijarðvegur eða
þar sem búið er að græða upp
mela með lúpínu. Þar á eftir koma
hraun austarlega á svæðinu.
Skógræktarskilyrði eru al-
mennt erfið á Suðurnesjum vegna
skjólleysis en erfiðust vestast,
einkum þar sem undirlagið er
hraun.
Tegundir
Þó að skógræktarskilyrði séu
erfið koma allmargar tegundir til
greina við uppgræðslu á svæðinu.
Ljósmynd/Ólafur Oddsson
LÁGVAXIÐ birki og smávax-
inn loðvíðir finnast víða í eldri
hraunum.
Sá listi sem hér fer á eftir er ekki
tæmandi og á ekki að verða til
þess að draga úr áhuga manna á
að gera tilraunir. Þetta eru þó
tegundir sem ættu að vera nokkuð
öruggar víðast á svæðinu.
Til uppgræðslu er melgresi eina
tegundin sem dugar almennilega
í foksandi og lúpína dugar best
til að klæða mela. Grastegundir
eins og beringspunt, snarrót, tún-
vingul og vallarsveifgras má einn-
ig nota til uppgræðslu mela, en
þær eru háðar áburðargjöf.
Álitlegustu runnategundir eru
loðvíðir, alaskavíðir (einkum sá
brúni), jörfavíðir og ígulrósir (t.d.
hansarós). Fleiri klónar alaskavíð-
is og jörvavíðis koma á markaðinn
á næstu árum og ættu sumir
þeirra að duga vel. Allar þurfa
þessar tegundir áburðargjöf.
Besta trjátegund á svæðinu er
tvímælalaust sitkagreni. Bergfura
ina, Krýsuvík og reyndar mörg önn-
ur svæði.
Reynslan sýnir að áburður og
grasfræ geta víða gert kraftaverk.
Þar sem jarðveginn vantar er þó
langbest að nota lífrænan áburð,
s.s. hey úr görðum eða úrgangshey,
hrossatað, svína- og hænsnaskít til
uppgræðslunnar. Mikið fellur til af
slíkum efnivið á Reykjanesskaga,
en hann fer að miklu leyti til spill-
is, svo skiptir þúsundum tonna ár-
lega.
Þar sem birki, víðir og fleiri teg-
undir hafa horfið úr landinu getur
verið langt í frægjafa. Þar þarf að
sá eða gróðursetja.
Margar hendur
vinna létt verk
Áhugamannasamtök, einstakl-
ingar og sveitarstjórnir hafa lengi
unnið að landbótum á Reykjanes-
skaga í samvinnu við Landgræðsl-
una og Skógrækt ríkisins. Þetta
samstarf hefur aukist mjög á síð-
ustu árum og endurspeglar vaxandi
er álitlegust furutegunda. íslenskt
birki er harðgerast lauftijáa á
svæðinu og getur náð sæmiiegum
þroska í skjóli. Fáar aðrar tijáteg-
undir koma til greina á Suðurnesj-
um en margar á austanverðum
skaganum, einkum stafafura, blá-
greni og alaskaösp.
Aðferðir
Við skógrækt á erfiðum svæð-
um er nauðsynlegt að huga vel
að öllu því sem hægt er að hafa
áhrif á. Á berangri getur verið
gott að forrækta með lúpínu.
Áburðargjöf (skítur eða tilbúinn
áburður) á tvímælalaust að vera
þáttur í ræktuninni. Val á gróður-
setningarstað m.t.t skjóls og jarð-
vegs hefur mjög mikið að segja.
Ef ekkert skjól er getur borgað
sig að setja upp hlífar eða skjól-
grindur. Ekki verður farið hér
nánar út í ræktunartækni, en þeir
sem vilja vita meira geta snúið
sér til skógræktarfélaga, Skóg-
ræktar ríkisins eða Landgræðsl-
unnar.
Lokaorð
Verkefnin blasa við. Stöðva
þarf jarðvegsrof víða á sunnan-
verðum Reykjanesskaga, binda
þarf sandinn við Reykjanes, rækta
þarf skóg í grennd við þéttbýli og
víðar til útivistar og jarðvegs-
verndar, græða þarf illa gróið
land. Tækin til þess eru innlendar
og erlendar plöntutegundir, líf-
rænn og ólífrænn áburður og sér-
staklega vinna fólksins á svæðinu.
Áður en þetta er hægt þarf þó
að vera sátt um landnýting-
arstefnu. Ganga þarf frá beitar-
málum á farsælan hátt og eigend-
ur landsins, hvort sem þeir eru
einkaaðilar eða sveitarfélög, þurfa
að vera sáttir við áformin. Þeir
sem hafa áhuga á uppgræðslu og
skógrækt komast ekki hjá því að
vinna að þessum málum líka.
Höfundur er fagmálasljóri
Skógræktar ríkisins.
þörf almennings fyrir gróðursælt
umhverfi. Skógræktarfélögin, Li-
onsklúbbar og Landvernd hafa ver-
ið þar ötul, en ástæða væri til að
nefna miklu fleiri, t.d. hestamanna-
félagið Mána í Reykjanesbæ sem
hefur grætt mikið af örfoka landi
til beitar. Nýlega voru stofnuð sam-
tök, Gróður fyrir fólk, sem hafa á
stefnuskrá gróðurbætur í öllu Land-
námi Ingólfs. 'Vonandi tekst þeim
að fá miklu áorkað í þessu brýna
hagsmunamáli.
I þéttbýlinu á Reykjanesskaga
býr fjöldinn allur af fólki sem bein-
línis þráir að sækja sér lífsfyllingu
í það að hlúa að gróðri úti í náttúr-
unni. Með góðu skipulagi og að-
gengi að friðuðu landi geta hópar
áhugamanna unnið stórvirki við
uppgræðslu og notið síðan ánægj-
unnar af árangrinum. Gróðursælt
og vistlegt umhverfi er sameigin-
legt markmið okkar allra.
Höfundur er fagmálastjóri
landgræðslu ríkisins.
Skógræktarfélag íslands lagði eft-
irfarandi spurningar fyrir forsvars-
menn þriggja helstu bæjarfélag-
anna sem tengjast Reykjanessvæð-
inu:
Spurningar
A) Almenn afstaða til upp-
græðslu og ræktunar.
B) Afstaða til lausagöngu bú-
ijár, staða, áform.
C) Framtíðaráform sveitarfé-
lagsins í uppgræðslu.
D) Er þitt sveitarfélag tilbúið að
leggja til landnemaspildur fyrir fé-
lög og áhugamenn.
E) Samstarf við önnur sveitarfé-
lög, félagasamtök í uppgræðslu og
ræktun.
Hafnarfjörður
Ingvar Viktorsson, bæjarsljóri
í Hafnarfirði:
A) Almennt er mikill velvilji inn-
an bæjarstjórnar til þessara mála
og þeirra aðila sem þar leggja hönd
að verki. Á það bæði við um hin
ýmsu samtök almennings og þær
stofnanir ríkisins, Landgræðsluna
og Skógræktina, sem þarna koma
við sögu.
B) Lengi var unnið að því að
hefta lausagöngu búfjár í bæjar-
landinu og tókst að koma endanlega
böndum á það mál, að því er Hafn-
firðinga varðar, árið 1989, er samn-
ingar tókust við fjáreigendur í bæn-
um um að búfé þeirra yrði í sumar-
beit innan girðingar i Krýsuvíkur-
landi. Lausaganga hrossa var þá
þegar löngu aflögð.
C) Bæjarstjórninni er æ betur
ljóst, að hún og bæjarbúar eiga
skuld að gjalda við land bæjarins,
og reyndar allt ísland. Stefnt er því
að alhliða stöðvun jarðvegs- og
gróðureyðingar, uppgræðslu og
ræktun í öllu landi bæjarins.
D) Bæjarstjórnin tók þegar árið
1980 upp þá stefnu að leggja til
land vegna svonefndra landnema-
spildna. Var Skógræktarfélagi
Hafnarfjarðar falin framkvæmd og
umsjón þess máls frá byijun. Bæj-
arfélagið leggur til samgöngur í
formi vegaslóða, þar sem þess þarf,
ásamt nauðsynlegum mælingum
og merkingum landsins. Nú eru
milli 130 og 140 slíkar spildur í
fóstri hjá einstaklingum, félögum
og skólum. Ræktunarárangur er
víða orðinn frábær nú þegar. Þegar
friður verður fyrir búfé í löndum
bæjarins, einkum Krýsuvík og
Undirhlíðum, er reiknað með að
ekki standi á landnemum að fóstra
stór svæði til viðbótar, enda eru
sumir eldri landnemar þegar langt
komnir með að fylla spildur sínar.
Nýir munu einnig bætast í hópinn
með nýjum kynslóðum og samtök-
um.
E) Samstarf er yfirleitt mjög
gott við nágranna og félög innan
bæjarfélagsins. Þegar er farið að
þróa útivistar- og ræktunarskipulag
alls höfuðborgarsvæðisins, í dag-
legu tali nefnt „græni trefillinn“.
Eru verulegar vonir bundnar við
það framtak. Nokkuð skyggir á í
þessum málum, að ekki hefur feng-
ist samstaða um að leggja endan-
lega af alla lausagöngu búfjár á
svæðinu hér vestan við, þ.e. í Gull-
bringusýslu, en sýslan á formlega
rétt til beitar í hinni fornu Krýsuvík-
urtorfu, sem er mjög víðlend. (Þótt
vitað sé, að héraðsnefndin, sem
svarar til sýslunefndarinnar áður,
sé mikið til sammála um málið,
hefur það hingað til strandað á
andstöðu tiltölulega fárra sauðfjár-
eigenda og viðkomandi sveitar-
stjórnar. Er þar skákað í skjóli
löngu úreltra laga og réttinda sem
tilheyra horfínni tíð. Tíminn hlýtur
þó að vinna með okkur í þessu máli).
Grindavík
Jón Gunnar Grétarsson, bæjar-
stjóri í Grindavík:
A) Er mjög hlynntur uppgræðslu
og ræktun, svo litur landsins breyt-
ist úr gráum í grænan eftir því sem
aðstæður leyfa.
B) Engin áform eru uppi er
varða lausagöngu búfjár. Sauðfé
hefur fækkað hér verulega og auk-
inn gróður í bithögum sannar, að
ekki er um ofbeit að ræða.
C) Sveitarfélagið hefur þegar
hafist handa um að nýta húsdýraá-
burð til þess að rækta upp mela
og lítt gróið land. Hefur þegar ver-
ið keyptur búnaður til verkefnisins
og öflun húsdýraáburðar er þegar
hafin.
D) Sveitarfélagið á ekki land
utan við skipulagt bæjarstæði.
Skógræktarsvæði norðan Þorbjarn-
arfells lenti í umsjá bæjarfélagsins
og hefur það fengið talsverða
umönnun í seinni tíð. Ekki hefur
orðið vart við áhugamenn á því
svæði í langan tíma.
E) Sveitarfélögin á Suðumesjum
hafa um langt skeið unnið sameig-
inlega að uppgræðslu lands og girð-
ing úr Hópsnesi í Stapann hefur
um nærri 30 ára skeið varnað
sauðfjárbeit á skaganum, vestan
girðingarinnar.
Reykjanesbær
Ellert Eiríksson, bæjarstjóri í
Reykjanesbæ:
Á) Eitt af meginverkefnum sem
nútíma Islendingur þarf að færa
efst á verkefnalista er uppgræðsla
og ræktun landsins, margar ástæð-
ur liggja þar áð baki, landið heldur
áfram að blása upp,og eyðast, auk-
in stóriðja með mengandi útblæstri
og vaxandi bifreiðaeign, reynir svo
á umhverfið að móðir jörð ræður
ekki ein við að bæta skemmdirnar,
þar verður maðurinn að koma til
og leggja fram aukið fé og fyrir-
höfn, ef hann ætlar að búa í sæmi-
lega vistvænu umvherfi í framtíð-
inni. Skóla- og menntakerfið þarf
að leggja mun meiri áherslu á þenn-
an málaflokk og útvega fjölbreytt-
ara námsefni.
B) Lausaganga húsíjár í þéttbýli
er ekki lengur viðunandi, jafnt út '•
frá sjónarmiði dýraverndar og bú-
setu fólks. Ég á sæti í nefnd á veg-
um landbúnaðarráðherra sem fjall-
ar um lausagöngu búfjár. Nokkuð
hefur þokast í rétta átt og hefur
tekist að komast búfé í beitarhólf
og koma lausagöngu í flestöllum
sveitarfélögum innan landnáms
Ingólfs. Það hefur sýnt sig að hæfi-
lega beitt graslendi, þar sem ör-
fokaland var áður skilar sér betur
til framtíðar heldur en uppgrætt
óbeitt graslendi sem fellur fljótt í -;
sinu. A Reykjanesi er það aðeins
Grindavíkurbær sem ekki hefur
stigið skrefið til fulls og bannað
lausagöngu, því verkefni þarf að
koma í höfn sem fyrst.
C) Reykjanesbær ásamt öðrum
sveitarfélögum á Suðurnesjum hef-
ur um áratuga skeið lagt til fjár-
magn til uppgræðslu, hefur það
verið nýtt í samvinnu við Land-
græðslu ríkisins í Gunnarsholti. Nú
mun síðasta ár þeirrar samvinnu
vera runnið upp í óbreyttri mynd,
þ.e. að dreifa köfnunarefnisáburði
og fræi úr flugvélum. Reykjanes-
bær er með innan sinna bæjar-
marka svæði, þar sem fram fer
skógrækt og önnur uppgræðsla át
vegum bæjarfélagsins. Margs kon-
ar tilraunir með að bleyta upp papp-
ír, blandaðan fræi og áburði hafa
farið fram, þar sem afurðinni hefur
verið dreift á örfoka land. Hér er
um mjög kostnaðarsamt verkefni
að ræða. Framtíðaráformin eru að
auka dreifingu á tilfallandi búfjár-
áburði svo og jarðvegsgerðar úr
garðaúrgangi. Útplöntun tijá-
plantna mun halda áfram á svæðum
sveitarfélagsins.
D) Landnemaspildur eru nú þeg-
ar til staðar í Reykjanesbæ við
Sólbrekkur þar sem starfsmannafé-
lög Íslenskra aðalverktaka, Hita-
veitu Suðurnesja o.fl. hafa spildu.
Skógræktarfélag Suðurnesja hefur'
til umráða landspildur á nokkrum
stöðum og mun gefa einstaklingum
kost á spildum á sínum svæðum
jafnt innan bæjar sem utan.
E) Uppblástur og gróðureyðing
fer ekki eftir hreppamörkum og er
samvinna margra aðila nauðsynleg ’
ef árangur á að nást.
Sveitarfélögin á Suðurnesjum 3
hafa haft öfluga samvinnu í þessum %
málaflokki undir forystu stjórnar >
Sambands sveitarfélaga á Suð.ur-»
nesjum og hefur það verið farsælt.
Bæjarstjórn Reykjanesþæjar er.-_
nú sem fyrr reiðubúin til samstaífs '
við alla þá aðila sem að upp-
græðslu og gróðurvemd vinna á
Reykjanesi, því það skiptir öllu fyr-
ir búsetu á þessu þéttbýlasta svæði
landsins að það sé vel gróið þar sem
það á við. Andleg og líkamleg líðan
íbúanna helst í hendur við gróður-
far nágrennisins.
... og sá ég þá í einum stað eitt lítið flag, blásið í aur, hérna
austast í hlíðarhorninu, en hvörgi annarstaðar, heldur einlægt
graslendi og blóma yfir allt að líta.“ Þannig hljóðar frásögn
Arna bónda Þorsteinssonar í Herdísarvík af sinni fyrstu ferð út
með Geitahlíð austan Krýsuvíkur um 1680.