Morgunblaðið - 13.06.1997, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 13 JÚNÍ 1997 B 3
DAGLEGT LÍF
Fyrir hundrað og átján árum voru
ekki lagðar neinar skipulagðar kann-
anir fyrir unglinga þar sem reynt
var að kortleggja hegðun þeirra og
ásókn í vímuefni. Við vitum lítið um
það hvernig sá hópur sem laumaðist
til að reykja undir vegg eða sníkti
brennivín í krambúðunum var sam-
ansettur.
Voru þetta strákar úr Lærða skól-
anum eða fátæklingar sem áttu í fá
önnur skjól að vemda en búðirnar?
Eða voru þetta kannski ríkir kaup-
mannssynir sem höfðu greiðan að-
gang að áfengi og tóbaki? Hvernig
sem hópurinn var samsettur má ljóst
vera að umrætt unglingavandamál
var hluti af ímynd unglinga á 19.
öld og hafði þannig áhrif á hugsun
þeirra og hegðun.
Hversu viljug ætli sú móðir sem
vitnað var í hér á undan hafi, til
dæmis verið til þess að hleypa sautj-
án ára syni sínum út með félögunum
á kvöldin? Treysti hún honum full-
komlega eða hafði umræðan um
vímuefnaneyslu unglinga gert hana
tortryggna í garð eigin afkvæmis?
Sjálfsmynd ungllnga á 19. öld
Umræðan um vímuefnaneyslu
hafði vissulega mótandi áhrif á
ímynd unglinga í Reykjavík á
19. öld. Árið 1879 var ekki
verið að röfla í unglingum að
tónlistin í fermingargræjunum væri
of hátt spiluð og að hjólabretti væru
stórhættuleg. Samt sem áður var
ýmislegt til að þjappa unglingum
saman og greina þá frá öðrum þjóð-
félagshópum. Sjálfsmynd unglinga
var önnur en fullorðna fólksins.
Unglingar í Reykjavík voru for-
réttindahópur á íslandi að því leyti
að þéttbýlið gaf þeim tækifæri til
að hópa sig saman og skapa eigin
menningu. Strákar hengu gjarnan í
hópum við krambúðirnar og áttu
þannig þátt í að móta „sjoppumenn-
ingu“ 19. aldarinnar. Stundum
skruppu þeir líka yfir á Jörg-
ensknæpu og spiluðu knattskák hver
við annan.
UNGLINGAR
stóðu í tunglsljósi
hönd í hönd á
íslagðri Ijörninni.
GUÐRÚN Borg-
fjörð með bræð-
rum sínum.
Á veturna fóru þeir gjarnan niður
á Tjörn. Isilögð Tjörnin var aðal-
skemmtistaður bæjarbúa á köldum
vetrarkvöldum. Þegar tunglsljós var
leiddust ástfangnir ungiingar hönd
í hönd eftir ísnum. Unglingsstrákar
renndu sér glæfralega á tréskautum
í þeirri von að fanga athygli stúlkn-
anna áður en skólapiltar úr Lærða
skólanum mættu á vettvang og buðu
stúlkunum með sér á dansleik.
Skólastrákar úr Lærða skólanum
voru án efa mesti forréttindahópur
unglinga á 19. öld. Ekki aðeins
vegna menntunartækifæranna held-
ur einnig vegna þess að þeir fengu
tækifæri til að skerpa sjálfsmynd
sína og verða að mönnum í samfé-
lagi sem tók tilliti til þroska þeirra.
Árið 1879 voru unglingar vissu-
lega teknir í fullorðna manna tölu í
opinberum skýrslum. Mörgum ungl-
ingum var ætlað að vinna sömu störf
og fullorðnum einstaklingum strax
eftir fermingu. Þeir voru því taldir
til fullorðinna í opinberum skýrslum
og vinnulöggjöfum. Þrátt fyrir að
unglingar gætu orðið fullorðnir á
einum degi í opinberum skýrslum
var raunveruleikinn ekki svo einfald-
ur.
Áhugamál, tilfinningar og sjálfs-
mynd fermingarbama var önnur en
fullorðna fólksins. Af persónulegum
bréfum og dagbókum frá 19. öld
má glögglega sjá að áhugamál ungl-
inga í gamla daga voru í eðli sínu
ekki svo ólík áhugamálum unglinga
í dag.
„Ég er skotinn (yður“
Ástin og framtíðin átti hug ung-
linga á síðari hluta 19. aldar.
Áhyggjur þeirra snémst oftar en
ekki um einstaklinga af hinu kyninu
og þær körfur og væntingar sem
foreldrar gerðu til þeirra. Vandinn
var að samræma væntingar foreldr-
anna og eigin þrár og langanir.
Af bréfum systkinanna Guðrúnar
Borgfjörð og Finns Jónssonar, sem
fædd voru árin 1856 og 58, má sjá
að ástin, vináttan, möguleikar á
menntun og betri þjóðfélagstöðu
voru þeirra helstu hugðarefni.
Ástin var Guðrúnu Borgfjörð
óþijótandi umtalsefni. Hún skrifaði
bróður sínar um ástina, um eigin
vonir og væntingar varðandi hana,
um samdrátt vina og kunningja, og
að lokum um sorgina sem stundum
er fylgifiskur áscarinnar.
Þegar Guðrún var tuttugu og
fjögra ára gömul skrifaði hún bróður
sínum: „Tilfinningar mínar eru
nokkuð stórkostlegar í blíðu sem
stríðu, og ekki einslega til að leika
sjer að þeim eða fínst þjer ekki, illa
gert af pilti að láta í ljós með öllu
móti að honum lítist svo og svo vel
á stúlku að henni og öllum er ómögu-
legt annað en að hann meini eitt-
hvað með því. En svo þegar henni
er farið að lítast vel á hann er allt
búið. Þannig er leikið sér að hinum
bestu og helgustu tilfinningum sem
saklaus stúlka á til.“
Guðrún hafði beðið í þqu ár eftir
því að ungi maðurinn sem hafði
heimsótt hana á næstum hveijum
degi sumarið á undan og gefíð ýmis-
legt í skyn stæli kossi eða segði
hreint út: „Ég er skotinn í yður.“
Hún vonaði og beið.
Vissulega datt henni í hug að taka
frumkvæðið en hún vísaði þeim
hugsunum fljótlega á bug. Þannig
hagaði sér enginn heiðvirð stúlka.
Svo mikið vissi hún. Kvenímynd
tímabilsins bauð ekki upp á að ung
stúlka tæki frumkvæði í ástarmál-
um.
Guðrún Borgfjörð gekkst við
þeirri ímynd sem henni var ætlað
að fylgja. ímynd hinar hlédrægu
unglingsstúlku hafði mótandi áhrif
á sjálfsmynd hennar sjálfrar. Allt
þar til að hún gerði sér grein fyrir
því að hún gæti ekki látið sér nægja
að dreyma um framtíðina heldur
yrði að takast á við hana.
Um leið gerði hún sér grein fyrir
því að úr því sem komið var lægi
hvorki fyrir henni að giftast né
menntast. Um leið varð sjálfsmynd
hennar skýrari. ■
ERLA Sólveig hannar líka rúmin handa
börnum sínum.
svona fljótt og hissa yfir því hvað
Danir sýndu stólnum mikinn áhuga
því að Danir hafa sjálfir staðið mjög
framarlega í hönnun. Að selja hönn-
un í Danmörku hélt ég að væri svona
svipað því og ætla að selja Brasilíu-
mönnum kaffí," segir Erla Sólveig
og kímir en fljótlega eftir að hún
kom heim af sýningunni barst henni
beiðni frá Singapúr um einkarétt á
stólnum þar.
Tllbúinn tll framlelðslu eftlr
Innan vlA hðlft ár
Framleiðandi Jaka er nýlegt fyr-
irtæki Hansen&Sörensen á Jótlandi.
„Þarna eru á ferðinni ungir og afar
metnaðarfullir menn. Þeim fínnst lít-
ið nýtt vera í gangi í Danmörku
núna og hafa óskaplega mikla trú á
Jaka.
Ég held að miklu skipti hvað Jaki
gefur mikla möguleika. Hann getur
t.a.m. verið með örmum eða arma-
laus, opinn eða lokaður í baki og
setu. Einn möguleiki er að bólstra
stólinn og hugsanlegt er að nota
annan efnivið en stál og plast eins
og t.d. tré,“ segir Erla Sólveig.
Hún segir að þegar stórir fram-
leiðendur eigi í hlut líði oft langur
Morgunblaðið/Leifur Þorsteinsson
JAKI gefur ýmsa möguleika, getur t.d. verið með eða án arma, opinn eða lokaður í baki og setu.
tími, t.d. nokkur ár, frá því fram-
leiðsluréttur er keyptur þar til fram-
leiðsla hefst.
„Hjá þessum framleiðendum er
því öðruvísi farið því að þeir eru
farnir að leita að heppilegum plast-
framleiðanda og stefna að því að
Jaki verði tilbúinn til framleiðslu
eftir innan við hálft ár. Ég verð því
væntanlega að gera vinnuteikningar
af stólnum í sumar. Sú vinna tekur
langan tíma því skila þarf afar ná-
kvæmum útreikningum á frumgerð
stólsins til að hægt sé að búa til
rétt plastmót. Eftir að rétt plastmót
hefur verið búið til er hins vegar
ódýrt og einfalt að framleiða stól-
inn,“ segir hún.
Én hvað varð um Basta? „Hann
hefur verið framleiddur af GKS hér
heima. Gallinn er hins vegar sá að
aðeins einn Islendingur kann að
flétta Basta. Á meðan svo er verður
framleiðslan aldrei mikil.“
Af Dreka er helst að frétta að
framleiðsluréttur hans var seldur til
þýska fyrirtækisins Brune Gmbh í
fyrra. Dreki verður í framhaldi af
því formlega kynntur í Frankfurt í
ágúst. Endanleg gerð verður vænt-
anlega tilbúin í október. ■