Morgunblaðið - 10.08.1997, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 1997 C 3
„ _ ,. , , Morgunblaðið/Jón Eiríksson
atnsness. Skagastrond er í baksyn.
Bjargi
Morgunblaðið/hke
tti og Ásdísi móður hans
nu við Bjarg árið 1974.
dór Pétursson sem
sýna atburði og tilvitn-
anir úr sögunni. Bjarg
dregur nafn sitt af
Berginu, sem er jökul-
sorfinn klapparkollur.
Þaðan sést til Eiríks-
jökuls í suðri, Geld-
ingafells og Trölla-
kirkju í vestri. Einnig
blasir við sveitin öll og
Strandaíjöll í norðri.
Hinn 24. ágúst verð-
ur haldin Grettishátíð
á Bjargi með krafta-
keppni, grillveislu og
gönguferð.
hneigð“ Húnvetninga sé falin í
mikilli sjálfsbjargarviðleitni. Þá
voru Húnvetningar frábitnir allri
meðalmennsku og „þótti enginn
merkilegur nema hann hefði mann-
kosti til þess að rísa undir töluverð-
ur brestum“, segir í bók Jónasar
Sveinssonar læknis, Er ekki lífíð
dásamlegt?
„Ekki var allt eingöngu neikvætt
og fíngralangt sem þessi sjálfs-
bjargamðleitni leiddi af sér því á
árum áður komu hlutfallslega flest-
ir menntamenn, sérstaklega lækn-
ar, úr Húnavatnssýslu."
Kormákur og Skáld-Rósa
í Miðfirði eru margir sögustaðir
enda er fjörðurinn aðal sögusvið
Grettissögu, Þórðarsögu, Kor-
mákssögu og Bandamannasögu.
Fremst í Vesturárdal er bærinn
Efri-Núpur, sem getið er í Kor-
mákssögu. Kormákur og verkstjóri
hans ætluðu á fjall að leita sauða
og gistu á Núpi. Þar hófust kynni
Kormáks og Steingerðar frá
Tungu svo ekki varð af því að hann
færi í göngurnar. Sat hann þess í
stað að tafli með Steingerði og
kvað henni ástarljóð sem enn er
vitnað til.
Efri-Núpur var jafnframt áning-
arstaður alþýðuskáldsins Vatns-
enda-Rósu Guðmundsdóttur sem
kom árið 1855 ásamt hópi fólks á
leið suður yfir heiðar. Veiktist hún
af lungnabólgu og lést og var í kjöl-
farið jarðsett í kirkjugarðinum á
Núpi. Árið 1965 lét Kvennabandið í
sýslunni setja veglegan stein á leiði
hennar.
Sé ekið gegnum Austurárdal
liggur vegur alla leið upp á Arnar-
vatnsheiði. Vötnin og ár sem frá
þeim renna eru full af silungi og
nýlega var farið að bjóða dagsferð-
ir með leiðsögn og veiðileyfí upp á
heiðina. Arnarvatnsheiði liggur 4-
600 metra yfir sjávarmáli og ein-
kennist, auk vatna, af óteljandi jök-
ulurðum, ásum, hæðum, flóum,
mýrum, móum, melahryggjum og
FERÐALOG
Sagnabrunnur á lllugastöðum
ILLUGASTAÐIR erú einn
helsti sögustaður Vatnsness
á sfðustu öld. Þar bjó læknir-
inn og kvennagullið Natan
Ketilsson (1795-1828) þar til
hann var myrtur í rúmi sínu
ásamt Pétri Jónssyni saka-
manni að kvöldi 13. mars.
Meðal ástkvenna Natans var
Vatnsenda-Rósa, sem átti með
honum dótturina Þórönnu
Rósu. Rósa.átti líka dótturina
Pálínu Melanlínu. Hún var
ráðskona Páls Melsteð en var
drifin í hjónaband með smiði
nokkrum, Ólafi Ásmundssyni,
þegar uppgötvaðist að hún
væri með barni.
Önnur ástkona Natans var
Agnes Magnúsdóttir sem ráðin
var að Illugastöðum. Agnes
var fögur og greind og gerði
sér vonir um að verða bústýra
og eiginkona Natans. Þess í
stað setti hann Sigríði Guð-
mundsdóttur, 15 ára stúlku, bústýru. Nat-
an veitti Sigríði einnig meiri athygli og
sýndi blíðuhót og þóttist Agnes illa svik-
in.
Friðrik Sigurðsson frá Katadal á
Vatnsnesi var hrifinn af Sigríði og þótti
ófyrirleitinn og hefnigjarn. Gerði hin af-
brýðisama Agnes allt sem í hennar valdi
stóð til þess að koma þeim saman og etja
gegn Natan. Að kvöldi hins 13. mars
hafði hatrið magnast svo að þremenning-
arnir létu til skarar skríða, myrtu Natan
og Pétur, kveiktu í líkunum og brenndu
bæinn til þess að reyna að hylja verksum-
merkin. Sem ekki tókst.
Böðull gegn vilja sínum
Agnes og Friðrik voru dæmd til lífláts
en Sigríður til ævilangrar fangelsisvistar
í Kaupmannahöfn. Aftakan var gerð árið
1830 og var jafnframt sú síðasta á ís-
landi. Bróðir Natans, Guðmundur Ketils-
son, var þvingaður til þess að taka að sér
hlutverk böðulsins og voru líkin dysjuð
en höfuðin sett á stöng. Um 100 árum síð-
ar gerðu Agnes og Friðrik vart við sig
gegnum miðil og óskuðu þess að hvíla í
vígðri mold. Fór svo að bein þeirra voru
grafín upp með leyfi biskups og jarðsett
við Tjörn á Vatnsnesi í júní árið 1934.
.. Morgunblaðið/hke
AUÐBJORG og Píla telja ekki eftir sér að lóðsa
ókunnuga um Illugastaði.
Guðmundur Ketilsson tók við búi
Natans á Illugastöðum. Yfir ætt hans og
Friðriks frá Katadal hvfldi lengi skuggi
vegna atburðanna en þær tengdust sfðan
þegar barnabarn Guðmundar og bróður-
sonur Friðriks giftust. Guðmundur var
langalangafi Auðbjargar Guðmundsdótt-
ur, sem í dag býr á Illugastöðum, og er
hún því bæði tengd hinum myrta og þeim
sem ódæðið framdi.
Auðbjörg og Píla
Sá sem á leið um Vatnsnesið getur
ekki Iátið hjá lfða að koma við á bænum.
Húsfreyjan Auðbjörg tekur höfðinglega
á móti gestum, sýnir bæinn og nánasta
umhverfi og segir söguna af Natan og
örlögum hans. Á Illugastöðum er æðar-
varp og því blasa við gestum ótal fugla-
hræður í skrautlegum flíkum, sem þjóna
þeim tilgangi að fæla burtu tófu og aðra
óboðna.
Skammt frá húsi Auðbjargar er gamlá
bæjarstæðið og þaðan má fikra sig eftir
ströndinni og út í sker þegar fjarar, þar
sem rústir smiðju Natans standa eftir.
Auk sagnabrunnsins á Auðbjörg safn
gamalla muna, egg, uppstoppaða fugla
og 115 ára gamalt hvaleyra og svo má
auðvitað heilsa upp á tíkina Pflu.
Hestaferðir fyrir hvern sem er
FRÁ hestaleigunni Galtanesi í
Víðidal er hægt að fara
stuttar ferðir, 3-7 klukkustund-
ir, um nágrennið, til dæmis að
Kolugljúfri og Borgarvirki. I
Galtanesi eru 30 hestar á járn-
um og 15 sem henta hveijum
sem er, að sögn Elínar Irisar
Jónasdóttur, húsfreyju og
hestakonu.
Greinarhöfundur átti því láni
að fagna að sitja Jóney, og get-
ur fullyrt að hestarnir í Galta-
nesi kippa sér ekki upp við
smámuni. Riðið var meðfram
og yfir Víðidalsá að laxastiga í
Filjá og túrinn farinn í fylgd
Elínar og dóttur hennar Guð-
rúnar Óskar, sem fóru vinsam-
legum orðum um reiðlag gest-
arins þegar heim var komið.
Sá hinn sami ofmetnaðist
auðvitað, festi annan fótinn í fstaðinu og
datt beint á bakið. Við hesthúsdymar.
Ekki minnkaði vinsemd gestgjafanna við
það, sem lofuðu að segja engum frá.
Jóney tók sér líka tíma til þess að gæta
þess hvað hent hefði hinn lánlausa knapa.
Óliætt er því að fullyrða að þessar ferðir
henti hveijum sem er.
Að sögn Elmar er vinsælt að ríða í
Borgarvirki sem fyrr er getið, 10-15
metra háa klettaborg, sem rís upp af ás-
unum milli Vesturhóps og Víðidals og sést
víða að. Frá Borgarvirki er skemmtileg
reið- og gönguleið norður í Ásbjarnarnes
og norður Nesbjörg.
Þá segir Elín ferðir yfir Hópið sífellt
vinsælli vegna fagurs landlags og mis-
munandi aðstæðna. Hópið er stöðuvatn
inn af Húnafirði og liggur á mörkum
sýslnanna. Þar gætir bæði flóðs og fjöru
og nær vatnið upp í miðja síðu á 1,5-2
kflómetra kafla. Einnig er riðið yfir sand-
hóla, segir Elín að lokum.
HESTALEIGAN í Galtanesi býður upp á stutta
reiðtúra um sýsluna.
Morgunblaðið/hke
ELÍN íris húsfreyja og hestakona við
laxastigann í Fitjá með Snotru.
mosaþembum. Víða er mikið um
fjallagrös enda var þar mikil gras-
tekja áður. Þar er einnig mikið
fuglalíf; gæsir, álftir og fjölmargir
mó- og vaðfuglar.
Amarvatnsheiði er stærsta
ósnerta mýrlendissvæði Evrópu en.
landið meðfram vötnunum er vel
þurrt og því einnig vel fallið til
gönguferða.
Frá heiðinni sést til Eiríks- og
Langjökuls og á bakaleiðinni niður
í Miðfjörð blasir við sýn til sjö
sýslna; frá Langjökli í suðri til
Strandafjalla í norðri og frá Trölla-
kirkju í vestri til Mælifells í austri.
Norðan bæjannarka Hvamms-
tanga hefst hinn eiginlegi Vatns-
neshringur. Marga áhugaverða og.
fallega skoðunarstaði ber fyrir
augu á leiðinni, til dæmis.
Skarðsvita og eyðibýlið Skarð. I
fjörunni fyrir neðan bæinn er líka
vatnsmikill hver. Einnig má nefna
skilarétt bændanna á Vatnsnesi,
Hamarsrétt, sem staðsett er í
fjöruborðinu, og einn helsta sögu-
stað sýslunnar og landsins alls á
síðustu öld, Illugastaði, þar sem
Natan Ketilsson bjó síðustu æviár
sín.
Hvítserkur og Bani
Auk þessa má nefna skeifulaga
vík á norðurtá Vatnsness, Hindis-
vík, þar sem séra Sigurður Nor-
land bjó, en hann þjónaði Tjarnar--
prestakalli frá 1923 til 1955. Sig-
urður þótti sérkennilegur gáfu-
maður, málagarpur mikill, og sótti
Háskóla íslands um áttrætt til
þess að endurhæfa sig í grísku og
hebresku.
I Hindisvík voru á sínum tíma
góð hlunnindi; selalátur, æðarvarp,
útræði og reki. Selirnir í Hindisvík
þykja óvenju spakir, þar eð látrið
var friðlýst í tíð séra Sigurðar,
löngu áður en slíkt varð algengt.
Einn sérstæðasti klettadrangur
landsins, Hvítserkur, rís um 15
metra hár í flæðarmálinu þegar'
farið er fyrir Vatnsnestána. Mikið
af skarfí heldur sig við klettinn,
sem ber þess hvítt merki, vegna
fugladrits. Kletturinn er úr blá-
grýti og hefur brimið sorfíð þrjú
göt í helluna. Gömul saga segir að
hann sé steinrunnið nátttröll sem
ætlaði að grýta Þingeyrarklaustur
en varð að steini áður en ætlunar-
verkinu lauk.
Austur undir Vatnsnesfjalli ligg-
ur Vesturhóp, sumar-
hlýr og gróðursæll dal-.
ur, sem getur verið
snjóþungur að vetrar-
lagi. Það sem helst laðar
ferðalanginn í Vestur-
hóp er Nesbjörgin,'
Borgarvirki og silungs-
veiðivötnin Vesturhóps-
vatn og Hópið. Einnig
má nefna Illagilsfoss og
klettinn Bana, þar sem
smali féll fram af klett-
inum í stórhríð með 100
fjár.
Loks má nefna bæinn
Hörgshól, aðsetur sam-
nefnds Móra. I saman-
tekt Sigríðai’ Gróu Þór-
arinsdóttur um sögu sýslunnar1
segir að Hörgshóls-Móri hafi jafn-
an ferðast í fylgd með Litluborgar-
Skottu fólki til mikillar hrellingar.
Hittu þau stundum aðra Móra og
Skottur, sem líka vora kraftmiklir
draugar og höfðu gaman af því að
glettast við mannfólkið og hver við
annan. Sérstaklega þótti þeim var-
ið í heimsóknir Þorgeirsbola. Boli
dró á eftir sér húðina, sem kunnugt
er, og skemmtu draugarnir sér við
að láta draga sig eftir ísilögðum
Vesturhóps- og Miðfjarðarvötnum.
Sé ekið eftir útvegum Vestur-
hóps liggur leiðin að lokum á
Vatnsenda, þai’ sem Skáld- og
Vatnsenda-Rósa bjó um tíma. Rósa
var þekkt fyrir glæsileika og gáfur,
varð ástfangin af Páli Melsteð
sýslumanni og orti:
Pó að kali heitur hver
hylji dalijökull ber
steinar tali og allt hvað er
aldrei skal ég gleyma þér