Morgunblaðið - 14.02.1998, Blaðsíða 9

HALLDÓR KELJAN LAXNESS
LAUGARDAGUR 14. FEBRÚAR 1998 9
hans í sambandi við hina ókunnu
meistara fornsagnanna íslensku.
Þótt hann væri sá sem tæki við
verðlaununum fyndist honum þau
um leið hafa verið veitt lærifeðrum
sínum, þeim sem látið hefðu eftir
sig bókmenntalegan arf íslands.
Það var honum ljóst til hinstu
stundar að sagnahefð og menning-
ararfur þjóðarinnar var sá trausti
grunnur er hann reisti ritstörf sín
á.
A samkomu í Þjóðleikhúsinu í til-
efni af 85 ára afmæli Halldórs Lax-
ness voru skáldinu færðar þakkir
íyrir ómetanlegt framlag hans til
íslenskrar þjóðmenningar. Þá sté
hann á fjalir leikhússins og mælti:
„Þessari þjóð ber ekki að þakka
mér. Eg þakka henni fyrir allt það
sem hún hefur gert mér gott, - ég
þakka ykkur hjartanlega fyrir
mig.“
Á þakkar- og kveðjustundu
hvarflar hugur okkar Elínar til
fjölskyldu Halldórs, ekki síst til
Áuðar sem með einstökum dugnaði
sínum og ósérhlífni annaðist rekst-
ur heimilisins að Gljúfrasteini sem
í senn var athvarf fjölskyldunnar
og alþjóðleg menningarmiðstöð.
Hún skóp Halldóri aðstæður sem
gerðu honum kleift að sinna rit-
störfum sínum af aleflí hvort sem
hann skrifaði í vinnustofu sinni eða
í öðrum herbergjum innan lands
eða utan. Við hugsum til dætra
Auðar og Halldórs, Sigríðar og
Guðnýjar, barna hans, Einars og
Maríu, og fjölskyldna þeirra. Þjóð-
in hefur misst einn af sínum bestu
og merkustu sonum sem fært hefur
henni ómetanlegar gjafir en hún
má ekki gleyma því að þetta fólk
sér nú á bak nákomnum ættingja;
eiginmanni, fóður, tengdaföður, afa
og langafa. Megi algóður guð
styrkja þau á sorgarstundu.
í einkar látlausu en áhrifaríku
Ijóði í lok minningasögunnar I tún-
inu heima yrkir Halldór um tún
bernsku sinnar í Laxnesi:
A þessu nesi
í þessu túni
stóð bær.
Brúnklukka í mýri?
Nei, ekki meir.
En altær lind og ilmur af reyr.
Og þegar þú deyr þá lifír reyr
á þessu nesi
við þessa lind
í þessu túni
þar sem stóð bær:
Lind
Reyr-
Skáldið hefur kvatt foðurtún og
er nú „fjarri“ eins og Jón í Brauð-
húsum svo vitnað sé til orðalags í
síðustu útgáfu höfundar af sam-
nefndri sögu.
Halldór Laxness hefur lengst af
öldinni verið eins konar föður-
ímynd samferðamanna sinna.
Hann veitti þeim strangt uppeldi,
hirti þá, kenndi þeim og leiðbeindi
á því skeiði er þörf var á aðhaldi og
ögun. Þegar þjóðin fór að fóta sig í
nýrri og breyttri veröld veitti hann
henni leiðsögn og stuðning með
verkum sínum, mótaði og efldi
þjóðernis- og sjálfstæðisvitundina.
Þannig hafði hann með skrifum
sínum og skáldskap meiri áhrif á
hugsun og hegðun landsmanna en
nokkur annar. Á efri árum sat
hann á friðarstóli og leit þjóðin til
hans full virðingar og stolt yfir því
hvernig hann hafði borið hróður ís-
lands vítt um veröld.
En hlutverki skáldsins er ekki
lokið þótt hann sé sjálfur fjarri. Is-
lensk þjóð hefur um áratuga skeið
lifað í skáldskap Halldórs Laxness.
Verk þessa skáldjöfurs munu verða
hverri nýrri kynslóð Islendinga öfl-
ugt haldreipi í ókyiTum heimi.
Þannig verður hann nærri um
ókomin ár.
Ólafur Ragnarsson.
Svensk Pressfoto
HALLDÓR Laxness og Auður Sveinsdóttir Laxness koma til Stokkhólms
í desember 1955 til þess að taka við Nóbelsverðlaununum í bókmenntum.
LÍTIÐ LAG frá unglingsárunum eftir H. Guðjónsson frá Laxnesi, við Ijóð
Jakobs Jóh. Smára: Til hennar.
Morgunblaðið
HALLDÓR Kiljan Laxness og þýzkir kvikmyndagerðarmenn í fram-
leiðsludeild Morgunblaðsins árið 1980.
HALLDÓR Laxness og dr. Jakob Benediktsson, sem þýddi nokkrar bóka
hans á dönsku. Myndin er tekin á Laxness þingi 1987.
Var það hinn ókomni
unaður heimsins -
SJÁLFSTÆTT FÓLK
ÞAÐ var henni mikil fróun þegar syfjan fór á mannskapinn
að lokum og menn fóru alment að snýta sér undir nótina,
leysa af sér skóna og smeygja sér úr buxunum. Faðir hennar
settist einnig á rúmstokkinn fyrir framan hana, snýtti sér,
leysti af sér skóna og smeygði sér úr buxunum. Hún hlustaði
með eftirvæntíngu á hreyfíngar hans, fanst hann vera óra-
tíma að losna við hverja spjör, þóttist ekki örugg fyren hún
fyndi hann við hlið sér, hafði aldrei fundið jafnbráðláta né
ómótstæðilega þörf til að hjúfra sig uppað honum einsog eftir
þessi áflog, réð enn ekki við skjálftann í líkama sínum, tenn-
urnar héldu áfram að glamra í munni hennar. Svo buðu
mennirnir hver öðrum góða nótt á kristilegan hátt, og það
brakaði í rúmunum þegar þeir lögðust fyrir.
Rýmdu svolítið til, skarnið mitt, sagði faðir hennar, þetta
er svo andskoti mjótt, og hún reyndi að færa sig eins lángt
uppað veggn- um og hún komst, svona greyið, snúðu þér nú
uppí horn og farðu að kúra.
Og svo snéri hún sér uppí horn.
En hún gat ómögulega farið að kúra, henni fanst leggja svo
mikinn kulda frá þilinu, það var víst þessvegna sem hún skalf,
sængurfiðan var altof mjó, og faðir hennar togaði hana næst-
um alla ofanaf henni, og hlýjan frá honum vermdi hana ekki
nema á bakinu, skjálftakippirnir héldu áfram með millibilum.
Mennirnir í kríng sofnuðu von bráðar með digrum hrotum, en
hún gat ekki sofnað í kuldanum frá veggnum.
Svo leið og beið, og hún vakti, að síðustu opnaði hún augun,
það var dregið fyrir gluggana, hálfmyrkt í skálanum, það
hlaut að vera lángt yfír miðnætti, og bæði hnén á henni stóðu
útundan sænginni, og henni fanst gusta gegnum panelinn í
veggnum fyrir ofan hana, pabbi hennar hafði ekki einusinni
boðið henni góðar nætur þó hann vissi hvað hún var hrædd.
Umhverfis hrutu hinir ókunnu menn í þessu stóra dularfulla
húsi heimsins, þess heims sem hún hafði hlakkað svo til að sjá
að hún hafði ekki tímt að sofa á næturnar, og nú, þegar hún
var komin útí þennan heim, var hún altíeinu orðin hrædd við
hann, svo hún gat ekki sofið fyrir ótta hvað fegin sem hún
vildi, hún var komin meðal vondra manna sem áttu konur í
rauðum hnjáskjólum. Hvernig átti henni að sofnast hér einni,
í þessum ótrygga ókennilega heimi? Einni? Nei, nei, nei; hún
var ekki ein. Meðan pabbi hennar var hjá henni mundi hún
aldrei aldrei verða ein, jafnvel þótt hann gleymdi að bjóða
henni góðar nætur, bara að hann lægi hjá henni og lifði, pabbi
minn, elsku pabbi minn, þú ert hjá henni Ástu litlu Sóllilju.
Og þá vissi hún ekki fyren hún var farin að hugsa um hvíta
mjúka staðinn á hálsi hans, milli skeggrótarinnar og háls-
líníngarinnar, þann stað sem læknaði allan kvíða, aðeins ef
hún fékk að hvíla þar munn sinn. Og afþví allir hrutu; og af-
því hún gat ekki sofnað; og af því henni var svo kalt; afþví
hún var svo ein, svo hrygg og kvíðafull útí heiminum; - en þó
svo hamíngjusöm að eiga hann ennþá við hlið sér, ímynd ör-
yggisins, hann sem gat alt og skuldaði ekki neinum; varð
aldrei hissa; kunni við öllu svör; konúngur yfír Sumarhúsum;
og skáld; - þá byrjaði hún ákaflega hægt að snúa sér við í
rúminu, svo hægt að það marraði ekki neitt; svo hægt að ein-
ginn skyldi verða þess var að hún hreyfði sig; aðeins ofur-of-
urlítið í senn; og svo leið og beið; og svo ofurlítið enn; og hús-
ið var hljótt að undanteknum hrotum næturinnar einsog í
öðrum heimi, og fuglum sem kvökuðu úti, hátt yfír hinum
stóra stað; og á endanum hafði hún snúið sér allri við, snúið
sér til hans, nei hún var ekki ein útí heiminum, hún vakti við
hans sterka brjóst, hún fikaði til höfuð sitt á koddanum uns
varir hennar feingu hvíld undir skeggstæði hans en lokuð
augu hennar í skegghýúng hans, - mannsins sem hafði flogist
á tómhentur við forynjur landsins sjálfa nóttina sem hún
fæddist.
Hún hélt í fyrstu að hann svæfi og hefði einskis orðið var.
Það leið og beið. Hún heyrði andardrátt hans, og hlustaði
einnig á hin dumbu og sterku hjartaslög hans. En smámsam-
an fann hún af hreyfíngum hans, altof litlum og varkárum, að
hann mundi ekki sofa, hann vakti. Og hún blygðaðist sín,
-mundi hann rísa upp og slá hana, gramur af því að hún
skyldi hafa vogað að snúa sér fram eftirað hann hafði skipað
henni að snúa sér upp, og svo hjúfraði hún sig enn fastara
uppað honum í öryggisleysi sínu. Svo leið enn drykklaung
stund og hjörtu þeirra slógu ört hvort and spænis öðru, sein-
ast hreyfði hún sig ekki meir, en lést sofa með andlitið uppað
hálsi hans. Smátt og smátt, næstum án þess hún hefði orðið
þess vör, hafði hönd hans nálgast hana, sjálfsagt óviljandi,
hann hafði aðeins skift eilítið um stellíngar, það hafði óvart
hnepst úr annar hnappurinn á haldinu hennar og í næstu
andrá finnur hún hönd hans hlýa og sterka snerta líf sitt.
Hún hafði aldrei vitað neitt líkt því. Allur ótti var snögglega
vikinn. Skjálftinn sem fór gegnum líkama hennar og sál var
alt annarrar tegundar en fyr, það kom eitthvað í munninn á
henni einsog ofstækisfull matarlyst þegar maður sest að
borðum svángur og þreyttur, nema hvað það voru hreyfíngar
hans sem vöktu húngur hennar, ekkert, ekkert mátti framar
komast á milli þeirra, og hún greip báðum höndum í líkama
hans rígföstu taki í vímu þessarar persónulausu krefjandi
sjálfsku, sem hafði í einu vetfángi gert hana óminnuga á alt.
Var það hinn ókomni unaður heimsins -
PÉTUR GUNNARSSON valdi