Morgunblaðið - 15.02.1998, Qupperneq 7

SUNNUDAGUR 15. FEBRÚAR 1998 B 7
viðvaranir þessar ekki valdið neinum
óróa vegna þeiiTar vissu manna, að
skipið gæti ekki sokkið. Ein sagan
segir að loftskeytamaður hafi farið
með tvö þessara skeyta til Smith
skipstjóra og hann síðan sýnt þau
Sir Bruce Ismay, forstjóra skipafé-
lagsins, en hann hafi stungið þeim
athugasemdalaust í vasa sinn. Og
Titanic öslaði áfram með óbreyttum
hraða, 22 sjómílum á klukkustund,
inn í svalt næturloftið.
Yfirloftskeytamaður Titanic,
Phillips, kom á vakt klukkan tíu um
kvöldið, og tók við fjölda skeyta-
beiðna frá farþegum, en þá var ný-
lega farið að veita slíka þjónustu.
Hálfri klukkustund fyrir miðnætti
barst enn eitt skeytið frá Califomian
þess efnis að skipið sæti nú fast í
rekísnum skammt norður af Titanic.
En hljóðmerkin frá þessu flutninga-
skipi vora Phillips loftskeytamanni til
ama eins og á stóð og hann sendi þvi
eftirfarandi svarskeyti: + + + til
califomian stop gjörið svo vel að fara
út stop þið truflið skeytasamband
mitt stop er einmitt að kalla upp cap
race nýfundnalandi stop titanic + +
+
Pví hefur verið gert skóna að þessi
frávísun, sem Phillips loftskeyta-
maður ákvað án samráðs við aðra yf-
irmenn á Titanic, hafi öðru fremur
valdið því að rúmlega 1.500 manns
létu lífið þessa nótt. Evans, loft-
skeytamaður á Californian, smeygði
heymartækjunum af höfði sér, læsti
loftskeytaklefanum og tók á sig náð-
ir. Honum bar engin skylda til að
standa vakt við loftskeytatækin að
næturlagi.
Um kvöldið, þegar Wilham Mur-
doch fyrsti stýrimaður tók við
stjórninni í brúnni, sáust þess glögg
merki að mikill ís var í nánd, en þá
lækkaði hitastigið um 6 gráður á
tveimur klukkustundum. En þar sem
ísinn var ekki kominn í augsýn sá
Murdoch ekki ástæðu til að hægja á
skipinu, en lagði ríkt á við útsýnis-
verði að hafa vakandi auga með um-
hverfinu. í svonefndu ,,krákuhreiðri“
á fremra mastri voru tveir menn, en
samkvæmt sumum heimildum voru
sjónaukar ekki á sínum stað í
„hreiðrinu", af einhverjum óskiljan-
legum ástæðum.
Vegna aðstæðna og í ljósi viðvar-
ana og þeirrar vitneskju sem fengin
var um víðáttu og hreyfingu íssins
hefur Smith skipstjóra verið legið á
hálsi fyrir að láta ekki hægja á ferð
skipsins og breyta stefnunni. Það
var þó í fullu samræmi við gildandi
siglingahefðir, að draga ekki úr ferð
skipa á hafíssvæðum, ef veður var
heiðskírt. Skipstjórinn lét heldur
ekki sjá sig í brúnni um kvöldið,
enda hafði hann samkvæmisskyldum
að gegna í veitingasal á fyrsta far-
rými. Hvort nærvera hans í brúnni
hefði breytt einhverju skal hins veg-
ar ósagt látið.
Áreksturinn
Nokkrum mínútum fyrir miðnætti
sá annar útsýnisvarðanna í „kráku-
hreiðrinu“ grilla í háan, silfurgráan
vegg, sem stefndi beint á Titanic.
Hann hringdi viðvörunarbjöllunni
þrisvar og kallaði í taltækið til mann-
anna í brúnni: „Borgarísjaki, beint
framundan". Fyrsti stýrimaður brá
skjótt við og fyrirskipaði að snúa
skipinu „hart í bak“, stöðva allar vél-
ar og keyra þær síðan á fulla ferð
afturábak.
Hvort þessi viðbrögð voru rétt hafa
menn ekki orðið sammála um.
Borgarísjakinn var í um 500 metra
fjarlægð frá Titanic þegar hans varð
fyrst vart. Risahafskipið, 46.500 lestir
að stærð, stefndi á risavaxinn ísvegg-
inn með 11 metra hraða á sekúndu.
Vélarnar þurftu 30 sekúndur til að
stöðvast og skipið hélt því áfram sigl-
ingu sinni í um 350 metra áður en
skrúfumar byrjuðu að bakka skipinu.
Bent hefur verið á, að hefðu skrúf-
urnar haldið snúningshraðanum og
knúið skipið áfram á fullri ferð, hefði
vökvaþrýstingurinn á stýrisblaðinu
orðið meiri og það því ekki misst afl,
og þannig hefði hugsanlega verið
unnt að sveigja framhjá jakanum. Að
vísu virtist mönnum bógur Titanic
sleppa við árekstur, en það sem menn
sáu ekki var að undir sjávarborðinu
var nibba, sem risti nærri níutíu
metra langa rifu á skrokk skipsins.
í annan stað hafa menn leitt get-
um að því, að hefði Titanie siglt með
stefnið beint á jakann hefðu
skemmdir orðið óverulegar, að
minnsta kosti mun minni en raunin
varð á og að öllum líkindum mun
auðveldara að hemja sjávarflauminn
og loka öryggishólfunum. Þess í stað
streymdi nú gríðarlegt sjávarmagn
óhindrað inn í fimm fremstu hólfin.
Samkvæmt þessum kenningum hefði
því annaðhvort átt að draga úr ferð
skipsins, eins og kostur var, og sigla
beint á jakann, eða þá að snúa „hart í
bak“ á fullri ferð. En það er auðvelt
að vera vitur eftir á.
Björgunartækjum ábötavant
Murdoch fyrsti stýrimaður var
naumast búinn að hringja niður og
láta stöðva vélarnar þegar Smith
skipstjóri kom upp í brú. Tuttugu
mínútum eftir áreksturinn var skipið
farið að síga 1 sjó að framan og hin-
um reynda skipstjóra var ljóst að
skipið var stórskemmt og yrði ekki
bjargað. Það hljómaði ótrúlega, en
engu að síður staðreynd: Skipið sem
gat ekki sokkið var að sökkva.
Smith skipstjóri fyrirskipaði loft-
skeytamönnum að senda út neyðar-
kall, + CQD (come quick, danger,
komið fljótt, hætta) og síðan kall-
merki Titanic, MGY. Hið alþjóðlega
neyðarmerki SOS var ekki tekið í
notkun fyrr en eftir Titanic slysið, og
raunar varð þetta hörmulega slys til
þess að gerðar voru gagngerar end-
urbætur á öllu er varðaði siglingaör-
yggi-
Það kom líka í Ijós á þessari ör-
lagastundu, að þetta glæsilega risa-
hafskip, sem búið var öllum hugsan-
legum lúxus og þægindum var van-
búið björgunartækjum, og allt skipu-
lag hvað varðaði björgunarhlutverk
skipshafnar var í lamasessi. Það tók
of langan tíma að safna áhöfninni
saman upp á þilfar, og margir skips-
manna vissu ekki meira en farþeg-
arnir hvað gerst hafði. Samkvæmt
traustustu heimiidum virðist svo
sem að þorri skipshafnarinnar hafi
ekki haft hugmynd um hvert hlut-
verk þeirra var ef skipið lenti í sjáv-
arháska og sömu heimildir herma að
ekki hafi verið haldin ein einasta
björgunaræfing með áhöfninni fyrir
jómfrúrsiglinguna. Þá mun Smith
skipstjóri hafa ákveðið að bregða út
af þeirri hefð að halda björgunaræf-
ingu með farþegum og áhöfn að lok-
inni sunnudagsmessu um borð,
þennan fyrsta sunnudag Titanic á
sjó.
Önnur staðreynd, sem fólki nú til
dags hefur þótt óforsvaranleg, er að
björgunarbátar Titanic rámuðu ekki
nema um helming þeirra sem voru
um borð. Þó var það tvöfalt bátarými
á við það sem krafist var í þágildandi
lögum. British Board of Trade var
afturhaldssöm stofnun og öryggis-
reglur hennar í samræmi við það. Á
Titanic hefði þurft sextíu báta til að
ráma alla um borð, hefði skipið verið
fullskipað farþegum, sem það vai-
reyndar ekki í jómfrárferðinni. Eins
og Titanic var hannað hefði ekki ver-
ið möguleiki að koma þessum sextíu
bátum fyrir á skipinu. Fæstum kom
líka til hugar að farþegarair gætu
lent í sjávarháska við þær aðstæður
að þörf yrði á svo mörgum bátum.
Það er vissulega kaldhæðnislegt til
þess að hugsa að íyrstu klukkustund-
ina eftir áreksturinn áttu skipsmenn í
erfiðleikum með að sannfæra fólk um
að nauðsynlegt væri að yfirgefa skip-
ið og fara í bátana. Bjargföst trá
manna á að skipið gæti ekki sokkið
varð því til að tefja allar björgunai-að-
gerðir og farþegar voru í fyrstu afar
tregir til að yfirgefa skipið. Sérstak-
lega fannst konum sú tilhugsun ógn-
vekjandi að leggja út í rekísinn á litl-
um, opnum bátum, í kolsvarta
myrkri, úti á rámsjó, en það voru
einmitt þær, ásamt bömum, sem áttu
að fara fyrst í bátana.
Og jafnvel enn nöturlegri er sú til-
hugsun, að í fyrsta bátnum, sem sjó-
settur var, voru aðeins fimmtán
manns og litlu fleiri í þeim næsta, en
hver bátur rámaði 65 manns með
góðu móti. Verður ekki annað ráðið
en að yfirmenn skipsins hafí hér
brugðist gjörsamlega í því hlutverki
að ganga skipulega til verks og koma
bátunum fullmönnuðum á flot. Engin
merki eru um að óðagot eða ofsa-
hræðsla hafi gripið um sig um borð í
Titanic fyrsta klukkutímann eftir
áreksturinn, að undanskildum harð-
vítugum átökum á ódýrasta farrými,
sem yfirmenn skipsins bundu skjót-
an enda á. Það var ekki fyrr en skut-
ur þessa risaskips var farinn að rísa
úr sjó að fólk tók að átta sig á alvöru
málsins og þeim fór að fjölga jafnt og
þétt sem vildu komast í bátana. Einn
af þeim síðustu sem komst í bát var
Sir J. Bruce Ismay, forstjóri White
Star Line, og var það gagnrýnt mjög
af almenningsálitinu, sem taldi að
hann hefði átt að fara niður með
skipi sínu, eins og Smith skipstjóri
og aðrir yfirmenn skipsins.
Örlagadómurinn
Þeirri hröðu atburðarás, sem nú
tók við um borð í Titanic verða ekki
gerð skil í blaðagrein sem þessari.
Hér verður heldur ekki reynt að fara
ofan í sögusagnir um Titanic slysið,
sem fljótlega komust á kreik og hafa
sumar lifað allt til þessa dags. Hér
verður því ekki svarað hvort hljóm-
sveitin lék sálminn „Hærra minn guð
til þín“ undir það síðasta, en rétt er
að benda á, að aldrei tókst að hafa
upp á neinum, sem með hreinni sam-
visku gat fullyrt að hafa heyrt það
með eigin eyrum. Sagan um hljóð-
færaslátt um borð í Titanic á þessari
örlagastundu er bara hluti af goð-
sögninni um þetta glæsilega skip,
sem „gat ekki sokkið“.
Víst er að á bak við allar „stað-
reyndir“ um Titanic slysið leynast
miklir leyndardómar og spurningar,
sem aldrei verður svarað. Haft er
eftir sjónarvottum, sem komust í
björgunarbátana, að það hafi 1 senn
verið tilkomumikil og ógnþrungin
sjón, að sjá skutinn á þessu risaskipi
rísa úr sjó, uns það stóð næstum upp
á endann, og hverfa síðan með þung-
um drunum í djúpið. Talið er að þá
hafi enn verið um þúsund manns um
borð, um 500 hafi látist í köldum
sjónum og um 700 hafi bjargast. Ná-
kvæmar tölur hvað þetta varðar hafa
þó verið á reiki. Og ef til vill má kalla
það kaldhæðni örlaganna að það var
skip frá aðalkeppinautinum Cunard-
skipafélaginu, Carphatia, sem kom á
vettvang fjórum klukkustundum eft-
ir slysið, og bjargaði þeim sem
komust í bátana.
Það sem mörgum finnst átakan-
legast við þessa hörmulegu atburði
er sú staðreynd að í tíu mílna fjar-
lægð var flutningaskipið Californian
og hafðist ekki að, enda vissi enginn
þar um borð að ægilegt sjóslys var
að gerast fyrir augum þeirra. Neyð-
arkall Titanic náði aldrei eyrum
manna þar um borð enda svaf Evans
loftskeytamaður í klefa sínum. Úr
brúnni fylgdust menn með flugelda-
skotunum frá þessu upplýsta far-
þegaskipi, en áttuðu sig ekki á að
hér væri um neyðarskot að ræða þar
sem blysin voru ekki rauð og blá,
eins og nauðstödd skip notuðu venju-
lega, heldur hvít. Þeir reyndu að ná
sambandi við Titanic með Morse-
lömpum, en án árangurs. Lord, skip-
stjóri á Californian, var sýknaður
fyrir sjórétti af ásökunum um víta-
vert skeytingarleysi. En eftir stend-
ur sú nöturlega staðreynd að Cali-
fornian hefði svo auðveldlega getað
bjargað öllum um borð í Titanic, ef
það aðeins hefði siglt þessa stuttu
leið á slysstaðinn.
Og það eru öll þessi „ef“ og
„hefði“, sem gera Titanic-slysið átak-
anlegra en orð fá lýst: Ef skipstjórn-
armenn á Titanic hefðu gefið nánari
gaum viðvörunum um ísrekið, sem
bárust á sunnudeginum. Hefði sjó-
gangur bara verið aðeins meiri og
skipið siglt hægar. Hefði það bara
reldst á jakann aðeins fyiT, eða að-
eins seinna, og ef það hefði bara siglt
beint á jakann í stað þess að sveigja
„hart í bak“. Ef björgunarbátarnir
hefðu rúmað alla um borð. Hefðu
skilrámin verið aðeins hærri og
sterkbyggðari. Svona mætti lengi
telja, en sá örlagadómur virðist hafa
hvílt yfir þessu glæsilega skipi að
ekki einn einasti þáttur í atburða-
rásinni vai- því í hag. í rauninni er
engu líkara en Titanic hafi verið
dæmt til að sökkva - þrátt fyrir stað-
hæfingar um að það væri óhugsandi.
TITANIC
White Star Line. 46.500 lestir,
lengd 260 metrar, hraði 22 mílur.
Áhöfn 944, farþegarúm 2.600.
Hleypt af stokkunum 1911, fórst
í jómfrúrferð sinni 15. apríl 1912.
GULLFOSS
Eimskipafélag íslands.
2.923 lestir, lengd 95
metrar, hraði 14,5 mílur.
Áhöfn 67, farþegar 209.
Smíðað 1950. Selt 1973
til Beirút. Sökk skammmt
frá Jeddah 18. des.1976.
QUEEN ELISABETH II
Cunard Line. 58.000 lestir, lengd
293 metrar, hraði 30 mílur. Áhöfn
900, farþegar 2.025. Tekið í notkun
1968, sem síðasta tromp Cunard-
félagsins í samkeppninni við flugið
um farþegaflutninga yfir Atlantshaf.
Tilraunin misheppnaðist og skipið
er nú notað sem skemmtiferðaskip.
i.
DESTINY
Carnival Crusie Line. 101.000 lestir,
lengd 320 metrar, hraði 35 mílur.
Áhöfn 1.000, farþegar 2.642.
Tekið í notkun 1996 fyrir skemmti-
ferðasiglingar í Karibahafi.
Destiny er stærsta farþegaskip sem
smíðað hefur verið.