Morgunblaðið - 15.02.1998, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 15. FEBRÚAR 1998 B 13
Morgunblaðið/RAX
nari sýnir nemanda sínum, Davíð Egilssyni, óklakið egg sem lundi hafði grafið við munnann á lundaholunni.
Ljósmynd/Gísli J. Óskarsson
búinn að koma sér fyrir. Hann linnti ekki
lutnum út.
það oftar en einu sinni að slíkum
gestum var umsvifalaust varpað á
dyr.
Mikill pysjudauði
Einn þáttur verkefnisins er að
fylgjast með vexti og þroska pysj-
anna. Fylgst var með pysjum í
Náttúrugripasafninu, þær vigtaðar
og mældar reglulega og fylgst með
því hvað þær átu. Daglega hest-
húsuðu þær fimmtung af líkams-
þyngd sinni af loðnu. Þegar fjaðra-
myndun hófst urðu pysjurnai- mjög
þurftafrekar, átu þriðjung af
þyngd sinni daglega, en hættu
samt að þyngjast. Öll orkan fór í að
mynda fjaðrahaminn.
Svo virðist sem síðastliðið sumar
hafi verið óhagstætt lundanum í
Vestmannaeyjum, að sögn Gísla.
h
Lundapysjur áttu erfitt uppdráttar
og ungfuglinn skilaði sér ekki í
sama mæli og venjulega. Þegar
blaðamenn fóru með Gísla í lunda-
byggðina Raufina í Stórhöfða um
daginn vakti athygli að víða lágu
dauðar pysjur, alfiðraðar og að því
er virtist fullgerðar. Undanfarin
haust hefur Gísli vigtað pysjur sem
fiogið hafa í bæinn og í haust voru
þær að meðaltali um þriðjungi létt-
ari en í fyrrahaust. Léttasta pysjan
var ekki nema 120 grömm og með-
altalið um 200 grömm. Árinu áður
var meðalþunginn um 300 grömm.
Gísli telur líklegast að þessi
pysjufellir stafi af ætisskorti og
kulda. Þegar fuglinn fór að hreiðra
um sig í holunum í maí var ekki
nema tveggja gráða hiti í Iundahol-
unum. Kuldinn sat lengi í jörðinni
og var hitinn kominn í 5 gráður
þegar varpið hófst. I byrjun júlí
var holuhitinn kominn í 10 stig og
fór hæst í 11 gráður.
Sandsíli er uppistaðan í sumar-
fæðu lundans sunnanlands. Það
virtist hverfa þegar leið á sumarið
og glærátan brást einnig að sögn
Gísla. Lundarnir komu sjaldan í
holurnar sem fylgst var með og
dvöldu lengstum á sjónum. I stað
þess að koma fimm sinnum á sólar-
hring eða oftar kom lundinn einu
sinni á sólarhring eða sjaldnar í
holuna. Síritandi hita- og dýptar-
mælir sem settur var á lunda sýndi
mjög tíðar kafanir að öllum líkind-
um í ætisleit.
Þegar ætisskorturinn var farinn
að gera vart við sig í ágúst sá Gísli
með hjálp myndbandsvélarinnar
hvernig pysjurnar voru á sífelldu
vappi fram í holudyrnar. Þær
stungu nefinu í svörðinn og átu
mold.
Lundaveiðin var dræm og sögðu
veiðimenn að ungfuglinn vantaði.
Ungfuglinn sem er ókynþroska
kemur í júlíbyrjun og er uppistaða
í veiðinni. I sumar var veiðin dræm
alls staðar nema í Ystakletti. Til
dæmis nefnir Gísli að í fyrra hafi
ekki einu sinni veiðst helmingur af
meðalveiði fyiTÍ ára í Stórhöfða.
Samkvæmt veiðiskýrslum voru
veiddir hér á landi um 215 þúsund
lundar árið 1995 og 230 þúsund ár-
ið 1996. Veiðitölur frá síðasta ári
eru ekki fyrirliggjandi.
Fara að heiman
Athuganir Gísla og félaga benda
til þess að lundapysjurnar yfirgefi
foreldra sína, en séu ekki sveltar til
að fara að heiman, líkt og haldið
hefur verið fram. „Pysjumar fara
þegar vissum þroska er náð,“ segir
Gísli. Lundapysjumar voru um 50
daga í holunni áður en þær fóra.
Foreldrarnir dvöldu lengur, til
dæmis nefnir hann ákaflega ást-
fangið par sem hélt til i holunni í
hálfan mánuð eftir að pysjan var
farin.
Fylgst hefur verið með lunda-
byggðinni yfir veturinn, þótt lund-
inn sé löngu farinn. Það hefur kom-
ið í ljós að ýmis dýr hafa gagn af
lundaholunum önnur en lundinn.
Auk skordýra hefur bæði orðið
vart við mýs og ketti. Gísli varð
meðal annars oft vai’ við kött sem
lagst hafði út og stundaði veiðar í
lundabyggðinni í Stórhöfða. Kött-
urinn var pattaralegur og skorti
augljóslega ekki æti. Einn hita-
mælirinn sem settur var í holu bar
þess merki að mús hefði farið um
hann tönnum.
Mælikvarði á h'fríkið
Gísla er hugleikin sú spurning
hvort nota megi vöxt og viðgang
lundans til að ráða í hvernig
ástandið er í sjónum. Lundinn yfir-
gefur ekki pysjuna fyrr en í fulla
hnefana, þegar hefur sést að hann
leggur sig allan fram við að afla
pysjunni ætis. Ef lítið er af síli og
seiðum kemur það niður á pysjun-
um, þær þroskast seint eða alls
ekki. Þorskur og fleiri nytjafiskar
éta líka síli og seiði. Ef ætið vantar
má ætla að fiskurinn leiti á ný mið í
ætisleit sem er lítið fagnaðarefni
þeim sem stunda sjóinn á heima-
slóð og hefur áhrif á afkomu út-
gerða og fiskvinnslustöðva. Það
skyldi ekki vera að lundinn geti
sagt fyrir um gengisþróun hluta-
bréfa sjávarútvegsfyrirtækja?
Atferli lundans
skráð með raf-
eindamerki
Morgunblaðið/RAX
PÁLL Marvin Jónsson sjávarlíffræðingur telur nauðsynlegt að rann-
saka lundann til að geta sýnt fram á að stofninn þoli veiðar.
PÁLL Marvin Jónsson sjávarlíf-
fræðingur er forstöðumaður
Rannsóknasetursins í Vest-
mannaeyjuin og deildarstjóri
Háskóla Islands þar í bæ. í
Rannsóknasetrinu eru undir
sama þaki deildir frá Hafrann-
sóknastofnun, Rannsóknastofn-
un fiskiðnaðarins og Háskóla Is-
lands, auk Þróunarfélags Vest-
mannaeyja og Náttúrustofu Suð-
urlands.
Rannsóknasetrið hefur greitt
götu erlendra vísindamanna og
líffræðinema sem komið hafa til
að rannsaka lundann og annað í
lífríki Eyjanna. Undanfarin tvö
sumur hafa til dæmis komið 15
manna hópar líffræðinema frá
Bandaríkjunum og eru tveir
hópar væntanlegir næsta sumar.
Meðal verkefna sem unnin
hafa verið innan Rannsóknaset-
ursins og í umsjón Páls Marvins
er tilraun með rafeindamerking-
ar á lunda. Þórður Óskarsson
líffræðingur vann að þessu verk-
efni með Páli Marvin í upphafi
og Arnþór Garðarsson fugla-
fræðingur hjá Líffræðistofnun
HÍ veitti fræðilega aðstoð. Gísli
J. Óskarsson aðstoðaði Pál Mar-
vin á vettvangi. Fyrirtækið
Stjörnu-Oddi í Reykjavík fram-
leiðir merkin og voru þau forrit-
uð til að skrá hitastig og þrýst-
ing. Þannig var unnt að fylgjast
með atferli luuda, hve djúpt
hann kafaði, hve oft og einnig
hitastigi lofts og sjávar.
Fyrsta tilraun með rafeinda-
merki mistókst, merkið var lík-
lega of stórt og týndist. Stjörnu-
Odda tókst að hanna enn minna
rafeindamerki sem á ekki að
hamla flugi né sundi lundans að
neinu marki. Merkið getur
geymt alls 8.100 skráningar eða
4.050 hitaskráningar og jafn-
margar yfír sjávardýpi. Lunda-
merkið var stillt þannig að það
skráði upplýsingar í um 13
klukkustundir.
Ötull kafari
Merktir voru átta lundar sem
áttu egg eða pysju í holu, en
ekki náðist nema eitt merki aft-
ur. Ymist létu lundarnir ekki ná
sér aftur eða þeir höfðu týnt
merkinu, líklega í sjónum.
Þetta eina merki veitti þó
miklar upplýsingar. Til dæmis
kom í ljós að lundinn tók tarnir
við að kafa og hvfldist á milli.
Hann kafaði dýpst niður á rúm-
lega 57 metra og var um 50
sekúndur í þeirri köfun. Undir
lok dagsins tók lundinn törn
sem varði í 44 mínútur, kafaði
hvað eftir annað með stuttu
millibili. Að meðaltali kafaði
lundinn 22 sinnum á klukku-
stund, hver köfun tók að ineðal-
til 39 sekúndur og meðaldýpið
var 29 metrar. Hægt er að nálg-
ast ítarlega greinargerð um
þessa rannsókn á ensku á
heimasíðu Stjörnu-Odda
(http://www.star-
oddi.com/bird.htm).
Pál Marvin dreymir um að
geta fengið merki sem einnig
skráir staðsetningu lundans.
Þannig yrði hægt að kortleggja
ferðir stofnsins.
Páll Marvin segir að deild HÍ
í Eyjum, Náttúrustofa Suður-
lands og Líffræðistofnun HÍ séu
að vinna að því að fá líffræðing
til starfa sem vinni meistara-
prófsverkefni á sviði lunda-
rannsókna. Páll segir að Rann-
sóknasetrið hafí á að skipa sér-
fræðingum á sviði sjávarlíf-
fræði og jarðfræði, en tilfínnan-
lega vanti fuglafræðing.
Næsta sumar verður haldið
áfram að setja rafeindamerki á
lunda og rannsaka stofninn.
„Lundinn er víðast hvar friðað-
ur, en við stundum veiðar. Þess
vegna er nauðsynlegt að fylgjast
vel með stofninum og að geta
sýnt fram á að hann þoli veið-
ina,“ sagði Páll Marvin.
Lundaskoðun
og hvalaskoðun
Páll Marvin hefur verið ferða-
málafulltrúi Vestmannaeyja og
er ánægður með þá athygli sem
erlendir ferðamenn sýna lund-
anum. Hann segir að Rann-
sóknasetrið í Eyjum, Fræðasetr-
ið í Sandgerði og Rannsókna-
stöðin á Mývatni kanni nú mögu-
leika á samstarfí við að skipu-
leggja og markaðssetja fugla-
skoðunarferðir fyrir útlenda
fuglaáhugamcnn. Nú eru þessar
stofnanir hver í sínu horni að
fást við þetta. „Það má hafa
tekjur af því að skoða lunda,
ekki síður en hvali,“ sagði Páll
Marvin.