Morgunblaðið - 21.06.1998, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ 1998 B 5
ég strax fundaáætlun fyrir árið,
skipulagði ýmsar uppákomur og svo
framvegis, og það varð til þess að ég
var annað ár.
Ég fór á þing 1971 og hafðþverið
ritari flokksins í átta ár þegar Olafur
Jóhannesson setti mig í stól for-
manns árið 1979. Það voru engin
átök um það. Ég held ég hafí unnið
svipað og Eysteinn, fór á öll kjör-
dæmisþing, ferðaðist um allt landið
og kynntist fólkinu vel. Svo ég heid
satt að segja að þetta hafí allt komið
dálítið af sjálfu sér.
Svipað má segja um ráðherraemb-
ættin. Stjómarviðræðui' höfðu geng-
ið stirðlega árið 1978. Ég var kominn
upp í Borgarfjörð með fjölskylduna
og við vorum að taka úr bílnum þeg-
ar hringt var á bæinn og mér færð
þau skilaboð frá Olafi Jóhannessyni
að ég ætti að koma eins og skot í bæ-
inn. Við pökkuðum öllu saman aftur
og ég flýtti mér svo mikið að ég var
tekinn fyrh' of hraðan akstur. Þegar
ég hitti Olaf sagði hann að þetta væri
nú komið saman og hann vildi að ég
tæki að mér embætti dóms- og
kirkjumálaráðherra og landbúnaðar-
ráðherra.
Og ég segi við Ólaf: Ég dómsmála-
ráðherra? Eg er bara verkfræðing-
ur.
Þá segir Ólafur: Dómsmálin eru
tvíþætt. Annars vegar lögfræðin og
hins vegar almenningur.
Fyrsta verk mitt sem dómsmála-
ráðherra var svo að greiða sekt fyrir
of hraðan akstur.
Geir Hallgn'mssyni má þakka að
ég varð forsætisráðherra. Treglega
gekk að mynda ríkisstjóm 1983, en
að lokum náðum við samstarfi við
Sjálfstæðisflokkinn og menn gengu
út frá því að Geir yrði forsætisráð-
herra. Þá kemur Geir að máli við
mig og segir að þeir hafi valið að
bjóða okkur forsætisráðuneytið að
því tilskildu að þeir fái í staðinn fleh-i
ráðherra. Þetta kom mér mjög á
óvart.
Geir var einhver sá besti sam-
starfsmaður sem ég hef kynnst. Mik-
ill öðlingur. Það stóð allt eins og staf-
ur á bók sem hann sagði. Mér líkaði
ákaflega vel við hann.“
Græðgin hættuleg
Steingrímur var ráðherra í tæp
þrettán ár. Hann hefur því starfað
bæði með vinstri og hægri flokkum.
Og hvort líkaði honum betur?
„Samstarf okkar við Sjálfstæðis-
flokkinn ‘83-’87 var mjög gott. Og
þótt það væri erfitt að sætta þrjá og
fjóra flokka í ríkisstjórninni ‘88-’89,
fannst mér ánægjulegt að starfa í
þeirri ríkisstjórn. Ég held ég geti þó
sagt að ég hafi haft meiri tilhneig-
ingu til að starfa til vinstri.
Ein ástæðan fyrir því að ég varð
framsóknarmaður var sú að ég
hreifst af þeim orðum fóður míns, að
setja manngildið ofar auðgildinu og
að menn skyldu hafa jafnan rétt til
mennta og heilbrigðisþjónustu.
Þetta finnst mér hins vegar hafa
skerst hin síðustu ár.
Framsóknarflokkurinn er félags-
hyggju-miðflokkur sem mér finnst
eiga erindi til beggja átta. Stað-
reyndin er sú, að stór hluti Sjálf-
stæðisflokksins er mjög nálægt
miðju. Þegar kemur að jafnræði,
samvinnuhreyfingu og velferðar-
kerfi, þá eigum við að líkindum
meira erindi með vinstri flokkum
sem eru ekki öfgafullir. Ég er
andsnúinn öfgum, bæði til hægri og
vinstri.
Ég hef alltaf verið einstaklings-
hyggjumaður. Menn hafa stundum
haldið að ég hafi verið á móti því að
auka frjálsræði í viðskiptum. Það er
misskilningur. Ég taldi að það ætti
að gera, en á skipulagðan máta. Það
sem ég óttast mest nú er að mark-
aðshyggjan verði sjálfri sér verst
með græðginni. Margir láta sér ekki
nægja frelsið. Mér finnst vanta að-
hald í markaðsmálum.
Ég hlustaði ekki alls fyrir löngu á
mjög athyglisvert erindi í Bandaríkj-
unum sem dr. Bailey, fyrrverandi
ráðgjafi Reagans forseta, hélt. Hann,
sem er mikill hægri maður, sagði að
græðgin væri hættulegasti óvinur
frjálsrar markaðshyggju. Hann
spurði hvaða hag Bandaríkjamenn
hefðu af því að Bill Gates, eigandi
Microsoft, tvöfaldaði milljai-ða sína á
hverju ári. Hann kvað mikilvægast
orðið „redistribution of wealth“ eða
endurúthlutun auðæfanna. Ég rak
upp stór augu, það var eins og Karl
Marx væri þarna kominn.
Ég er að mörgu leyti sammála
honum. í kvótakerfinu er til að
mynda of mikil samsöfnun. Ég er
góður vinur þeirra Samherjafrænda
og dáist að dugnaði þeirra, en hvað
hafa þeir að gera við meiri kvóta?
Þegar ég fór vestur á firði í fyrra,
fannst mér sorglegt að koma til Suð-
ureyrar. Áður fyrr var þar gleðskap-
ur og gaman, allfr vinnandi, nú er
þetta næstum eins og draugabær.
Kvótinn að mestu farinn, búið að
selja hann burt, og nú lifa íbúar á að-
komumönnum sem koma með bát-
ana sína með krókaleyfum, því það
er svo stutt á miðin. Þetta er ástæð-
an fyrir því að ég skrifaði mig sem
stuðningsmann við þjóðarauðinn.“
Og stelpurnar söltuðu
Fyrir ráðherratíð sína hafði Stein-
grímur starfað sem verkfræðingur í
tuttugu og sex ár. Ég spyr seðla-
Hann kom sjaldan í
eldhúsið. En þegar
hann kom átli hún
það til að segja: Æ
Hermann, vertu nú
ekki að flækjast
hérna í eldhúsinu.
Kynni mín af fólk-
inu á Vestfjörðum
voru á við marga
háskóia
bankastjórann hvaða starf hafi veitt
honum mesta ánægju? Hann þarf að
hugsa sig um, segir svo loks: „Ég
ætlaði að verða smiður. Báðir afar
mínir voru smiðir. Ég sagði fóður
mínum það þegar ég var að ljúka
barnaskóla og þá sagði hann: Það h'st
mér mjög vel á, en það sakar nú ekki
að hafa stúdentspróf. Síðar, þegar ég
var kominn í menntaskóla, fór ég inn
á kontór til hans og sagðist ætla að
verða verkfræðingur. Það líst mér
mjög vel á, sagði hann.
Ég er rafmagnsverkfræðingur og
hafði mikla ánægju af því starfi. Ég
fór fljótlega að starfa hjá Rannsókn-
arráði ríkisins þar sem ég var í tutt-
ugu ár, og það starf átti mjög vel við
mig. Mér fannst ákaflega gaman að
kynnast íslenskum vísindamönnum,
sem i þá daga bjuggu við þröngan
kost, og verkefnin voru óteljandi.
Mér hefur alltaf þótt gott að vita af
mörgum verkefnum framundan. Síð-
ustu árin hjá Rannsóknarráði voru
hins vegar nokkuð erfið enda var ég
þá tvískiptur; framkvæmdastjóri og
þingmaður. Ég var mjög upptekinn
þessi ár, vann allar helgar og var
undir miklu álagi.
En ég sé ekki eftir að hafa farið í
stjórnmál. Það ánægjulegasta við
stjómmálin er að kynnast mörgu
fólki. Þegar ég fór í framboð ferðað-
ist ég mikið, og kynni mín af fólkinu
á Vestfjörðum, sem bjó við erfið skil-
yrði eins og norður á Ströndum og á
útnesjum, voru á við marga háskóla.
Líf fólksins þar og kjör voru heimild-
ir sem ég sé eftir að hafa ekki haldið
betur saman. Ég ræddi við fólk og
las svo inn á segulband þegar út í bíl
var komið.
Ég man eftir gömlum manni, Júl-
íusi í Tungu í Örlygshöfn sem ég sat
lengi hjá. Hann sagði mér frá lífinu
þegar hann var ungur. Róið var til
fiskjar frá Kollsvík og ljómandi lýsti
hann þessu sem ævintýralífi: Þarna
komum við saman unga fólkið, rer-
um, og svo komu stelpurnar og sölt-
uðu, og þarna hitti ég elskuna mína.
Síðan kom hálfgerður sorgarsvipur á
karlinn þegar hann sagði: Og svo
kom vélin í bátinn og þetta var allt
búið.
Maður getur rétt ímyndað sér
harðræðið. Legið var í verbúðum, lif-
að í vosbúð og í fjörunni fórust bátar.
En í huga þessa gamla manns var
þetta lífið. Eg hef sjaldan heyi’t betri
lýsingu á því hvernig ein lítil tækni-
framfór getur gjörbreytt lífi manna.“
Fyrirgreiðslan
Stjórnmálum fylgja þó ekki ein-
göngu ánægjuleg kynni af fólki,
maður hefur nú heyrt að hann geti
blásið hressilega.
- Hvenær næddi mest um þig,
heldurðu?
„Ég hygg það hafi verið þegar ég
var forsætisráðherra. En það var lán
mitt hve góða starfsmenn ég hafði,
og nefni ég sérstaklega einkaritara
minn, Guðnínu Sigurðardóttur. Eigi
að síður var oft næðingssamt þá, sér-
staklega í ríkisstjórninni ‘88-’91. Þá
fór Þorsteinn Pálsson frá með
nokki’u brambolti, Jón Baldvin
Hannibalsson var litríkur í því öllu,
og það urðu átök í framhaldi af því.“
- En hvaða atburðir eða atvik eru
þér eftirminnilegust frá árum þínum
sem forsætisráðherra?
„Ég gæti sagt frá mörgu. Stund-
um hefur verið talað um fyrir-
greiðslu sem hún sé af hinu vonda,
en ég er ósammála því. Ég er að vísu
ekki á því að þingmenn og ráðherrar
eigi að sníkja lán fyrir menn, en ég
hef satt að segja haft ánægju af því
að greiða götur manna. Ég gæti sagt
frá því þegar ég hjálpaði mönnum að
eignast togara, en það er þó litlu at-
vikin sem eru mér eftirminnilegust.
Við urðum að grípa til róttækra
aðgerða í efnahagsmálum árið 1984
enda erfiðir tímar í þjóðfélaginu. Þá
kom til mín ung kona í viðtal. Þetta
var myndarleg kona og kurteis og
sagði farir sínai- ekki sléttar. Hún
var að skilja, eiginmaðurinn hafði
tapað fé og eignum í spilamennsku,
og hún var með þrjú börn á fram-
færi. Hún var í íbúð sem hún gat
ekki selt því það hvíldi svo mikið á
henni, einkum var erfitt lán í Spari-
sjóði Kópavogs. Hún þurfti að lengja
það lán og spurði hvort ég gæti
hjálpað sér því þá gæti hún ef til vill
selt og fengið félagslega íbúð. Svo ég
hringdi í Sparisjóð Kópavogs og
sagði að þeir ákvæðu þetta sjálfir, en
hér væri mál sem mér sýndist vert
að líta á. Þeir sögðust skyldu lengja
lánið, sem þeir og gerðu, hún gat selt
og komst svo í ágæta íbúð.
Nokkrum dögum síðar var dyra-
bjöllunni hringt heima, konan mín
fór til dyra og þá stendur þessi unga
kona fyrir utan og segist vera komin
með rós til Steingríms Hermanns-
sonar. Ég var ekki heima en þegar
ég kom, tók konan mín á móti mér
og sagði kímin að falleg kona hefði
komið með rós til min!“
Veiðimennirnir
Um spillinguna í þjóðfélaginu er
rætt í öllum hornum og einhverjir
hafa talað um Steingi-íms-skeiðið í
því sambandi.
„Menn vita ekki hvað þeir eni að
tala um. Að ætla sér að rekja upphaf
einhvers spillingarskeiðs til mín er
út í hött. Ég býst við að hér sé átt við
baunamálið svonefnda sem kom upp
þegai’ ég var að fara í framboð. Ég
keypti grænar baunfr í heildsölu fyr-
fr Surtseyjarfélagið, og vegna mis-
taka í bókhaldi Rannsóknarráðs
voru þau kaup færð yfir á rekstrar-
kostnað bifreiðar minnar.
Því tala þeir þá ekki um Kollu-
banamálið sem kom upp þegar faðir
minn fór í framboð, eða Hafskips-
málið? Af nógu er að taka.
Ég álít þetta óti’úlega lélegt póli-
tískt klámhögg.“
- En hvað finnst þér um þá spill-
ingu í stjórnkerfinu sem mönnum
verður nú tíðrætt um?
„Vitanlega harma ég hana mjög og
auðvitað á þetta ekki að eiga sér stað.
En það er best að dæma ekki fyrr en
allt liggur fyrfr. Rétt er að of miklu
fé hefur verið varið í risnu og ferða-
kostnað hjá Landsbankanum. Ég er
hins vegar mjög ánægður með rekst-
urinn hér í Seðlabankanum, enda
halda góðir menn hér um spottana.
Að vísu var deilt á mig fyrir að
sækja umhverfisráðstefnuna í Ríó,
en það er mikill misskilningur ef
menn halda að ekki þurfi að taka til-
lit til umhverfismála í efnahagsþró-
un. Ráðamenn helstu iðnríkja heims
vita að umhverfismál ei’u sá þáttur
sem mun takmarka mest efnahags-
þróun á næstu árum. Ferðin til Ríó
var farin að ósk umhverfisráðherra
og var síður en svo skemmtiferð, en
ég varð þar margs áskynja sem ég
kom á framfæri hér heima. Þar kom
meðal annars fram að við Islending-
ar skildum eftir stærsta fótspor í
náttúrueyðingu í heiminum. Þetta
tókst að leiðrétta. Það er hættulegt
fyrir litla þjóð að sinna ekki þessum
málum. Þau fyrirtæki munu eflast
sem fá umhverfisstimpil á sjávaraf-
urðir. Hvað gerist ef við Islendingar
fáum ekki slíkan stimpil?
Þessi hugsunarháttur í umhverfis-
málum virðist ekki hafa náð til okkar
ennþá. Við erum enn veiðimenn og
öslum áfram.“
Musteri yfír traktor
Steingrímur stofnaði umhverfis-
ráðuneytið á sínum tíma og fyrir
tveimur árum setti hann á fót Fram-
tíðarstofnun ásamt ellefu öðrum ein-
staklingum. Hlutverk hennar er að
vera vettvangur umræðna um mál-
efni framtíðar, vistvæna þróun og
stöðu Islands í samfélagi þjóðanna.
„Ég vil láta gott af mér leiða í um-
hverfismálum. Áhuga minn á þeim
get ég rakið til föður míns. Hann var
mikill skógræktarmaður, sáði meðal
annars fræjum og plantaði trjám í
Fossvogi og að Kletti í Borgarfirði.
Einu sinni sem oftar var ég að
hjálpa honum, tróð fræjunum ber-
fættur í moldina og varð þá að orði:
Pabbi, af hverju ertu alltaf að planta
trjám?
Ég man að hann horfði aðeins til
hliðar og sagði svo: Við skuldum
komandi kynslóðum þetta.
Hann ræktaði um tvo hektara af
skógi uppi í Borgarfirði þar sem við
eigum sumarbústað, og við höfum
haldið því verki hans áfram. í vor
settum við niður þrjú hundruð plönt-
ur og eigum eftir að planta um tvö
hundruð til viðbótar. Ég hannaði
ágætis tæki á gamlan traktor til að
stinga upp holumar. Eddu leist
mátulega á gamla traktorinn í fyrstu
en verður nú að viðurkenna að hann
er hinn mesti forlátagripur og gróð-
ursetningin skotgengur. Nú er ég að
byggja hús yfir traktorinn. Hún kall-
ar það musterið."
Steingrímur hefur verið kvæntur
Guðlaugu Eddu Guðmundsdóttur í
tæp 36 ár og þau eiga þrjú böm,
Hermann verkfræðing, Hlíf lækni og
Guðmund heimspeking og íslensku-
fræðing. Frá fýrra hjónabandi á
Steingrímur einnig þrjú böm sem
búa í Bandaríkjunum, þau John
Bryan arkitekt, Ellen Herdísi hús-
móður og Neil tannlækni.
„Barnabömin eru orðin sjö. Allt
saman strákar, það vantar tilfmnan-
lega stelpuna.“
- Þú fékkst eftirminnilegt uppeldi,
en hefur þú reynt að hafa einhver
áhrif á þín börn?
„Ég hef aldrei reynt að hafa áhrif
á þau, en hins vegar eru þau öll mjög
félagslega sinnuð. Ég setti mér
snemma það markmið að taka ekki
vinnuna með mér heim, en reyna að
vera sem mest með börnunum.
Ég hef aldrei skipað þeim að gera
neitt né reynt að móta þau. Það
lengsta sem ég gekk í þeim efnum
var að reyna að fá þau til að fara í
MR. Ég var þar og faðir minn
einnig. Það ætlaði að ganga eitthvað
treglega að fá Guðmund til þess, en
þá tók Edda mig afsíðis og sagði:
Denni minn, nú hættirðu að tala um
þetta við drenginn, þá fer hann. Ég
gerði það og hann fór í MR.“
- En svona í lokin, ef þú lítur til
baka, hverju ertu stoltastur af?
„Ég er stoltastur af fjölskyldunni
minni. En hvað störf mín snertir, er
ég stoltastur yffr því að hafa náð
þjóðarsátt árið 1990.“