Morgunblaðið - 21.06.1998, Page 12

12 B SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ 1998
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
SMÁYINIR
FAGRIR
HAFNARFJARÐARKIRKJA
„SMÁVINIR fagrir foldarskart/
fxflll í haga/ rauð og blá, brekkusól-
ey/ við mættum margt/ muna hvort
öðru að segja frá/ Prýðið þér lengi
landið það/ sem lifandi Guð hefur
fundið stað/ ástarsælan, því ástin
hans/ alstaðar fyllir þarfír manns.“
Svo yrkir ástmögur þjóðar Jónas
Hallgrímsson, skáldið og náttúru-
fræðingurinn. I honum sameinaðist
vísindaþekking, skáldlegt innsæi og
einlægt trúarþel. Það er slík fjölvísi
sem þarf að vera keppikefli manna
á okkar tíð er ljóst er orðið að efnis-
og tæknihyggja, sem viðmið og
verkfæri skammsýni og græðgi,
sker á lífsrætur og ógnar nú mjög
lífsskilyrðum og framtíðarhag. Það
þarf hvarvetna að stemma stigu við
því, að óbætanlegum náttúruverð-
mætum verði eytt og vinna að rétti
lífsins. En til þess þarf öfluga vakn-
ingu og umskipti til betri vegar.
Söguleg aldamót eru framundan
og lok árþúsunds, sem spannar
sögu íslenskrar þjóðar. Jafnframt
er horft yfír tvö þúsund ára kristni
hér í heimi er mótað hefur mannlíf
og menningu á margvíslegan hátt,
þó að misjafnlega hafi tekist að
ryðja Guðsríkinu braut og fylgja
Kristi og veraldarhyggja og önnur
sjónarmið litað mjög farna slóð.
Prestastefna íslands er
nú haldin í safnaðar-
heimili Hafnarfjarðar-
kirkju. Gunnþór Inga-
son segir mikilvægt að
huga að því í tilefni
þúsund ára kristnitöku-
afmælis, hvernig þjóð
og kirkja fái átt sem
bezta samleið á nýrri
öld sem í hönd fer.
Komandi öld má ekki líkjast þeirri
sem nú er að kveðja. Hún er þegar
öðrum öldum blóðugri og hefur ein-
kennst af víðtækum umhverfis-
spjöllum. Lífkerfí hafa spillst, jurta
og dýrategundir dáið út í þúsunda-
tali og veðrakerfi umbreyst á verri
veg.
Deila og drottna
Vísindaþekking hefur byggst á
hæfninni til að sundurgreina efni og
líf í smæstu agnir, vega það og
meta, og setja það svo saman á nýj-
an veg, en þessi þekkingaraðferð
hefur oft í fór með sér, „að meira og
meira er vitað um minna og minna.“
Og því er það ekki að ástæðulausu
sem sérfræðingaveldið sætir nú
gagnrýni. Þess konar aðferðir og
viðhorf miða að því að ná tökum á
hlutum og staðreyndum án innlifun-
ar og samkenndar. Það er reyndar
sem fylgt hafi verið stjórnunarreglu
Rómverja um að deila og drottna,
„divide et impera“ í viðteknum að-
ferðum vísindanna. En nútíma vís-
indi, einkum kjameðlisfræði og líf-
fræði, hafa sýnt fram á það, að slík
nálgun fái ekki túlkað veruleikann á
sannferðugan hátt og leiði því ekki
lengur til víðtækari þekkingar. Efn-
ishlutir og lífform verði betur skilin
og þekkt ef litið er til þeirra með til-
liti til þess samhengis sem þau búa
við í náttúrunni, bundin efnisheild-
um og þar er sá sem rannsakar
einnig meðtalinn. Þessi greining í
heildarsamhengi verður ekki jafn
nákvæm og þegar bútað er í sundur
en opnar víðari sýn og felur í sér að
„skilningur „ merkir eins og var fyr-
ir tíma vísindahyggjunnar greining
og þátttaka.
Að vera á lífi hefur í för með sér
að vera til í samskiptum við aðrar
lífvenir. Líf er fjölþættur vefnaður
samskipta. Einangrun og tengsla-
skortur hefur óhjákvæmilega í for
með sér dauða fyrir lífverur. Ef
þessi skilningstúlkun fær nú aftur
hljómgrunn breytast viðhorf og
samskipti og leitast verður þá frek-
ar eftir því að skynja og skilja sam-
hengi lífríkisins og efla velfamað
þess alls fremur en að sundurgreina
það og ríkja yfir því.
Samstaða trúarbragða -
Guðsmynd sköpunar
Mannlegt samfélag og menning
þyrfti nú við aldaskil að bindast
helgum sáttmála við lífríkið svo
jafnvægi náist í samskiptum og
barist sé ekki aðeins fyrir lýðrétt-
indum heldur lífsréttindum alls lífs
á jörðu. Núlifandi kynslóð stendur
frammi íyrir þvi afar brýna verk-
efni að sameina krafta sína til við-
halds og verndar lífi. Og það þýðir
m.a. að trúarbrögð mannkyns, sem
hafa gefíð því siðferðilega stefnu og
gildismat, verða að ná saman að því
marki að geta virkjað innri orku og
hæfni manna til þessa nauðsynja-
verks. Enn er þó ekki að sjá að inn-
an neinna megin trúarbragða hafi
myndast hreyfingar sem vinna
markvisst að umhverfisvernd og
gagnrýni þá geigvænlegu áníðslu
sem lífríkið verður nú fyrir og rask-
ar viðkvæmu jafnvægi þess þó guð-
fræðingar beini nú athygli sinni í
auknum mæli að sköpunarverkinu,
gerð þess og eigindum. Þess hefur
ekki verið gætt sem skyldi, að verði
lífríki og sýnilegur heimur fyrir
spjöllum minnkar og dregur úr op-
inberun Guðdómsins og skynjun á
honum sem því nemur. Hugmyndin
um Guð er svo háleit sem hún er
þrátt fyrir svo margt sem á hana
skyggir, vegna þess að veröldin í
margbreytileik sínum og fjölbreyttu
litrófi lífs er mikilfengleg. Og sem
slík vekur hún lotningarkennd og
þakklæti fyrir að mega vera með í
undri hennar. Slík lotningar- og
þakkarkennd er ein megin forsenda
trúarbragða. Auðn mánans gæti
vart vakið slíka kennd þó það hljóti
að vera heillandi að sjá þaðan bláa
jörð svífa í himingeimi. Við slík skil-
yrði hefði vitundarlíf manns og
gáfnafar trauðla getað náð þeim
þroska sem það hefur, því þá væri
svo lítið til að ræða og reifa og
henda reiður á og líkja eftir og
forma í list og hfi. Öll virk trúar-
hugsun, þó hafi helg rit og sérstæð-
ar opinberanir til að miða við, þarf
að gæta að þeirri grunnundirstöðu
sinni sem undur sköpunarverksins
ávallt er. Megin uppspretta vitund-
arlífs og vísinda, listsköpunar og
lífsgleði og forsenda þroska alls
mannlegs lífs til líkama, sálar og
anda er í hættu þegar vegið er að
fjölbreytni lífríkisins.
Sköpunartrú Hebrea
Gamla testamentið vitnar um trú
á Guð sem skapara og lífgjafa.
Hebrear þeir, sem þar segir frá
greindu þó glöggt á milli skaparans
og sköpunarinnar. Lífsmyndir
hennar báru ekki mynd hans að
þeirra dómi, þó þær bæru hand-
bragði hans vitni, nema maðurinn
sjálfur sem lífgaður væri Guðs anda
og falið væri vald yfir sköpuninni
sem þjóni og ráðsmanni Guðs. Þeir
lítu ekki svo á, að Guð birtist eink-
um í öflum náttúrunnar og hrynj-
andi hennar sem endurtæki sig í sí-
fellu frá einu ári til annars þó svo að
hann hefði vald yfir henni og setti
henni lög. Og þeir voru í trúarhug-
un sinni algjörlega á öndverðum
meiði við nágranna sína sem dýrk-
uðu frjósemisöfl sem Guði og sáu
mátt þeirra í allri náttúrunni. Þeir
andmæltu frjósemisdýrkun og
lögðu áherslu á, að Guð opinberað-
ist í framvindu sögunnar og stefndi
henni að tilteknu takmarki. Lög-
málið sem gefið var á Sínaifjalli var
þeim leiðarvísir um lífsháttu og
samskipti. Og í trausti til þess Guðs,
er þar hefði sýnt þeim elsku sína og
kallað þá til vitundar um og til sam-
félags við sig, héldu þeir frá Eg-
yptalandi inn á eyðmörkina til
landsins fyrirheitna, en reyndu þar
að markmiði Guðs væri enn ekki
náð. Hann myndi senda þeim kon-
unginn smurða, sem innleiða myndi
ríki hans.
Þríeinn Guð og skapari
Kristnir menn líta svo á, að Jesús
frá Nasaret hafi gegnt þessu hlut-
verki og Guðsríkið sé að verki þar
sem áhrifa hans gætir sem kross-
fests og upprisins frelsara og komi
um síðir í fylhngu sinni. Opinberun
Guðs fær nýja vídd með vitnisburði
hans og verkum, svo nú gefst að líta
Guð í mynd Rrists og áhrifum þess
anda sem útgengur frá föður og
syni. Kristur er ekki aðeins skilinn
út frá jarðneskri sögu sinni heldur
er einnig horft til hans sem Orðsins,
Lógosar, skynseminnar í alheimi,
sem allt var skapað fyrir í árdaga
og síðan, en „afklæddist dýrð sinni
og gjörðist maður svo vér mættum
auðgast af fátækt hans.“ Og andinn
helgi sem útgengur frá föður og
syni lífgar og skapar og er lífið í
hverri lífshræringu. Hinn þríeini
Guð jarðar og alheims er utan við
sköpun sína en jafnframt hefur
hann birst í henni og er stöðugt að
verki inni í henni sem síkvikt hreyfi-
afl.
Þessi sköpunarskilningur sem
mið tekur af opinberun hins þríeina
Guðs hefur þó oft vikið fyrir þeim
fyrri á liðnum öldum enda hafa
áhrifaríkir heimspekingar haldið
honum fram. Guð var því talinn
vera handan við sköpunarverkið og
það jafnframt svipt helgi sinni og
litið á það sem hráefni til vinnslu
fyrir hinn „guðlega" mann. Og eftir
því sem mannskepnan taldi sig
sjálfstæðari gagnvart skapara sín-
um varð Guð fjarlægari lífsmynd-
inni. Hann hvarf að lyktum alveg úr
henni og eftir stóð drottnunarvald
mannsins eitt og meðfylgjandi frelsi
og sjálfstæði hans og einnig tóm-
hyggja og tilgangsleysi, en það hef-

opnum fyrir fólk
Móttöku- og flokkunarstöð SORPU verður
lokuð næstkomandi fimmtudag og föstudag
vegna sýningarinnar Umhverfisdagar 1998.
Umhverfisdagar 1998
er ein frumlegasta fjölskyldusýning ársins þar
sem fólki gefst kostur á að sjá endurvinnslu
og náttúruvernd í nýju Ijósi.
Kjörið tækifæri fyrir börnin að sýna þeim
fullorðnu óvenjulegustu og nýjustu aðferðirvið
endurvinnslu og skoða 40 fyrirtæki sem starfa á
sviði endurvinnslu og náttúruverndar.
Nánari upplýsingar um dagskrá sýningarinnar
er að finna á heimasíðu SORPU www.sorpa.is.
HT' l'l A'J I il iM W-t
- ávinningur allra
S€RPA
SORPEYÐING HÖFUÐBORGARSVÆOISINS bs
Gufunesi • Box 12100 * 132 Reykjavík • Sími 520 2200 •Bréfasími 520 2209 • www.sorpa.is