Morgunblaðið - 24.11.1998, Blaðsíða 1

í leit að íslandi Huldar Breiðfjörð/2 Tvísýni Þórarins Eldjárns/2 Ný Ijóðabók Baldurs Óskarssonar/3
Blikktromma Grass/3 Blindgata tæknihyggju Skírnir/4 Heillandi hrokagikkur/5 Steinunn og frænkurnar/5
Smásögur Guðrúnar Evu/6 Vargar, þúsundfætlur og lífið sem listaverk/7 Einsagan/8 Ást í meinum/8

MENNING
LISTIR
ÞIÓÐFRÆÐI
BÆKUR
Prentsmiðja Morgunblaðsins
Þriðjudagur 24. nóvember!998
Blað
Hvað gerir
bandaríska
lárviðar-
skáldið?
BANDARÍSKA lárviðarskáldið
hefur ekki sömu skyldum að
gegna og hið breska. Það þarf
ekki að kveða forseta eða öðrum
valdsmönnum lof og fær ekki
heldur eins mikið ókeypis að
drekka eins og þeir fengu Ted
Hughes, John Betjeman og fleiri.
Það fær þó hærri laun en hin
skitnu 100 pund Bretanna.
Eina sem krafíst er af banda-
ríska lárviðarskáldinu sem situr
aðeins tvö ár er að það komi með
hugmynd sem örvi ljóðalestur
Bandaríkjamanna.
Ljóðaflutningur leiðin
Núverandi lárviðarskáld
Bandaríkjamanna, Robert Pinsky
(f. 1940), segir í nýjasta tölublaði
PN Review að hann vilji stuðla
að auknum ljóðaflutningi.
Bandaríkjamenn úr ýmsum
stéttum, háum og lágum, eiga að
lesa uppáhaldsljóð upphátt og
ræða um þau við aðra. Meðal
flytjenda eiga að vera öldunga-
ráðsmenn úr hópi íhaldsmanna,
þingmenn og forsetinn sjálfur.
„Hin sanna miðlun skáldskapar",
segir Pinsky, „er röddin - ekki
rödd skáldsins heldur rödd les-
andans sem flytur öðrum ljóð.“
Bandaríkjamenn eru kunnir
fyrir að koma Ijóðum til skila
með frumlegum hætti. Má minna
á „Beat“-kynslóðina þar sem Al-
len Ginsberg fór á kostum og las
oft við djassundirleik. Einnig má
segja að margar hljómplötur
Bobs Dylan séu í raun ljóðaflutn-
ingur, Dylan raular undir um
leið og hann flytur texta sína sem
aldrei eru aukaatriði hjá honum.
Hinu nýjasta í þessum efnum
hafa Islendingar kynnst hjá
skáldinu Ron Whitehead.
A bókarangli í Boston
Bókabúðir í Boston og skáld
frá Boston eða með einhverj-
um hætti tengd Boston eru
efni greinar Jóhanns Hjálm-
arssonar sem var nýlega á
ferð í þessari evrópskustu
borg Bandaríkjanna.
BÓKABÚÐIRNAR í Boston
eru saga út af fyrir sig. í lok
október var ég á rangli í þess-
ari bandan'sku borg sem er sögð evi'-
ópskust allra borga í Bandaríkjunum.
I Cambridge (háskólahverfmu, einni
af útborgum gömlu Boston) eru
margar og glæsilegar bókabúðir. I
eina af Harvard-bókabúðunum, sem
er ekki með þeim alh-a stærstu, lagði
ég leið mína nokkrum sinnum. Þar
eru ekki þau þægindi sem hinar
stæm bjóða upp á eins og kaffihús,
stólar og sófar þar sem hægt er að
láta fara vel um sig með bók heldur
snýst allt í þessari búð um sjálfa vör-
una.
Stór hluti búðarinnar er með eldri
bókum og í kjallara eru eingöngu
„fornbækur". Það vakti athygli mína
þegar ég kom fyrst inn í búðina að
auk metsölubókanna og mest umtöl-
uðu bókanna voru ýmis nýleg bók-
menntaverk mest áberandi, ljóð, smá-
sögur, skáldsögur, ritgerðh' um bók-
mennth- og menningarmál. A sérstök-
um standi vora bækur sem af-
greiðslufólkið mælti með og var ljóst
að þarna var að störfum fólk sem lét
sér annt um bókmenntaverk.
Að auki var þessi Harvard-búð full
af tímaritum og blöðum um bækur
og bókmenntir og í anddyri voru
auglýsingar sem skýrðu frá bók-
menntasamkomum, m. a. upplestr-
urn og fyi'irlestrum.
Ég átti þess kost og notfærði mér
það að skoða bókabúð í öðrum borg-
arhluta, Brookline. Hún var minni en
sú fyrrnefnda en þegar inn var kom-
ið gat gesturinn fræðst um það að
búðin hafði verið kjörin besta bóka-
búð ársins (ég veit ekki hvort um var
að ræða alla Boston eða bara
Brookline). Þetta var aðgengileg
bókabúð og upp fyrir mér rann fljót-
lega hvers vegna hún var svona vin-
sæl. I búðinni var afgreiðslumaður
sem vissi allt um bækur og öruggt að
snúa sér til hans. Væri bók ekki til á
staðnum bauðst hann til að panta
hana og útvega í snatri. Þetta var
ungur maður en hér heima er það yf-
irleitt miðaldra afgi'eiðslufólk eða
eldra sem er í þessu hlutverki í búð-
um og stendur sig yfirleitt vel.
Sem betur fer hafa íslenskar bóka-
ROBERT Lowell og Elizabeth Bishop
í Rio de Janeiro 1962.
1927-1979 eftir hana með öllum ljóð-
um hennar og þýðingum.
Elizabeth Bishop var velmetið
skáld meðan hún lifði og tók af ákafa
þátt í hinu dæmigerða skálda- og
listamannalífi. Hún var langdvölum í
Suður-Ameríku. Orðstír hennar er
þó mestm- nú því að menn hafa kom-
ið auga á að hún stendur ekki að baki
körlunum í bestu ljóðum sínum.
Kannski hafa femínistar haft einhver
áhrif á það? Ljóðasafn Bishops er
ekki mikið að vöxtum og Ijóð hennar
misjöfn. Fremst eru Ijóð þar sem
hún yrkir opið og útleitið, frásagnar-
ljóð sem mikils eru metin í Banda-
ríkjunum og víðar. Kjörorð Bishops
var að taka inn í ljóðin eitthvað af
hversdagsleikanum og daglegu
amstri til að færa þau nær daglega
lífinu og venjulegum lesendum.
Síðustu árin sem Robert Lowell
lifði vakti hann einkum athygli fyini’
tvennt: Hann var eldheitur baráttu-
maður gegn stríðinu í Víetnam og lét
sig ekki vanta í mótmælagöngur og
móðgaði forseta þegar tækifæri
gafst; einnig drakk hann ótæpilega.
Geðræn vandamál settu svip á lif
hans og list. Life Studies (1959), eitt
af höfuðverkum játningaskáldskap-
arins, er í mestu uppáhaldi hjá mér,
en bækur eins og For the Union
Dead (1964), Near the Ocean (1967)
og Notebook (1967-68) eru minnis-
stæð verk. Þau nutu baráttuhita
hans að því leyti að þau öfluðu hon-
um fleiri lesenda en áðui'.
Að loknu háskólanámi í Ohio og
nokkur ár erlendis settist Lowell að í
fæðingai'borg sinni, Boston, 1954.
búðir tekið framförum og má kynn-
ast því af eigin raun í Reykjavík sem
nú hefur bókakaffi og fleiri væntan-
leg. Aftur á móti skortir mikið upp á
að í öllum búðunum sé að finna úrval
eldri bóka. Það viðhorf virðist ríkja
að tveggja mánaða bók eða eldri sé
dauð bók. Uggvænleg „þróun“ hjá
„bókmenntaþjóð".
Rætur margra skálda í Boston
Frá Boston voru og eru margir
merkh' rithöfundar og yrði listinn
langur með nöfnum þeirra. Hver
minnist ekki Emersons og Poes,
Hawthornes sem var ekki langt und-
an og Longfellows sem bjó lengi í
Boston, kenndi við Hai-vard.
í seinni tíð var það einkum skáldið
Robert Lowell (1917-1977) af kunnri
skálda- og forystumannaætt í
Boston sem beindi sjónum manna að
borginni og varð heimskunnur. Síðan
kom röðin að skáldkonunni Sylviu
Plath (1932-1963) sem líka var frá
Boston en settist að á Englandi og
giftist lárviðarskáldinu enska Ted
Hughes, sem nú er látinn. Örlög Syl-
viu voru hörmuleg þegar hún féll frá
á unga aldri við eina af sjálfsmorð-
stilraunum sínum.
Um Lowell er ekki svo margt að
finna í bókabúðum Boston nú. Hins
vegai' er áberandi þar vinkona hans
og glaumfélagi, Élizabeth Bishop
(1911-1979), líka frá Massachusetts
en bækur um hana streyma á mark-
að og útgáfur með úrvali ljóða henn-
ar og heildarútgáfur þeirra eru til-
tækar og þeim er stillt út í búðunum.
Alls staðar sá ég Complete Poems
N orræna
Kvennabók-
menntasagan
fullskrifuð
FIMMTA og síðasta bindi Nor-
rænu kvennabókmenntasögunn-
ar er nýkomið út og nefnist Liv
og værk. Utgefandi er Munks-
gaard-Rosinante í Kaupmanna-
höfn. Aðalritstjóri er Elisabeth
Moller Jensen, en með henni í rit-
stjórn þessa bindis eru Lone
Finnich og Anne-Marie Mai.
Þetta bindi er uppsláttarverk í
stafrófsröð um þá höfunda sem
fjallað hefur verið um í bók-
menntasögunni og vísað til þess
helsta sem um þá hefur verið
skrifað. Einnig eru aðrar nauð-
synlegar skrár í ritinu og fjöldi
mynda af höfundum.
Um margar íslenskar skáld-
konur hefur verið fjallað í ritinu,
sumar ítarlega, aðrar með styttri
umsögnum. Islenskir bókmennta-
söguhöfundar í þessu bindi eru
Dagný Kristjánsdóttir (í ritstjórn
frá upphafí) og Soffía Auður
Birgisdóttir, en fleiri íslendingar
eru meðhöfundar hinna bind-
anna.
I formála segir Elisabeth Moll-
er Jensen að ævi og verk kven-
höfunda hafi alltaf keppt um at-
hygli. Margar skáldkonur hafí í
tímans rás getað vitnað um það
að kynferði þeirra hafi frekar
verið til umræðu en textinn, það
sem þær hafi skrifað. tír þessu
hafi bókmenntasagan viljað bæta
þótt hún hafí rekist á sker, m.a.
póstmódernismann sem kom því
til leiðar að höfundurinn, textinn
og bókmenntasagan voru gerð
útlæg, sögð dauð, liðin tíð og þar
með frásagnarlistin.
ER kynferði skáldkonunnar
mikilvægara en textinn?