Morgunblaðið - 15.12.1998, Síða 1

Einsemd og munúð 95 ára höfundur/2 Framsýnn merkismaður/2-3 Hef alltaf heillast af heimi geðveikinnar/3
Óendanlega verðmætt að lifa/4 Aðventa í Genúa - Smásaga eftir Enzo Musitelli - færeyskt stórvirki/5 Frænkur,
tröll og hrekkjusvín - Maður er ekki einn/6 Tsjekhov - Kenningar í smásjá/7 Flakkarinn - Heillandi táknskógur/8

MENNING
LISTIR
ÞJÓÐFRÆÐI
BÆKUR
Prentsmiðja Morgunblaðsins
Þriðjudagur 15. desember 1998
Blað
Nýjar bækur
Um skáld-
skap og
dægurmál
• MOLDUXI - Rabb um kveðskap
og fleira er eftir Helga Hálfdanar-
son.
I þessu úrvali gi’eina eru ritgerð-
ir um kveðskap og bragfræði þar
sem Helgi ræðir bæði erlenda
hætti á íslenskri tungu, vanda þýð-
andans og ýmis álitamál stór og
smá sem upp kunna að koma þegar
ort er á íslensku. Margar greinar
eru þar um Jónas Hallgrímsson
þar sem Helgi ræðir hugsanlegan
aldur ýmissa kvæða, reynir að
skýra torskilda staði í ljóðum
Jónasar eða lætur sér nægja að
opna augu lesenda fyrir fegurð ein-
faldleikans í kvæðum hans. Einnig
eru þar greinar um William
Shakespeare, deilur við nýjunga-
fúsa leikhúsmenn sem vilja yrkja
Shakespeare upp og hugleiðingar
um snilld hans.
í bókinni eru einnig birtar gi-ein-
ar Helga um ýmis dægurmál sem
upp hafa komið í samfélaginu, og
sýnishorn af ritdeilum hans við
sveitunga sína, þá Hrólf Sveinsson
og Magnús Björnsson.
Utgefandi er Mál og menning.
Bókin er 414 bls., unnin í Prent-
smiðjunni Grafík hf. Kápumynd er
eftir Jón Reykdal. Verð: 3.980 kr.
• KVÍSKERJABÓK er gefín út til
heiðurs systkinunum á Kvískerjum
í Öræfum.
Fjöldi greina er í bókinni eftir
einstkalinga sem hafa kynnst
Kvískerjaheimilinu og átt samstarf
við ábúendur þar. Forseti íslands
heiðrar systkinin með ávarpi
fremst í bókinni, en auk hans
leggja rúmlega 30 höfundar bók-
inni til efni.
í bókinni birtast nýjar rannsókn-
ir á fjöl-
mörgum
sviðum og
má í bókinni
m.a. fínna rit-
gerðir um
náttúrufræði,
jarðfræði, jöklarannsóknir,
náttúruvernd, landvernd,
plötur, hvali og fugla.
Útgefandi er Sýslu-
safn A-Skaftafells-
sýslu á Höfn. Bókin
er 304 bls. mikið
myndskreytt og með
fjölda korta. Bókin
fæst í ýmsum bóka-
verslunum og
hjá útgefanda.
Verð: 6.900 kr.
Form, fanta-
sía og mis-
skilið menn-
ingarsnobb
Skáldsagnaflóran er að mörgu leyti meira
spennandi nú en oft áður segir Þröstur
Helgason, einkum eru hinir fjölmörgu
nýliðar að hressa upp á ásýnd íslensku
skáldsögunnar.
HM/tt iM ií IHÍ
ISLENSK sagnagerð stendur
með miklum blóma. Samkvæmt
Bókatíðindum eru ríflega þrjá-
tlu nýjar íslenskar skáldsögur
að koma út um þessi jól og er það
svipaður fjöldi og undanfarin ár.
Hins vegar þykir undirrituðum að
skáldsagnaflóran sé að mörgu leyti
meira spennandi nú en oft áður,
einkum eru hinir fjölmörgu nýliðar
að hressa upp á ásýnd íslensku
skáldsögunnar. Smásagnaútgáfa er
sömuleiðis áhugaverðari nú en oft
áður. Hér er ætlunin að renna aug-
unum hratt yfír sviðið en staldrað
verður við þar sem eitthvað stendur
upp úr.
Leikur með form
Ekkert eitt umfram annað ein-
kennii’ skáldsögurnar sem eru að
koma út þessa dagana, hvorki í efni
né formi. Það er samt hægt að
greina nokkra megindrætti. Það
ánægjulegasta er að formið er að
losna meir og meir úr
viðjum hefðarinnar, ís-
lenskir höfundar hafa
fundið það betur og bet-
ur síðustu ár að þeir
mega bregða á leik án
þess að eiga það á hættu
að skáldskapur þeirra
gjaldfalli með hraða rúss-
nesku rúblunnar.
Ýmis skemmtileg tilbrigði við
skáldsöguna koma til dæmis
fyrir í bókum frá bókaútgáfunni
Bjarti sem sækir í sig veðrið með
hverju árinu. Hér er átt við bæk-
urnar Vargatal eftir Sigfús Bjart-
marsson, Góðir Islendingar eftir
Huldar Breiðfjörð, Næt-
urgalinn eftir Jón Karl
Helgason og einnig
<0-
nkr
mætti nefna Fylgjur eftir Harald
Jónsson. Allar eru þessar bækur á
mörkum þess að geta talist til
skáldsagna. Að vissu leyti afhjúpa
þær staðlaða hugtakanotkun bók-
menntafræðinnar og sjálfsagt
myndi ekki vera til neitt hugtak til
að lýsa þeim nema vegna þess að
skáldsagnahugtakið hefur þanist út
yfír öll eða að minnsta kosti flest
mörk (er reyndar orðið eins konar
bastarður meðal bókmenntahug-
taka).
Hæst þessara fjögurra bóka ber
Vargatalið. Þar fer Sigfús Bjart-
marsson á kostum í því að leiða okk-
ur inn í hvasstennta veröld íslensku
varganna. Hver vargur fær sinn
kafla, hvítabjörninn þann fyrsta og
maðurinn þann síðasta. Textinn er á
köflum hreint undur og vitund les-
andans flakkar á milli þess að vera í
heimi sem hann þekkir, skiljanleg-
um náttúrulegum heimi, og ein-
hverjum allt öðrum heimi, heimi
goðsögu ef til vill og þjóðsögu. Skýr-
ingin er kannski sú að fæsta þessara
íbúa landsins höfum við séð með eig-
in augum, flest þekkjum __________
við þá einungis af sögum
og sögusögnum, svo sem
af orðum veiðimanna og
annarra slíkra sem við
teljum iðulega - og með
nokkrum rétti - tómar
fabúleringar.
Skáldsagnaformið er líka á
svolitlu flökti í bók Guðbergs Bergs-
sonar, Eins og steinn sem hafíð fág-
ar, sem er framhald af sögunni sem
hófst í bókinni, Faðir og móðir og
dulmagn bernskunnar, sem kom út í
fyrra. Sjálfur segir Guðbergur að
um skáldævisögu sé að ræða en í
henni endurskapar hann liðinn tíma,
„TEXTINN er á köfluni hreint undur og vitund lesandans flakkar á
milli þess að vera í heimi sem hann þekkir, skiljanlegum náttúrulegum
heimi, og einhverjum allt öðrum heimi, heimi goðsögu ef til vill og
þjóðsögu." Myndin sem nefnist Vaknað er eftir Flóka.
Formið er að
losna meir og
meir úr viðjum
hefðarinnar
æsku sína og mótunarár. Að vísu
sagði Guðbergur að skáldskapur
hans væri hreinn tilbúningur í
blaðaviðtali fyrr í haust, að hann
byggði skáldsögur sínar sjálfur,
byggi til persónur úr sínum eigin
hugmyndum en ekki úr hliðstæðum
úti á götu og því liti hann á sig sem
íyi-sta íslenska skáldsagnahöfund-
inn. Þessi orð eru í svolítilli and-
stöðu við skilgreiningu Guðbergs á
bókum sínum sem skáldævisögum
en við fáum heldur ekki betra vitni
_________ um að eitthvað er skil-
gi-einingin á skáldsög-
unni á reiki þessa dag-
ana.
Þennan leik íslensku
skáldsögunnar að formi
■■■■" má sjá í verkum fleiri
höfunda, til dæmis í frá-
bæru Parísarhjóli Sigurðar Pálsson-
ar þar sem hefðbundið frásagnar-
mynstrið er brotið upp með ljóðræn-
um myndum og frásagnarbrögðum
afþrejnngarbókmennta. Hér mætti
einnig nefna bók Sindra Freysson-
ar, Augun í bænum, þar sem leikið
er með hlutverk og stöðu sögu-
manns. Og sömuleiðis margradda

verk Fríðu Á. Sigurðardóttur, Mar-
íugluggann.
Fantasía og raunsæi
Uppbrot skáldsögunnar er einnig
á dagskránni í bókum eins og Næt-
ursöngvum Vigdísar Grímsdóttur,
Upphækkaðri jörð eftir Auði Olafs-
dóttur, Tári paradísarfuglsins eftir
Einar Örn Gunnarsson og Borginni
bak við orðin eftir Bjarna Bjarna-
son, - bara með öðrum hætti. Hér er
raunsæiskrafan látin lönd og leið og
fantasíunni gefinn laus taumurinn.
Vigdís er á kunnuglegum slóðum á
milli draums og veruleika, ef eitt-
hvað er hefur hún gefíð sig enn meir
á vald draumnum. Það er líka leikið
á mörkum tveggja heima í fallegri
bók Auðar þar sem aðalsöguhetjan
notar ímyndunaraflið til þess að
upphefja sig yfir líkamlega ki-ank-
leika sína. Slíkt rof á mörkum
tveggja heima er líka viðfangsefni
tragíkómíski'ar skáldsögu Einars
Arnar. En sennilega gengur Bjarni
Bjarnason lengst í fantasíunni þar
sem sjálft tungumálið, sögur þess og
goðsögur, verður veruleiki sögunn-
ar. Ekki er ofsagt að segja að ►
■mé* Mm...Múm rt