Morgunblaðið - 21.03.1999, Qupperneq 20

20 B SUNNUDAGUR 21. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
heitan disk og hellið sósunni yfir.
Allir þessi eggjasmáréttir eru af-
ar ljúffengir með góðu, gi'ófu brauði
og ffersku salati.
Ofnsteikt egg með
basiliku og tómötum
Hitið olíu og merjið 1 hvítlauks-
geira út í hana; fjarlægið hvítlauk-
inn (hann má ekki brúnast), bætið
bituðu tómatkjöti af einum tómati
út í, sjóðið í smástund og bætið
nokkrum laufum af ferskri basiliku
út í. Brjótið eggið yfír sósuna og
skellið inn í 170 gr heitan ofn í 7-8
mínútur.
mmmmmmmmmmmmmmmmm
Eggjapúns
Pessi uppskrift miðast við einn
skammt (líkt og eggjauppskriftirn;
ar) og margfaldist eftir þörfum. í
uppskriftinni er bæði hrátt egg og
hunang sem samkvæmt gömlum
kokkabókum, t.d. Casanova, á
hvorutveggja að vera náttúruauk-
andi og hjartastyi'kjandi (Viagra
hvað!). Hráefnahlutföllunum má að
sjálfsögðu breyta eftir smekk.
________1 dl púrtvín eða sjerrí__
________1 dl sjóðandi votn_______
______________L?as_______________
1 tsk. Hunanq
Þeytið vel saman egg og hunang,
hrærið þá vatninu saman við og að
lokum víninu.
Eggjaveisla
MATARLIST/Erfastan dottin uppfyrir?
NÚ ER langafasta, þótt fæstir kippi sér nú líklega upp við það, nema fólk
í megrunarhugleiðingum e.t.v. Aður fyrr, þegar Island var enn pápískt,
föstuðu hins vegar margir að hætti frelsarans. Sprengidagur var til þess
hannaður að birgja líkamann upp af kjötforða og floti, því alla föstuna
mátti ekki snerta þetta hnossgæti, né nefna það á nafn. Til að auka píslir
manna mátti ekki heldur hafa nærklæðaskipti alla föstuna og því síður
kasta lús af sér.
Maður verður lítið var við þessa
siði í dag, en þeim mun meira
snýst þessi tími um egg. Súkkulaði-
egg eru framleidd úr stjarnfræði-
legri tonnatölu af súkkulaði og inn í
Þau er sett ýmis_
legt góðgæti og
málshættir. Hér á
eftir fylgja hins
vegar 3 uppskriftir
að „léttari“ og holl-
ari eggjum, sem
tilvalið er að „hita
sig upp“ með fyrir
páskasteikina og
uppskrift að eggjapúnsi sem gott er
að hita sig með eða bjóða hrollkalda
vini velkomna með á köldu vetrar-
, kvöldi. Þessir réttir passa a.m.k.
ágætlega inn í „föstumatseðilinn“,
því þeir innihalda hvorki kjöt né
flot. í kaþólskum löndum eru fisk-
réttir á hinn bóginn í hávegum hafð-
eftir Álfheiði Hönnu
Friðriksdóttur
ir á þessum tíma, þar sem fiskurinn
minnir á frumtákn gagnkvæmrar
virðingar (og samneyslu) meðal
kristinna manna. Sá sem borðar
fisk á föstunni nálgast Rrist á tákn-
rænan hátt.
En hér koma sem sagt eggjaupp-
skriftirnar.
Steikt egg
með eggaldini
Skerið eggaldinið í bita, saltið og
látið bíða í 1 klst. Þurrkið bitana
því næst vel. Bræðið smjörklípu á
pönnu og mei'jið 1 hvítlauksgeira
og stráið fersku oregano saman við
það. Brúnið eggaldinbitana í
smjörinu og bætið 1 msk. af
tómatsafa út í, saltið, spælið eggið í
miðjunni á pönnunni og saltið og
piprið.
glær, en alls ekki brúnast. Áður en
laukurinn er tekinn af hellunni er 1
msk. af nýrifnum parmesan- eða
granaosti bætt út í, ásamt 1 msk. af
saxaðri ferskri steinselju og bland-
að vel. Sjóðið egg (setjið í kalt
vatn) í 7 mín. frá því að suðan kem-
ur upp, takið skurnið af, setjið á
Laukegg
Sneiðið lítinn lauk í fínar sneiðar
og setjið á pönnu ásamt smjörklípu.
Hitið við vægan hita og bætið fljót-
lega 1 dl af krafti út í. Athugið að
brúna ekki laukinn; hann á að verða
Þ>JÓÐLÍFSI>ANKAR / ) þið hár-
burstann ykkarf
- Miskunnsami
Samvetjinn
EINN daginn sem oftar fór ég í heilsurækt. Eftir að hafa þrammað sam-
viskusamlega í 20 mínútur á færibandi og lyft að því loknu aðskiljanleg-
um lóðum, skundaði ég inn í búningsherbergið og fór í sturtu. Með engil-
hreina samvisku, vel þrifinn líkama og vandlega þvegið hár þurrkaði ég
mér léttbrýn með stóru handklæði, fór í nærföt og seildist að því búnu
niður í töskuna mína eftir hárbursta - en þá kom í ljós að mér hafði orðið
á í messunni - ég hafði gleymt hárburstanum mínum heima. Nú fór í
verra, hárið á mér stóð út í loftið á þann máta sem Gilitrutt hefði verið
vel sæmd af.
*
TÆKNI/Erw vísindi og tækni drifkraftur
íþróun mannfélagsins f
Um vísindi og
þróun þjóðfélags
SÚ skoðun er svo sannarlega fyrir hendi að svo sé. Að vísinda- og
tækninýjungar séu orsök framþróunar mannlegs samfélags. Lítum á þróun
mannkjms þessa nánast nýgengnu öld. Ekkert hefur að líkindum breytt
mannfélaginu meira en atómvísindin og allt sem þau eru grundvöllur að,
tölvutækni, kjarnorka og margt fleira. Þannig væri fásinna að vísa því á
bug að vísindi og tækni breyti samfélagi manna. Ekki þarf að spyrja að því
að þessa skoðun er helst að finna í tækniheiminum og meðal margi'a raun-
vísindamanna. Þó er langt í frá að svo sé. En málin eru langt í frá svo ein-
föld. Þróun vísindanna er svo sannarlega afleiðing þjóðfélagsástandsins. Ef
við horfum á dálítið afmarkað svið þessara mála, mætti segja að Albert
Einstein, Niels Bohr, Werner Heisenberg og Erwin Sehrödinger hafi verið
helstu örlagavaldur þessarar aldar. Það gleymist að þessir menn eru fram-
verðir heils samfélags, og ekki tilviljun að það þekkingarstig er náðist hafi
einmitt orðið raunveruleiki á þessum tíma. Vísindaleg þekking er samfé-
lagslegt fyribrigði.
Eg ákvað að hugsa málið meðan
ég færi í önnur föt mín. Að því
loknu virti ég fyrir mér spegilmynd
mína þar sem ég stóð ferðbúin í
gráu kápunni og ákvað snemmindis
að mér væri nauð-
ugur einn kostur
að leita á náðir
hins „miskunn-
sama Samverja".
Svo heppilega vildi
til að eitt slíkt
eftir Guðrúnu kvenkyns eintak
Guðlougsdóttur stóð einmitt við
hlið mína á nær-
buxunum og hafði dáfagran plast-
hárbusta sér við hlið. „Mætti ég
kannski fá að renna burstanum þín-
* um í gegnum hárið á mér - það er
svo leiðinlegt að fara svona fram,“
sagði ég. Samverjakonan virti mig
fyrir sér ísköldum augum og svar-
aði snöggt. „Ég lána helst aldrei
hárburstann minn.“ Og ég sá
greinilega á svip hennar að hún
ætlaði ekki að gera undantekningu
frá þeirri reglu núna. Ég leit aftur í
spegilinn döprum augum og gekk
síðan á vit þeirra örlaga minna að
fara eins og reytt hæna gegnum
anddyri sundlaugarinnar. Fjöldi
manns beið þar afgreiðslu og ég sá í
# röðinni a.m.k. einn mann sem á ár-
um áður hafði blíðmáll gert hosur
sínar grænar fyrir mér. Nú leit
hann undan í snarhasti þegar hann
sá mig og gætti þess vel að líta ekki
í áttina til mín meðan ég gekk hrað-
stíg píslargöngu mína að bílnum
fyrir utan.
Ég þurfti að fara á fund en
ákvað að niðurlæging mín væri
orðin nægileg, lagði því lykkju á
leið mína og fór heim til að laga hár
mitt. Þótt ég væri tæp á tíma tók
ég þessa áhættu vegna þess að mig
grunaði fastlega að ekki myndi
hárgreiðslan skána ef hárið fengi
að þorna í þessum „Gilitruttstell-
ingum“. Á leiðinni heim fór ég að
hugsa um hvers vegna konan hefði
ekki viljað lána mér hárburstann
sinn. Var haldbær ástæða til að
hræðast slíkt? Sjálf hef ég ótal
sinnum lánað fólki bæði greiðu og
hárbursta. Nú fór ég að óttast að
uppalendur mínir, sem kenndu mér
að greiðvikni væri dyggð, hefðu
sett mig í stóra hættu. Kannski var
ég þegar smituð af einhverjum
hræðilegum sjúkdómi sem smitað-
ist með hárburstum eingöngu.
Strax og ég kom heim hringdi ég
því í Húð- og kynsjúkdómadeildina
sem samkvæmt símaskrá hefur að-
setur í Þverholti og spurðist þar
fyrir um hvaða sjúkdómum maður
gæti smitast af með því að lána eða
fá lánaðan hárbursta annars fólks.
Hjúkrunarfræðingur varð fyrir
svörum og sagði fremur þurrlega
að hún vissi ekki til að hægt væri
að smitast af öðru en þá lús með
þeim hætti. „Er það algengt?"
spurði ég. „Ég hef aldrei séð lús
nema í sjónvarpi, það væri frekar
að spyrjast fyrir um þetta á hár-
greiðslustofum," svaraði hjúkrun-
arfræðingurinn. Hún bætti því við
að ef fólk óttaðist lúsasmit af
greiðu eða bursta ætti það að
hreinsa áhöldin eða nota þau ekki í
tvo daga þá væri lúsanitin dauð,
samkvæmt hennar bókfræðum. Ég
þakkaði kærlega fyrir upplýsing-
arnar.
Ég lét skammt verða stórra
högga á milli og hringdi í framhaldi
af þessu í eina af helstu hár-
greiðslustofum höfuðborgarsvæðis-
ins. Þar svaraði hárgreiðslumaður.
„Ég hef aldrei séð lús nema á
mynd,“ sagði hann þegar ég spurði
hann hvað margar lýs hann hefði
séð í höfðum hinna fjölmörgu við-
skiptavina sinna. „Sótthreinsið þið
alltaf hárbursta eftir notkun?"
spurði ég því næst. „Við hreinsum
hár úr hárburstum milli viðskipta-
vina og sótthreinsum þá svo u.þ.b.
vikulega en greiðum stingum við
venjulega í sótthreinsunarvökva áð-
ur en við tökum til við að greiða
nýjum viðskiptavini," svaraði mað-
urinn samviskusamlega. Hann vildi
fá að vita hvers vegna ég spyrði og
ég sagði honum frá atvikinu í sund-
lauginni. „Já, þetta hefur verið
kona sem á í persónulegu sambandi
við hárburstann sinn,“ svaraði hann
spekingslega. „Var hún með mikið
hár?“ bætti hann við. „Nei - bara
smástrý upp á höfðinu," svaraði ég.
„Merkilegt - venjulega eru það
konur með mikið hár sem eiga í
svona persónulega sambandi við
hárbursta,“ sagði hann hugsandi.
Eftir þessi samtöl tvö létti mér
talsvert. Ekki sýndust mikil líkindi
til þess að greiðasemi mín hvað
snerti hárbursta og greiður í ár-
anna rás hefðu lagt mig í mikla lífs-
hættu og aldrei hef ég fengið lús.
Það virðist sem sé lítil áhætta því
samfara að lána öðrum hárbursta.
Vilji fólk vera greiðvikið en forðast
jafnframt allt hugsanlegt lúsasmit
þá má hreinsa burstann eftir lánið
eða geyma hann í tvo daga, þá ætti
nitin að vera dauð - ef hún er fyrir
hendi, en samkvæmt reynslu hár-
greiðslumannsins er það ólíklegt í
meira lagi.
Þegar ég hugsa um aðrar hliðar
þessa máls þá má ég sannarlega
þakka mínum sæla að hafa ekki
þurft að leita á náðir „Samverjakon-
unnar“ með neitt mikilsverðara en
lán á hárbursta. Margir þurfa að
eiga þýðingarmeiri hluti undir
greiðasemi samborgaranna, t.d. all-
ir þeir sem átt hafa og eiga líf sitt
undir hjálpsemi náungans við slysa-
eða stríðsástand. Það er að vísu
harla ólíklegt að fólk af gerð „Sam-
verjakonunnar“ í sundlauginni sé að
finna í andspymuhreyfingum eða
öðru háskalegu hjálparstarfi - þar
hættir fólk meiru en hugsanlegu
lúsasmiti til þess að koma með-
bræðrum sínum til hjálpar.
Utlistum þetta aðeins nánar. Lít-
um á Albert Einstein sem vís-
indamann og sem samfélagsfyrir-
brigði. Því má halda fram með
nokkrum rétti að afstæðiskenningin
hafi verið afrakst-
ur þróaðs samfé-
lags, það var ein-
faldlega komið á
það stig að geta
komist að hinum
flóknu sannindum.
Þetta kastar engri
rýrð á framlag
Einstins. Ýmsir
aðrir, þ.á m. eðlsifræðingarnir
Poincaré og Lorenz voru um það bil
að komast að sama sannleika. Þar
af var Poincaré með verulegan
hluta þess helmings afstæðiskenn-
ingarinnar sem Einstein sendi frá
sér árið 1905, en skorti e.t.v. trúna á
það sem hann var að gera til að hafa
það heildstætt og bera það fram
með fullri sannfæringu eins og Ein-
stein gerði. Seinni hluti afstæðis-
kenningarinnar sem Einstein birti
tæpum áratug seinna er öllu ein-
stæðara afrek, og aðrir ekki jafn-
nærri því að jafna met hans. Þetta
er almenna afstæðiskenningin. Þó
má einnig færa fyrir því rök að
þessa þekkingu hefði mannkynið
einnig öðlast, aðeins einum eða ör-
fáum áratugum seinna, hefði ein-
stein ekki verið til. Þetta má draga
saman með að segja að persónan
Einsteins hafi flýtt fyrir framþróun
mannfélagsins fremur en breytt rás
hennar.
Allt þetta á enn frekar við um
hinn þátt nútímaeðlisfræðinnar og
hinn viðameiri, sem er skammta-
fræðin. Tilurð hennar verður í ótal
smáskrefum, og hvert það smáskref
var stigið fyrir samverkan fjölda
eðlisfræðinga, svo að þau nokkur
nöfn sem eru nefnd hér að ofan eru
eins og sá toppur ísjakans sem nær
upp fyrir yfirborð.
Þannig sé þetta allt spurningin
gamla um eggið og hænuna. Hvort
komi á undan. Gamaldags hugsun
um eitt sem orsök og annað sem af-
leiðingu á ekki við hér. Nútíma-
hugsun kerfisfræði á fremur við.
Hér hafa verið tilfærð fyi'ir því rök,
að fyribrigðin um sig, vísindi og
tækni annars vegar og þjóðfélagið
hins vegar hafi áhrif hvort á annað.
Sé svo, er hvorugt orsök og hvorugt
afleiðing, en skýringu heildará-
standsins er að finna í því hvers
konar tengsl séu á milli fyrbrigð-
anna tveggja. Þau tengsl eru flókin,
og ekki einfaldari fyrir það að um
þau hafi verið ritaðar margar bæk-
ur. Þannig eru vísindi ekki ein-
göngu hlutlæg staðreynd, heldur að
hluta til mannleg, og samfélag
manna þróast í afar sterku sam-
hengi við vísindaþróunina.