Morgunblaðið - 11.06.2000, Síða 14

14 B SUNNUDAGUR 11. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
■
Gleymdar sögur eða
gagnvirk tölvuforrit?
Hvert er gildi íslendinga-
sagnanna við upphaf
21. aldarinnar? Eráhugi
á þeim að aukast eða
eiga þær í vök að verj-
ast? Ragnhildur
Sverrisdóttir skráði
spjall fimm fræðimanna
sem sátu málþing um
íslendingasögurnar og
mótun íslenskrar menn-
Ingar í Washington fyrir
skömmu. í máli þeirra
kom m.a. fram að sífellt
erfiðara er að verja stöð-
ur kennara í íslenskum
fræðum við erlenda há-
skóla.
AÐ LOKNU tveggja daga
fróðlegu málþingi í höf-
uðborg BandarQganna
um íslendingasögur og
mótun íslenskrar menn-
ingar settust fimm fræðimenn á rök-
stóla, þau Einar Sigurðsson lands-
bókavörður, Jesse Byock, prófessor í
norrænum og íslenskum fræðum við
Kalifomíuháskóla í Los Angeles í
Bandaríkjunum, Jón Karl Helgason,
bókmenntafræðingur og félagi í
ReykjavíkurAkademíunni, Margaret
Clunies Ross, yfirmaður rannsóknar-
stofnunar miðaldafræða við háskól-
ann í Sydney í Astrah'u og Vésteinn
Ólason, forstöðumaður Stofnunar
Áma Magnússonar.
Þau eru sammála um ýmislegt en
sjá hluti þó frá ólíku sjónarmiði. „Mér
þykir töluverður áhugi ríkja fyrir Is-
lendingasögunum núna,“ segir Jesse
Byock. „Fjölmiðlar hafa fjallað tölu-
vert um víkinga upp á síðkastið en
auðvitað hefur bandarískur almenn-
ingur ýmislegt annað um að hugsa en
sögumar svo því verður seint haldið
fram að áhuginn sé almennur."
Margaret Clunies Ross segir að
Bandaríkjamenn hafi ákveðin tengsl
við íslendingasögumar vegna sigling-
ar Leifs Eiríkssonar til Vínlands, en
engin slík tenging sé við Ástralíu. „í
Ástrah'u er hins vegar ótrúlega mikill
áhugi á miðöldum. Þar eru til dæmis
ýmis félagasamtök sem setja upp sýn-
ingar til að endurvekja þann tíma.
Nemendur mínir sökkva sér margir
"§vo ofan í fræðin að þeir búa til eigin
sverð og hjálma og þar er engan sögu-
legan uppspuna á borð við hymda
hjálma að finna. Auðvitað er þetta yf-
irborðskennd þekking en í kjölfarið
fær alltaf ákveðinn hópur áhuga á að
nema fræðin til hlítar. Mér þykir
mjög mikilvægt að geta boðið þeim
nemendum, sem áhuga hafa á, upp á
fræðslu um miðaldimar, þar á meðal
menningu íslendinga.“
Vésteinn Ólason segir erfitt að
segja til um mikilvægi íslendinga-
sagna í nútímanum. „Við eigum lík-
rega eftir að átta okkur betur á áhug-
anum á þeim þegar við sjáum hvemig
salan á enskri útgáfu þeirra gengur.
Þjóðverjar em einnig að gefa út Is-
lendingasögurnar og Kínverjar hafa
vahð sex sögur til útgáfu í tveimur
bindum. íslensk stjómvöld hafa stutt
við ensku og kínversku útgáfuna en
við getum ekki metið árangurinn fyrr
tyi við sjáum hvemig bækumar selj-
Morgunblaöiö/Ragnhildur Sverrisdóttir
JÓN KARL HELGASON: Viögetum ekki ætlast til að aðr-
ar þjóðir líti menningararf okkar og sögu sömu augum
ogviðgerum.
MARGARET CLUNIES ROSS: Sumarþýðingarís-
lendingasagna á Netinu eru fjarri þvíað vera til
fyrirmyndar.
JESSE BYOCK: íslendingarhorfa algjörlega framhjá
þeirri staðreynd að sögurnar segja afnorrænni
menningu.
VÉSTEINN ÓLASON: íslendingasögurnar hverfa í
gleymsku og dá efekki er unnið að akademískum
rannsóknum á þeim.
ast. Svo má ekki gleyma því
að jafnvel þótt fólk lesi sög-
umar þá vitum við ekld
hvaða skilning það leggur í
þær.“
Sögur af norrænni
menningu
Jesse Byock bendir á að
sögumar fjalli ekki nema að
hluta um íslendinga á ís-
landi, heldur líka um þjóðir
annarra Norðurlanda. ,A1-
menningur í löndum utan
íslands er miklu líklegri til
að þekkja söguna af Sigurði
Fáfnisbana en sögur af
þeim hetjum sem þekkt-
astar eru á íslandi. Islend-
ingar leggja svo mikla
áherslu á að þetta séu ís-
lenskar bókmenntir að þeir
horfa algjörlega fram hjá
þeirri staðreynd að sögum-
ar segja af norrænni menn-
ingu. Þær gætu höfðað til
miklu stærri hóps ef kynn-
ingin einskorðaðist ekki við
ísland."
Margaret Clunies Ross
EINAR SIGURÐSSON: Erlendir háskólar, sem greiða laun
sendikennara, eru að draga saman seglin á þvísviði.
segir að gmnnt sé á áhugan-
um fyrir miðaldafræðum. „Á
Netinu hefur verið starfrækt
eins konar samskiptanet um
norræn fræði, Old Norse
Net, sem í upphafi var ætlað
að höfða til kennara og nem-
enda í fræðunum. Fljótlega
fór hins vegar að bera á fyr-
irspumum frá almenningi
um ýmsa hluti, til dæmis
hvemig tjöld menn hefðu
reist á þessum tíma. Það
leynist því víða fólk sem vill
fræðast meira um miðaldir."
Einar Sigurðsson lands-
bókavörður segir að Netið
eigi áreiðanlega eftir að ýta
frekar undir slíkan áhuga.
„íslendingasögumar verða
öllum aðgengilegar á Netinu,
hvort sem það verður á ís-
lensku, ensku, kínversku eða
öðm tungumáli. Undanfarin
þijú ár hefur verið unnið að
því að setja texta fornra
handrita og myndir af þeim á
stafrænt form og þetta fer
allt inn á Netið. Innan árs
getur áhugafólk um íslend-
ingasögumar nálgast ýmis handrit
Landsbókasafns og Stofnunar Áma
Magnússonar á Netinu og ég er viss
um að eftir fimm til tíu ár verður öll
okkar handrit þar að finna.“
Einar bendir á að ekki dugi að ein-
blína á lestur íslendingasagnanna
sjálfra því hróður þeirra berist víða
með óbeinum hætti. Þær hafi til dæm-
is vakið nógu mikinn áhuga til að
verða efniviður kvikmynda og svo
muni ábyggilega áfram verða.
Sérstök bókmenntakynning
Jón Karl Helgason bendii- á að
kynning Islendingasagnanna meðal
enskumælandi þjóða sé sérstök. „Það
er afar óvenjulegt að þjóð standi að
kynningu bókmennta sinna með þess-
um hætti, til dæmis með stuðningi
stjómvalda við þýðingu rita og fleira
af því tagi. Oftast eru það áhugamenn
í einu landi sem taka að sér að koma
bókmenntum annarra þjóða á fram-
færi með eigin þýðingum. Þýðendur
Islendingasagna eru að vísu flestir út-
lendingar, en þefr eru fengnir til
verksins af íslendingum og bók-
menntunum er komið á framfæri að
hluta fyrii- tilstuðlan fólks sem á hags-
muna að gæta, til dæmis í ferðaþjón-
ustu eða útflutningi vöru.“
Jón Kai-1 segir að Islendingasög-
umar muni alltaf vera fremur tyrfin
lesning öðmm en íslendingum. „Þær
eru skrifaðar fyrir íslendinga og það
er miklu líklegra að útlendingai’
kynnist sögunum í gegnum kvik-
myndir eða einfaldaðar teiknimynda-
sögur eða bamabækur. Þar með hafa
þær auðvitað breyst og ímynd sögu-
hetjanna er ólík þeirri sem skrásetj-
arar sögunnar vildu koma á fram-
færi.“ Hann segir muninn á ímynd til
dæmis lýsa sér þegar fólk notar orðið
víkingur til að lýsa söguhetjum Is-
lendingasagnanna. „fslendingar hafa
ekki hugsað um menningararf sinn
sem menningu víkinga og íslensk
ferðamálayfirvöld notuðu ekki ímynd
víkinganna til að auglýsa land og þjóð
fyrr en á allra síðustu áram.“
Einar spyr hvort ímynd víkinganna
sé ekki að breytast og færast nær
sannleikanum. Jesse Byock segir að
einmitt þar leiki íslendingasögumar
veigamikið hlutverk, því jafnvel þótt
þar sé lýst bardögum víkinga endui’-
spegli þær einnig daglegt líf fólks,
sem ekki hafi verið blóðþyrstir bar-
dagamenn.
Jón Kai-1 segir að ein kvikmynd
hafi miklu meiri áhrif á ímynd fólks af
vfldngum en bækur og málþing. „Það
er auðvitað rétt, en kvikmynd getur
jafnframt vakið áhuga fólks á að fræð-
ast meira um tímabilið og lesa sér til,“
segir Margaret Clunies Ross. „í síð-
ustu heimsókn minni til íslands, í
ágúst í fyrra, tók ég eftir því að ferða-
þjónustan á íslandi er að reyna að
skapa nýja ímynd landsins með
áherslu á miðaldirnar. Hins vegar
virðist þetta heldur laust í reipunum
og menn virðast ekki alveg vita hvert
þeir eiga að snúa sér.“
Vésteinn tekur undir að íslend-
ingasögurnar hafi auðvitað ekki verið
ritaðar fyir þann alþjóðlega lesenda-
hóp sem nú hafi aðgang að þeim. „En
þær vora heldur ekki ritaðar fyrii’ nú-
tíma íslendinga. Við hljótum alltaf að
túlka þær á nýjan hátt hveiju sinni.
Flestir kunna eitthvað í grískri goða-
fræði í einfoldustu mynd sagnanna.
Ég held að það sé mjög mikilvægt að
við sem eram í fræðimennsku vinnum
að því að kynna íslendingasögumar í
heild, en það getur stundum stangast
á við til dæmis þarfir ferðaþjónust-
unnar, sem á erfiðara með að nýta sér
þessar sögur nú en þegar þjóðleg
rómantísk stefna var ríkjandi."
Jón Karl segist sammála því áliti
Jesse Byock að íslendingar leggi
áherslu á sagnirnar frá eigin sjónar-
hóli. „Fyrir nokkru, þegar teikni-
myndasagan um indíánastúlkuna
Pocahontas var sem vinsælust, kom
upp sú hugmynd að kynna íslend-
ingasögurnar fyrir kvikmyndafólki í
Hollywood. Einhver benti hins vegar
á að ef Hollywood gerði kvikmynd eft-
ir Vínlandssögu yrðu íslensku vflcing-
amir líklega skúrkamir, sem réðust
inn á land indíána. íslendingasögum-
ar era hins vegar mjög fjölbreytilegar
og möguleikamir á kynningu þeirra
óteljandi.“
Gagnvirkar íslendingasögur?
Jesse Byock leikur forvitni á að vita
skoðun Einars Sigurðssonar á því
hvaða framtíð íslendingasögumar
eigi sér á Netinu. Einar segii’ að