Morgunblaðið - 25.07.2000, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 25. JÚLÍ 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Þjóðlagahátíð á Siglufírði
Kveðið
við raust
Þjóðlagahátíð var haldin á Siglufírði í
síðustu viku. Hún hófst á þríðjudagskvöld
og stóð með fyrirlestrum, tónleikum og
námskeiðum alla vikuna og fram á helgi.
Ríkarður Orn Pálsson brá sér á
þjóðlagahátíð til Siglufjarðar.
Morgunblaðið/Einar Falur Ingólfsson
Þjóðlagahátíðin var sett í Siglufjarðarkirkju og fyrirlestrar haldnir á kirkjuloftinu. Klukkuspil kirkjunnar
sendir Kirkjuhvolsstef Bjarna Þorsteinssonar út yfir bæinn sérhvern miðaftan.
SÓL skein í heiði þegar Gunn-
steinn Ólafsson fram-
kvæmdastjóri setti Þjóð-
lagahátíðina á Siglufirði í
Siglufjarðarkirkju kl. 20:30 að kvöldi
hins 18. júlí. Hátíðin var hluti af
menningarborgardagskrá Reykja-
víkur 2000 og haldin I samvinnu við
Þjóðlagafélagið í Reykjavík.
Meðan manni eru ekki tiltæk gögn
um annað, væri freistandi að slá því
fram, að þar með hæfist fyrsta hátíð
á íslandi sem fyrst og fremst væri
helguð íslenzkum alþýðutónlistar-
arfi. En þó að upplýsingar liggi ekki
á lausu um það, má leiða að líkum, að
sjaldan ef nokkru sinni hafi áður ver-
ið sett upp jafnviðamikil þjóðlagahá-
tíð hér á landi, enda stóð hún í fulla
fimm daga, með fyrirlestrum árdeg-
is, námskeiðahaldi síðdegis og tón-
leikahaldi á kvöldin.
Undirritaður sótti fyrstu fema
tónleika hátíðarinnar auk fyrirlestra
miðviku-, fimmtu- og föstudags-
morgnana. Hann kom þess utan við á
nokkrum námskeiðum, þó að féllu
kannski sízt undir meginfókus send-
ifararinnar norður, sem var eðlilega
tónleikahaldið. Hefðu þau annars
verið umfjöllunarefni út af fyrir sig,
enda margvísleg: Trommudans ín-
úíta á vegum Davids Serkoak frá
Kanada, Flutningur rímnakveðskap-
ar (Steindór Andersen og Njáll Sig-
urðsson), Bamagælur og þulur (Sig-
ríður Pálmadóttir, Asa Ketilsdóttir
Plastmo
Þakrennur
Vandaðar
þakrennur á góðu verði
Fjórir litir
Frábær ending
OPB ÖLL KWÖLD Ti. KL. 21
kk METRO
Skeifan 7 • Siml S25 0800
og Rósa Þorsteinsdóttir), Þjóðdans-
ar og vikivakar (Kolfinna Sigurvins-
dóttir), Kirkjutónlist (Smári Ólason)
og Hljóðfærasmíði langspils (Hans
Jóhannsson). Síðastnefnda nám-
skeiðið var raunar á tímamörkum
hins mögulega, jafnvel þótt smíða-
efnið væri fortilskorið af stjórn-
andanum, enda náðist hámarksfjöldi
þátttakenda, 10, þegar í stað. Einnig
virtist aðsókn að öðram námskeiðum
vonum fremri.
Fyrirlestrarnir fyrir hádegi voru
afburðavel sóttir, og væri hver þeirra
efni í sérstaka grein, þótt hér verði
að stikla á stóra. Bót í máli er, að
undirritaður frétti að rætt hefði verið
um að setja fyrirlestrana á Netið, og
verður það vonandi úr.
Erindi miðvikudagsmorguns
tengdust öll fyrri tónleikum sama
kvölds og fjölluðu um rímur og
kvæðalög frá ýmsu sjónarhomi. Fyr-
irlestrahaldið fór fram á rúmgóðu
lofti Siglufjarðarkirkju, þar sem til
skamms tíma var grunnskóli bæjar-
ins. Ymis nýsitæki nútímans vora
notuð eftir föngum, segulband,
myndvarpa, myndsegulband og jafn-
vel tölvuvarpa tveim dögum síðar.
Poppafþreying
pappírsvíkinga
Fyrst fjallaði Guðmundur Andri
Thorsson um rímur sem bókmennta-
grein, uppruna þeirra og sögu, ljóða-
gerð síðari tíma undir rímnaháttum
og sterka stöðu lausavísunnar enn í
dag. I skemmtilega skorinortu máli
Guðmundar var m.a. lögð áherzla á
hlutverk kvæðamanna sem „bíó“
fyrri tíma, afþreyingu handa mest-
megnis ólæsu fólki. Hefði vandlætur-
um eins og Jónasi Hallgrímsyni orðið
á þau mistök að skilgreina rímur
þröngt sem bókmenntagrein í stað
þess félagslega margmiðlunarhlut-
verks sem þær gegndu. íslendingar
hefðu, með orðalagi Hermanns Páls-
sonar, alltaf verið „pappírsvíkingar“,
viðfangsefnin iðulega erlendir kapp-
ar og kóngar, popparar fyrri tíma, og
bardagalýsingar rímna sambærileg-
ar við blóðskvettumyndir kvik-
myndahúsanna, sem borið hefðu
endanlegt sigurorð af rímum á 20.
öld. í dag stæði því gjaman upp úr
ljóðrænasta efnið, mansöngskaflam-
ir - þrátt fyrir „blómað" málfar
sumra sem komið hefði ákveðnu
óorði á greinina.
Hallfreður Öm Eiríksson fjallaði
síðan lítillega um söfnun rímnalaga
vítt og breitt um ísland í fremur
hæggengri framsetningu, sem olli
því að Njáll Sigurðsson næst á eftir
varð að stytta verulega erindi sitt um
„þann flutning bundins máls sem
kallast að kveða“, enda tímaáætlun
þá komin úr skorðum. Reifun rímna-
hátta, sérkenni þeirra og „dýrleika"
kveikti í hlustandanum hugmynd um
stigagjöf á hagyi’ðingamótum eftir
erfiðleikagráðu, líkt og gert er t.d. í
ólympýskum dýfingum eða list-
skautahlaupi, og er henni hér með
komið á framfæri. Ennfremur rann
upp fyiir manni af skeleggu máli
Njáls og fjölda tóndæma af hljóm-
diskum því til stuðnings, að ein
ástæðan fyrir litlu tónsviði rímnalaga
- allt niður í 3-4 tóna - væri einfald-
lega sú, að kvæðamönnum væri líka-
mleg ofraun að kveða heilt kvöld á
víðfeðmu söngsviði.
Svend Nielsen, magíster og
alþýðuminjafræðingur frá Dan-
mörku, var því miður, og án sýnilegr-
ar ástæðu, beðinn að flytja mál sitt á
ensku, og dró það óhjákvæmilega úr
persónuleika og upplýsingagildi
framsetningar hans um þjóðlög og
þjóðlagasöfnun í norrænu samhengi.
Nielsen, sem komið hefur hingað all-
nokkram sinnum síðan 1962 og safn-
að upptökum af kvæðamönnum, síð-
ari skiptin á myndbandi, lék og sýndi
nokkur áhugaverð dæmi um epískan
kvæðaflutning frá Finnlandi og
Serbíu. Að hyggju Nielsens væra ís-
lenzku kvæðalögin sérstæð fyrir að
fylgja bragarhætti fremur en texta
eins og víðast annars staðar, auk
þess sem sérkennandi væri fyrir ísl-
and hvað epísk grein rímnakveð-
skapar væri mikil að vöxtum miðað
við „ballöður“ eða sagnadansa. I öðr-
um N-Evrópulöndum væri þessu öf-
ugt farið. Þá minntist hann á stöðug-
leika ýmist miðtóns eða lokaseims
kvæðamanna í tónhæð, og væri nán-
ar um það fjallað í bók hans „Stabil-
ity in Musical Improviation" frá
1982.
I heild var góður rómur gerður að
þessum fróðlegu erindum, og gengu
menn margs vísari á vit kvæða-
manna í Nýja bíói 1924 kl. 20 sama
kvöld.
Nokkrir vonarneistar
hafa kviknað
Þjóðlög munu samkvæmt stytztu
fáanlegu skilgreiningu vera „þau lög
sem engin veit hver hefur samið“.
Má enn notast við hana, þó oft sé
þeim málum blandið og eftir á komist
stundum upp um gjörva hönd útsetj-
ara og jafnvel framsmiða. Sbr. t.d.
látalæti Brahms gagnvart ungversk-
um rapsódíum sem hann þóttist að-
eins hafa útsett, eða lög Fritz Kreis-
lers sem í fyrstu áttu að heita
kaffihúsgangar eða álíka. Hvort
tveggja myndi falla undir það sem
Engilsaxar nefna í gamni „fakelore"
- til aðgreiningar frá „folklore",
ósviknum þjóðminjum.
Hefðu skipulegar þjóðlaga-
rannsóknir hafizt jafnsnemma hér og
í öðram Evrópulöndum þegar áhugi
tónvísindamanna vaknaði á 19. öld,
væri sjálfsagt meira vitað um aldui-
og tilurð íslenzkra þjóðlaga en nú er.
Einnig um rímnalögin, sem sum
gætu hugsanlega verið jafngömul og
elztu rímnatextarnir frá 14. öld og
þar með talizt meðal elztu varðveittu
alþýðulaga á Norðurlöndum. Það er
dapurt tilhugsunarefni, að allt frá því
er siglfirzki presturinn Bjami Þor-
steinsson gaf út hið mikla safn ís-
lenzkra þjóðlaga 1909 hefur lítið sem
ekkert verið gert til að stilla saman
rannsóknum einstakra tónvísinda-
manna á íslenzkum tónlistararfi,
hvað þá að þjóðlagasafnið hafi verið
gefið út aftur endurskoðað í sam-
ræmi við nútímakröfur. Það er ekki
fyrr en á síðustu misseram sem
nokkrir vonarneistar hafa kviknað:
handritalagaskráning Collegium
Musicum í Skálholti, stofnun Þjóð-
lagafélagsins í Reykjavík í fyrra,
fyrsta Þjóðlagahátíðin á Siglufirði
sem hér um ræðir, og loks væntanleg
stofnun Þjóðlagaseturs í húsi séra
Bjarna á sama stað. Þó má minna á,
að skipulegri rannsóknastarfsemi á
háskólastigi hefur enn ekki verið
fundinn tilverastaður í íslenzku
menntakerfi.
Rímnakveðskapur lifir
í hæfilegum skömmtum
Rímnaflutningur fjögurra kvæða-
manna; Ásu Ketilsdóttur, Bára
Grímsdóttur, Steindórs Andersen og
Njáls Sigurðssonar fór fram að
kveldi dags í veitingasal Nýja bíós,
sem með svölum sínum minnti eilítið
á gamla Glaumbæ í Reykjavík. Dag-
skráin var einungis kynnt munnlega,
og kann því eitthvað að hafa skolazt
til. Aðsókn var mjög góð og and-
rúmsloft ekki síðra; raunar svo eftir
undirtektum að dæma, að svartsýnar
fullyrðingar um andvana stöðu
rímnakveðskapar nú á dögum virtust
tilefnisminni en raun bar vitni -
a.m.k. þegar framreiddur er í hæfi-
legum skömmtum, eins og hér var
um að ræða.
Njáll Sigurðsson flutti fyrst nokk-
ur erindi úr Ólafsrímum frá 14. öld,
sem mun elzta varðveitta dæmi um
þá bókmenntagrein. Steindór Ander-
sen kvað þá úr Atlarímum í töluvert
flúraðri stíl sem auðveldlega mætti
skrökva að ósérfróðum að væri upp-
haflegri, enda virðist manni tilhneig-
ing á seinni áratugum að kveða æ
söngrænna, þ.e. með færri eða eng-
um örtónbilum, þó alltaf hljóti það að
vera einstaklingsbundið. Njáll kvað
næst hressilega úr kerskinni Göngu-
Hrólfs rímu Bólu-Hjálmars um
hvernig söguhetjunni var fagnað hjá
Kölska, og því svaraði Steindór með
allsvakalegri bardagalýsingu úr
Rímu af Gunnari á hlíðarenda við
svonefnt „Siglufjarðarlag“ undir
stikluvikahætti. Steindór sagði einn-
ig frá napurri dvöl Sigurðar Breið-
fjörð á Grænlandi og kvað mansöng
úr langhendri 3. rímu Númarímna.
Svá fagrt ok vel
Njáll tók upp þráðinn með brag-
hendum mansöng við 9. rímu sama
rímnaflokks og kynnti síðan kvæða-
konur kvöldsins. Fyrri til að stíga á
stokk varð Bára Grímsdóttir tón-
skáld af kunnri kvæðamannaætt úr
Vatnsdal. Bára kvað fyrst úr man-
söng að 1. rímu ef ekki yngsta þá ör-
ugglega kunnasta rímnaflokks 20. al-
dar, Disneyrímna Þórarins Eldjárn
frá 1978 um hið heimsfræga fiðurfé
Andabæjar, er Þórarinn kenndi
réttilega við raunsköpuð þess, Carl
Barks. Bára kvað einnig stökur eftir
Grím Lárusson, föður sinn, fyrst við
afburðafallegt kvæðalag sem því
miður týndist í kynningu en gæti
sem bezt verið eftir hana sjálfa.
Kveðandin virtist hér sem fyrr hjá
Njáli með nútímalegu söngrænu
sniði, þótt ógjömingur sé nú að slá
neinu föstu um flutningsmáta fom-
manna. Engu síður leiddi smágerð
en lagviss sópranrödd Bára
ósjálfrátt hug manns aftur til atviks-
ins í Eiríks sögu rauða, þegar Guð-
ríður Þorbjamardóttir kvað Varð-
lokur „svá fagrt ok vel, at engi
þóttisk heyrt hafa með fegri rödd
kvæði kveðit“.
Ása Ketilsdóttir kvað bamaþulur
og stökur úr Isafjarðardjúpi af mikl-
um innfieik, þar á meðal gamansama
vísu um sneypuför glímumanna.
Steindór fór þá með ljóð eftir Þor-
stein Erlingsson og Njáll með hring-
hendan Óð Ólínu Andrésdóttur til
ferskeytlunnar. Kynntu þeir kvæða-
lögin Húnvetningalag og Ásamanna-
lag og kváðu síðan Vatnsdælinga-
stemmu og Stemmu Páls og Gísla við
raust. Eftir eldheita uppklöppun
fóru öll fjögur loks með Ekkfiinn á
Alfhamri eftir Davíð Stefánsson við
rífandi undirtektir, enda efnisval hið
skemmtfiegasta og flutningur með
miklum ágætum.
Nýjar vörur f hverri viku
Verðdæmí:
Jakkar
Pils
Buxur
Bolir
Stuttbuxur og
bermudabuxur frá kr.l
frá kr. 4.900
frá kr. 2.900
frá kr. 1.690
frá kr. 1.500
900
Alltaf sama góða verðið!
Nýbýlavegi 12, Kóp., s. 554 4433.