Morgunblaðið - 18.08.2000, Blaðsíða 8

MORGUNBLAÐIÐ
8 E FÖSTUDAGUR 18. ÁGÚST 2000
DAGLEGT LÍF
RANGHUGMYNDIR um
útlit eru yflrleitt tengdar
konum og umræða um
lystarstol og lotugræðgi er
ekki lengur ný af nálinni. Konum
sem þjást af lystarstoli finnst þær
eilíflega of feitar, þrátt fyrir að
þær séu óeðlilegar horaðar í aug-
um annarra. Gífurleg áherslan á
útlit sem tröllríður vestrænni
menningu veldur líka röskun hjá
körlum, sem er af svipuðum toga
og lystarstol, en með öfugum for-
merkjum. Röskunin kallast í dag-
legu tali „bigorexia," en á lækna-
máli „muscle dysmorphia" og
henni verður einna helst lýst sem
nokkurs konar vöðvafíkn.
Margir karlmenn sækja líkams-
ræktarstöðvar stíft og stunda
kraftlyftingar og tæki án þess að
þjást af bigorexíu. Þeir hafa áhuga
á að vera í góðu formi og líta vel út,
en mat þeirra á sjálfum sér er
raunhæft og þeir lifa heilbrigðu
lífi. Bigorexíusjúklingum líður hins
vegar alltaf eins og þeir séu rýrir
væsklar, hversu massaðir og
skomir sem þeir eru. I slæmum
tilfellum fóma karlar öllu fyrir
uppbyggingu vöðvanna, einangra
sig og hætta jafnvel að vinna til
þess að geta helgað þjálfuninni all-
an sinn tíma. Þeir innbyrða stera í
miklu magni, borða fæðubótarefni
og fara á sérstaka kúra til þess að
auka vöðvamassann. Þeir klæða
sig jafnvel í fyrirferðarmikil föt til
þess eins að líta út fyrir að vera
meiri um sig. Þótt þeir fari úr axl-
arlið eða slasi sig á annan hátt
hætta þeir ekki að æfa. Þessi ár-
áttu- og þráhyggjuhegðun getur
verið lífshættuleg og mikilvægt að
hvetja þá sem virðast þjást af big-
orexíu til að leita sér hjálpar.
Vilja vera stærri
Kariar þekkja í vaxandi mæli
það öoryggi og iniíinimattarkcnnd
gagnvart útlitinu sem fylgt hefur
konum um ómunatíð. Höfundar
bókarinnar „The Adonis Complex"
tóku viðtöl við rúmlega þúsund
karia á fímmtán ára tímabili sem
leiddu meðal annars í ljós að tæp-
lega 40% viðmælenda vildu óska
þess að þeir hefðu stærri brjóst-
kassa og voru tilbúnir til að íhuga
ígræðslur til að ráða bót á „vand-
anum.“ Bókarhöfundar, sem allir
era læknismenntaðir, gerðu ýmsar
aðrar kannanir og meðal annars
voru þátttakendur látnir bæta
vöðvum á tölvumynd af sjálfum sér
eftir því sem þeim fannst tilefni til.
Að meðaltali kusu karlarnir að
bæta á sig 13 kílóa vöðvalagi en at-
hyglisvert er að eftir því sem karl-
arnir vora yngri bættu þeir meiri
vöðvamassa á myndina.
Sálfræðingar hafa sett fram þá
tilgátu að vöðvaaukning sé ein leið
AHVERJU siunri fyllist loftið í
almenningsgörðum um allan
heim af fljúgandi furðuhlut-
um. Þar eru á ferð flatir diskar,
flugdrekar og þeytispjöld hvers
konar, sum væskilsleg en önnur
vænlegri til árangurs. Töfrar flugs-
ins heilla jafnt unga sem aldna.
Nú hefur nýtt þeytispjald skotið
upp kolii á markaðnum og vakið
forvitni bæði loftsiglingafræði-
manna og leikmanna. Fyrirbærið
nefíiist X-zyLo og þykir merkilegt
fyrir þær sakir að það vegur aðeins
um 28 grömm en flýgur samt
lengra en flest veglegri leikföng í
flokki fljúgandi diska. Til að mynda
hefur Frisbee-disk lengst verið
fleygt 194 metra - það er opinbert
heimsmet í Frisbee - en það met
hefur nú verið slegið með X-zyLo.
Snaalduóður snúður
Þeytispjaldið nýja er holur
plastsívalningur, um 9 sentimetrar í
þvermál og rúmir 5 sentimetrar að
lengd. Gripurinn virðist þannig ekki
til stórræðanna við fyrstu sýn og er
það einmitt þess vegna sem flug-
hæfni þess kemur mönnum í opna
skjöldu. Sérfræðingar hjá Geim-
ferðastofnun Bandaríkjanna, NASA,
eru enn að klóra sór í kollinum yfir
X-zyLo því þeir skilja ekki al-
mennilega hvað það er sem fær fyr-
irbærið til þess að fljúga jafn beint
og langt og raun ber vitni. Þeir tala
um lyftingu, pólveltu og snúðsáhrif
ins“. Snúðsáhrif-
in vinna þannig
gegn þyngdar-
lögmálinu og
kraftvægi loft-
strauma og fleyta
þeytispjaldinu á
jöfhum hraða yfir
láð og lög.
Segir sagan að
áhugi NASA á fyrir-
bærinu helgist ekki
síst af því að hönnun
X-zyLo gæti komið
þeim á sporið í tilraun-
um til að framleiða flugskeyti
sem fari hraðar en byssukúlur.
Einfalt en flókið um leið
En X-zyLo er ekki upprunnið þjá
stofhun eða stórri verksmiðju, held-
ur í smiðju feðga nokkurra í Suður-
Kalifomíu. Ungur háskólastúdent,
Mark Forti, fékkst við að búa til
pappírsflugvélar í vinnuherbergi
sfnu. Eitt sinn þegar hann fleygði
sívöium pappahring af rælni þvert
yfir herbergið varð honum Ijós
flugeiginleiki hringsins og fékk föð-
ur sinn til þess að hjáipa til við út-
færslu leikfangsins. Föðumum,
William Forti, var það í lófa lagið,
enda fyrrverandi starfsmaður Gen-
eral Dynamics þar sem hann fékkst
við hönnun flugskeyta á túnum
Kalda stíðsins.
„Þetta er einfaldur búnaður, en
einfaldleikinn blekkir. Sívalningur-
inn verður að vera rétt gerður að
öllu leyti, bæði í hlutföllum og áf-
erð, annars flýgur hann ekki,“ segir
Forti eldri.
Virtir fjöhniðlar á borð við vís-
indasíður The New York Times,
viðskiptablað Los Angeles Times og
fleiri hafa þegar ljallað um X-zyLo,
og í úttekt sérfræðinga í fljúgandi
leikföngum hefur X-zyLo komið vel
út. Forti-feðgar hafa nú stofnað fyr-
irtæki um framleiðslu X-zyLo, The
William Mark Corporation, og von-
ast til þess að þeytispjaldið góða
komist sem fyrst í tísku á heimsvísu
og hreyfi þannig við veldi Frisbee-
disksins góðkunna.
Nánari upplýsingar á Netinu um
X-zyLo og leyndardóma loftsigl-
ingafræðanna er að finna á vefsíð-
unni www.x-zylo.com.
sþ
Litla leik-
fangið X-zyLo
kemst fyrir í lófa fuilorð-
ínna. Fáum, ef nokkrum,
fjaðurvigtarleikföngum má
þeytajafn langt og beint.
í leit sinni að skýringu, en snúður
er skv. skilgreiningu „tæki sem
heldur óbreyttri stefhu og byggir á
því lögmáli að hlutur sem snýst
hratt um ás vinnur gegn öllum
breytingum á stefnu snúningsáss-
karlsins til þess að vera fremri
konunni, nokkurs konar ómeðvituð
svörun við jafnréttisbaráttu
kvenna. Að auki benda þeir á að
fjölmiðlaímyndir þróist stöðugt
meira í þá veru að sýna karla sem
vöðvabúnt í anda Schwarzenegger.
Hvað er til ráða?
Atferlismeðferð hjálpar mörgum
sem eiga við þessa röskun að stríða
og lyfjameðferð hefur einnig
reynst gagnleg, en þá eru gefin lyf
úr flokki serótónínvirkra lyfja.
Serótónín er efni sem talið er hafa
áhrif á hugarástand og lyf af þess-
um toga era gefin við þráhyggju
og þunglyndi. Félagsfræðingurinn
Sharlene Hesse-Biber hefur skrif-
að bók um anorexíu og efast ekki
um að óánægja karla með líka-
msvöxt sinn fari vaxandi. Hún ótt-
ast þó að umræðan um bigorexíu
dragi athyglina frá anorexíu og
geti haft í för með sér að fólk hætti
að líta á hana sem alvarlegt heil-
brigðisvandamál. Hesse-Biber hef-
ur einnig efasemdir varðandi lyfja-
gjöf í þessum tilvikum. ,A-f hverju
þurfum við allt í einu serótónín-lyf
Þótt flestir kannist við
anorexíu (lystarstol) hafa
fæstir heyrt minnst á
bigorexíu. Kristín Elfa
Guðnadóttir bretti upp
ermar og leitaði skýringa
á þessu lítt þekkta
fyrirbæri.
núna?“
spyr hún.
„Af hverju
fyrir 25 árum?
serótónínmagnið í okkur minnkað
á þessum tíma? -Eg er ekki ao
segja að lyf séu gagnslaus," heldur
Hesse-Biber áfram, „en við lifum í
samfélögum þar sem áherslan á út-
lit er allsráðandi og í kjölfarið alls
konar þrýstingur hvað það varðar,
sem var ekki til staðar fyrir hálfri
öld.“
í bókinni „The Adonis Complex“
era birtar átta spurningar sem
skera úr um hvort svarandinn þjá-
ist af Bigorexíu. Svari hann tveim-
ur til þremur spumingum játandi
era líkur á að svo sé.
1. Hefurðu áhyggjur af því að þú
sért ekki nógu stæltur og grannur?
Áróður fyrir stöðl-
uðu útliti virðist
ekki síður ná til
karla en kvenna.
2. Hefurðu oftsinnis neytt fæðu-
bótarefna eða verið á sérstöku
mataræði til þess að auka vöðv-
ana?
3. Klæðistu stundum umfangs-
miklum fötum til að fela rýra (að
þínu mati) líkamsbyggingu þína?
4. Hefurðu einhvern tímann
haldið áfram að æfa þrátt fyrir
meiðsl af því þú vildir ekki missa
vöðvamassa?
5. Berðu iðulega saman eigin
vöðvamassa og annarra?
6. Verðurðu afbrýðisamur og/
eða veltir því lengi fyrir þér ef þú
sérð einhvern með meiri vöðva en
þú?
7. Hefurðu afþakkað heimboð,
tekið þér frí í vinnu eða átt í
erfíðleikum með samband við
maka vegna þess að þú þarft
nauðsynlega að æfa?
Strax á unga aldri
dynja á strákunum
skilaboð um hvernig
„alvöru karlmenn"
eigi að líta út.
Öfgar „fegurdarinnar"
•4
ll
m